«Σε περιόδους πολέμου και κρίσης οι γυναίκες, όπως και οι άνδρες, μοιράζονται σε διαφορετικά στρατόπεδα, ανάλογα με τα μείζονα διακυβεύματα της ιστορικής στιγμής. Οι γυναίκες που διάλεξαν το στρατόπεδο της αντίστασης στον οδοστρωτήρα της κυβέρνησης και της Tρόικας δίνουν καθημερινά το παρόν, συμμετέχοντας σε συλλογικούς αγώνες και πράξεις αλληλεγγύης. Μέχρι στιγμής, φαίνεται ότι αξιολογούν τα ιδιαίτερα προβλήματα του φύλου τους ως δευτερεύοντα σε σχέση με την ανάγκη κοινής συσπείρωσης απέναντι στην ολομέτωπη επίθεση στις κοινωνικές κατακτήσεις και την απειλή της κοινωνικής διάλυσης.
Ωστόσο, η συλλογική κατανόηση της διάστασης του φύλου στις επιπτώσεις της δραματικής κοινωνικής κρίσης μπορεί να διευρύνει τη γενική πολιτική ατζέντα του μετώπου αντίστασης και να ενδυναμώσει τις γυναίκες στον καθημερινό αγώνα για επιβίωση, αξιοπρέπεια και διατήρηση της ελπίδας σ’ ένα καλύτερο αύριο.
Οι σαρωτικές επιπτώσεις της κρίσης και των κυβερνητικών πολιτικών πλήττουν γυναίκες και άνδρες με διαφορετικό τρόπο. Άνισες και διαφορετικές είναι οι επιπτώσεις και σε επιμέρους ομάδες ανδρών και γυναικών, ανάλογα με την κοινωνική τάξη, την ηλικία, την εθνική προέλευση κοκ. Ήδη πριν την κρίση, οι γυναίκες αντιμετώπιζαν τεράστιες ανισότητες (από τις μεγαλύτερες στην Ε.Ε.) στην αγορά εργασίας έναντι των ανδρών, στην απασχόληση, τις αμοιβές, την ανεργία· αντίθετα, η συμμετοχή των ανδρών στην οικιακή εργασία, τη φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων ήταν από τις χαμηλότερες στην Ε.Ε.
Το φθινόπωρο του 2008, το γυναικείο ποσοστό ανεργίας ήταν 13%, ενώ το ανδρικό μόλις 5%, οι γυναίκες ήταν το 70% των μερικώς απασχολούμενων, ενώ οι μέσες αποδοχές τους στον ιδιωτικό τομέα ήταν 25% κάτω από αυτές των ανδρών. […]
Παρ’ όλα αυτά, οι γυναίκες είχαν σημειώσει μεγάλη πρόοδο στην αγορά εργασίας. Οι μισές περίπου γυναίκες εργάσιμης ηλικίας δούλευαν πλέον σταθερά και συνεχόμενα, μία στις τέσσερις δούλευε στον δημόσιο τομέα, η συμμετοχή των γυναικών στα μεσαία και ανώτερα επαγγέλματα και η συμβολή τους στην επιστημονική παραγωγή και την καλλιτεχνική δημιουργία αυξανόταν. […] Στο άλλο άκρο της αγοράς εργασίας, οι γυναίκες με τα λιγότερα εκπαιδευτικά προσόντα μαστίζονταν από την ανεργία, την υποαπασχόληση, τις χαμηλές αμοιβές, την ανασφάλιστη εργασία και την έλλειψη δικαιωμάτων στους γυναικοκρατούμενους κλάδους του ιδιωτικού τομέα, ενώ οι μετανάστριες βίωναν ακόμα εντονότερα αυτές τις διακρίσεις. […]
Η κατάσταση έχει αλλάξει άρδην. Η επίσημα καταγεγραμμένη γυναικεία ανεργία ανέρχεται στο 20% του γυναικείου εργατικού δυναμικού, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους άνδρες είναι 14%. Οι συνθήκες στον ιδιωτικό τομέα, για τα πιο ευάλωτα στρώματα γυναικών, είναι δραματικές: απολύσεις, επισφάλεια, κατάρρευση δικαιωμάτων και αμοιβών. Κρούσματα απολύσεων εγκύων και μητέρων έφθασαν πρόσφατα στα δικαστήρια, αποτελώντας την κορυφή μόνο του παγόβουνου.
Οι γυναίκες μεσαίων ηλικιών που βρέθηκαν στο ξεκίνημα της κρίσης εκτός αγοράς εργασίας και με περιορισμένη εργασιακή εμπειρία δεν έχουν ελπίδα να εισέλθουν σ’ αυτήν. Οι νέες, ακόμα και οι πιο μορφωμένες, θεωρούνται τυχερές εάν κατορθώσουν να βρουν μια προσωρινή δουλειά με μηνιαίες απολαβές 500 ευρώ για απροσδιόριστο ωράριο. 50% των γυναικών 20-24 ετών και 35% των γυναικών 25-29 ετών που βρίσκονται στην αγορά εργασίας είναι άνεργες. Τα αντίστοιχα ποσοστά ανεργίας στους νέους είναι πολύ υψηλά, αλλά αισθητά χαμηλότερα των γυναικείων. Ακόμα και στις ηλικίες 30-34 η ανεργία καλπάζει σε ποσοστά άνω του 20%.
Οι φεμινίστριες της γενιάς μου διεκδικούσαμε την απελευθέρωση από τον κοινωνικό καταναγκασμό της μητρότητας, δηλαδή την επιλογή να μην κάνουμε παιδιά. Σήμερα, καταστρατηγείται το δικαίωμα στη μητρότητα: πολλές νέες θα μείνουν άτεκνες όχι από επιλογή αλλά εξαιτίας της ανεργίας, της επισφάλειας, του ύψους και της αστάθειας των εισοδημάτων των ίδιων και των συντρόφων τους. […]
Τελειώνω με ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο: επειδή η κρίση έπληξε πολύ περισσότερο την ανδρική απασχόληση, έχει αυξηθεί ο αριθμός των ζευγαριών εργάσιμης ηλικίας στα οποία εργάζεται μόνο η γυναίκα ή αυτή βγάζει το μεγαλύτερο εισόδημα. […] Οι παραπάνω εξελίξεις ανατρέπουν την ανδρική ταυτότητα που στηρίζεται στην οικονομική υπεροχή του άνδρα, ως «κουβαλητή», με αντάλλαγμα την απαλλαγή του από την οικιακή εργασία και τη φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων.
Το πλήγμα που επιφέρει η κρίση στην ανδρική ταυτότητα, η αντιστροφή των ρόλων οικονομικής εξάρτησης μεταξύ ανδρών και γυναικών και οι συνακόλουθες απαιτήσεις των γυναικών για μεγαλύτερη εμπλοκή των άνεργων ή υποαπασχολούμενων ανδρών στην οικιακή εργασία, οι τριβές για τα λεφτά, τα παιδιά, την αναζήτηση και το είδος της προς αναζήτηση εργασίας, οι διαψεύσεις προσδοκιών, οδηγούν συχνά σε μεγάλες συγκρούσεις στο εσωτερικό των νοικοκυριών, πολλές γυναίκες σε μεγάλη ψυχική ένταση και τις σχέσεις των δύο φύλων σε κρίση. […] Πέραν των απλουστευτικών ιδεατών σχημάτων, η κρίση δεν είναι γεμάτη μόνο με πράξεις γενναιοδωρίας και αλληλεγγύης, αλλά και με τριβές, συγκρούσεις και φαινόμενα βίας μεταξύ των ανθρώπων και, φυσικά, των δύο φύλων.»
* Η Μαρία Καραμεσίνη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια
στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
