Την ερχόμενη Πέμπτη 6/6 ξεκινά η πρώτη ψηφοφορία (στη Δανία), αν και στα περισσότερα κράτη μέλη οι κάλπες ανοίγουν την Κυριακή 9/6. Λίγες μέρες μένουν δηλαδή, αλλά είναι αμφίβολο πόσοι ασχολούνται με το υποτιθέμενο διακύβευμα: την πορεία και τον προσανατολισμό της «ευρωπαϊκής οικογένειας» (που έχει βιαίως υιοθετηθεί από έναν υπερατλαντικό πατριό, και ταυτόχρονα βιώνει πολλαπλά διαζύγια και διαστάσεις στο εσωτερικό της). Άλλωστε μόνο ένα τμήμα των λεγόμενων δύο άκρων μοιάζει να επικρίνει, έστω και στα λόγια, αυτήν την κατάσταση, προβάλλοντας ένα εναλλακτικό αφήγημα «εθνικής κυριαρχίας». Οι υπόλοιποι, δηλαδή οι πολλοί, στην καλύτερη περίπτωση βαυκαλίζονται με αλληλοσυγκρουόμενα σχέδια «ευρωπαϊκής κυριαρχίας», το καθένα από τα οποία συνήθως υποκρύπτει την ηγεμονική φιλοδοξία αυτού που το προωθεί. Έτσι σε αρκετά κράτη μέλη της Ε.Ε. η αναμέτρηση κυριαρχείται από εσωτερικά ζητήματα, ενώ σε συγκεκριμένες ομάδες χωρών τον τόνο δίνει και μια αντιρωσική υστερία. Θα κάνουμε εδώ ένα «τηλεγραφικό» πέρασμα από τις ευρωπαϊκές γειτονιές, προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε το κλίμα και τους συσχετισμούς*.
Σκανδιναβικές χώρες
Η προεκλογική συζήτηση στη Φινλανδία, τη Σουηδία και τη Δανία κυριαρχείται καταρχήν από τη «ρωσική απειλή». Όποιος δεν φωνασκεί αρκετά, καθίσταται ύποπτος – σε όλο σχεδόν το πολιτικό φάσμα. Σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, η «άμυνα της Ε.Ε.» είναι μακράν το βασικότερο θέμα στη Δανία και τη Φινλανδία, και ένα από τα βασικότερα στη Σουηδία (την τελευταία, προφανώς λόγω… ταλαιπωρίας από τον Ερντογάν, την απασχολεί και ο αγώνας ενάντια στην τρομοκρατία). Άλλο ζήτημα που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον είναι, βέβαια, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αναμένεται να πρωτεύσουν, με την κεντροδεξιά να τους ακολουθεί κατά πόδας (πλην Σουηδίας, όπου δεύτερη δύναμη φαίνεται η ακροδεξιά).
Βαλτικές χώρες
Το πρώτο θέμα της προεκλογικής καμπάνιας είναι, και στις 3 χώρες (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία), η «άμυνα της Ε.Ε.». Σε αντίθεση όμως με τις σκανδιναβικές χώρες, επόμενο ζήτημα-αίτημα είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Πάντως η πολιτική αντιπαράθεση περιορίζεται ανάμεσα σε κόμματα που «στα βασικά» συμφωνούν (αριστερά δεν υπάρχει ούτε για δείγμα).
Πρώην ανατολικοί
Μετά την επιστροφή του Τουσκ στο τιμόνι της Πολωνίας, την ήττα του Τσέχου «λαϊκιστή» Μπάμπις, και τις αντιφάσεις που έχει γεννήσει η ουκρανική σύρραξη, δεν υφίσταται πλέον «ομάδα Βίσεγκραντ». Οι κυβερνώντες συνασπισμοί σε Πολωνία και Τσεχία προνομοποιούν την αντιρωσική εκστρατεία, αν και εν μέρει μόνο ακολουθούμενοι από τους πολίτες. Αντίθετα, στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία η «άμυνα της Ε.Ε.» δεν είναι η βασική ανησυχία – κυριαρχούν σαν επίδικα η υγεία, οι θέσεις εργασίας ή και η αγροτική πολιτική. Σχεδόν παντού πρωταγωνιστούν κόμματα μη φιλικά προς την ευρωκρατία.
Βαλκάνια
Όχι απρόσμενα, στις 4 βαλκανικές χώρες (Ρουμανία, Βουλγαρία, Κροατία, Σλοβενία) τα μυαλά των πολλών –άρα και την προεκλογική εκστρατεία– απασχολούν τα κοινωνικά προβλήματα (παρόλο που οι περισσότεροι κυβερνώντες δεν έχουν τις ίδιες προτεραιότητες). Στη Ρουμανία αναμένεται νίκη του πρωτότυπου συνασπισμού κεντροδεξιάς-κεντροαριστεράς, στη Βουλγαρία «επιστροφή» του δεξιού GERB (και πιθανότατα ρεκόρ αποχής), και επικράτηση της κεντροδεξιάς σε Κροατία και Σλοβενία.
Νότος
Παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των 4 χωρών που αποτελούν τη γειτονιά του Νότου (Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ελλάδα), και εδώ τα κοινωνικά προβλήματα επισκιάζουν κάθε ενδιαφέρον για την «άμυνα» της Ε.Ε. (μικρό στις 3 πρώτες χώρες, ανύπαρκτο στην ελληνική περίπτωση). Η παραδοσιακή κεντροδεξιά προηγείται σε Ελλάδα και Ισπανία, οι σοσιαλιστές στην Πορτογαλία (με την ακροδεξιά τρίτη δύναμη στην Ιβηρική), και τα «Αδέλφια» της Μελόνι στην Ιταλία.
Σκληρός πυρήνας
Στη συνάντηση του Μακρόν με τον Σολτς αυτήν την εβδομάδα αποτυπώθηκε η στρατηγική αμηχανία (ή/και η αίσθηση αδυναμίας) που διαπερνά τις βασικές και ιστορικές δυνάμεις της Ε.Ε. Το πανηγυρικό «πάντα συμφωνούμε» και από τους δύο ηγέτες αδυνατεί να καλύψει τις αποκλίσεις, όπως και τον –βάσιμο– φόβο ότι θα ταπεινωθούν στις ευρωεκλογές (πρώτη δύναμη η Λεπέν στη Γαλλία, δεύτερη η AfD στη Γερμανία). Ο «ευρωπαϊκός κυριαρχισμός» του Γάλλου προέδρου δεν πείθει, κυρίως όταν στην πράξη μεταφράζεται σε κατά μέτωπο αντιπαράθεση με τους αντιπάλους της Δύσης – προοπτική που τρομάζει (και) τον Σολτς. Αλλά και σε Μπενελούξ και Αυστρία οι συστημικές πολιτικές δυνάμεις φοβούνται τις κάλπες. Το μεταναστευτικό είναι μόλις τέταρτη προτεραιότητα στη Γερμανία, και έκτη στη Γαλλία (άλλη μια ένδειξη ότι δεν είναι κυρίως αυτό το ζήτημα που φουσκώνει τα ακροδεξιά πανιά).
Τα νησιά
Αυτή η γεωγραφική κατηγοριοποίηση είναι φυσικά αυθαίρετη, αλλά εξυπηρετική, ιδίως αφού και στα 3 (Ιρλανδία, Κύπρος, Μάλτα) το μεταναστευτικό είναι πρώτο ή δεύτερο σε ενδιαφέρον, ακολουθούμενο από τη δημόσια υγεία, την καταπολέμηση της φτώχειας και τις νέες θέσεις εργασίας. Η προεκλογική καμπάνια του ιρλανδικού Σιν Φέιν φαίνεται να του δίνει μια κουτσή πρωτιά, στη Μάλτα κυριαρχούν οι Εργατικοί, και στην Κύπρο κονταροχτυπιούνται ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ.
* Στο επόμενο φύλλο, θα παρουσιαστούν οι θέσεις για την Ευρώπη ορισμένων κομμάτων και συνασπισμών που αυτοτοποθετούνται στην αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσματος, αλλά παρουσιάζουν βαθιές και ενδιαφέρουσες αποκλίσεις μεταξύ τους.
Η έως τώρα εικόνα θα τροποποιηθεί
Ο εικονιζόμενος χάρτης της ευρωβουλής αναμένεται να αλλάξει αρκετά – αν και μάλλον όχι σε βαθμό που να προκαλέσει ανυπέρβλητα εμπόδια διαχείρισης στις παραδοσιακές «οικογένειες». Προϋπόθεση βέβαια γι’ αυτό είναι, το κεντροδεξιό ΕΡΡ και το κεντροαριστερό S&D (μαζί και το δεκανίκι του «φιλελεύθερου» Renew Europe) να βρουν τρόπο να παραμείνουν συνέταιροι. Μερικές βασικές αλλαγές, πάντως, έχουν ήδη δρομολογηθεί από προεκλογικά συμβάντα:
α) Στον ακροδεξιό πόλο, η «πολιτικά ορθή» απόφαση της Λεπέν να εκδιώξει τη γερμανική AfD από την ευρωομάδα ID θα της στερήσει αρκετούς Γερμανούς ευρωβουλευτές. Αυτοί θα αναπληρωθούν βέβαια από την ενδυνάμωση της Λεπέν και άλλων σχηματισμών, αλλά όχι σε βαθμό που να δείξει μια εκτίναξη της ακροδεξιάς ευρωομάδας (μαζί με τους Γερμανούς, η ID πιθανότατα θα περνούσε από την έκτη στην τρίτη θέση).
β) Οι διαγραφές δεν περιορίστηκαν στην AfD. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα κόμματα του Ούγγρου Όρμπαν (που εκδιώχθηκε από το κεντροδεξιό ΕΡΡ) και του Σλοβάκου Φίτσο (το κόμμα του διαγράφτηκε από το κεντροαριστερό S&D). Αυτές οι εξελίξεις, σε συνδυασμό με την ανάδυση νέων σχημάτων (όπως αυτό της Βάγκενκνεχτ στη Γερμανία), θα προκαλέσουν αναδιατάξεις. Ίσως μάλιστα «γεννήσουν» και νέες ευρωομάδες.
γ) Ήδη στο αριστερό φάσμα συζητιέται αυτή η δυνατότητα με κορμό τους ευρωβουλευτές της Βάγκενκνεχτ, των 5 Αστέρων, του Φίτσο κ.ά. Όμως για να συγκροτηθεί μια ευρωομάδα χρειάζεται τουλάχιστον 23 βουλευτές από τουλάχιστον 7 χώρες: η δεύτερη προϋπόθεση περιπλέκει το ζήτημα (και δείχνει πώς οι «μεγάλες οικογένειες» έχουν φτιάξει κανόνες για να δυσχεραίνουν τους υπόλοιπους). Ανάλογες διεργασίες αναμένονται και στο δεξιό φάσμα, αφού ισχυρές αντιπροσωπείες (AfD, Όρμπαν κ.ά.) μένουν «ορφανές».
δ) Αναταράξεις θα υποστεί και η (νεο)φιλελεύθερη ευρωομάδα Renew Europe, μεταξύ άλλων εξαιτίας της κυβερνητικής συνεργασίας του κεντροδεξιού ολλανδικού κόμματος VVD (ιδρυτικής συνιστώσας της Renew) με την ακροδεξιά. Η επικεφαλής της ευρωομάδας, που προέρχεται από το κόμμα του Μακρόν, είπε ότι το VVD δεν έχει πλέον θέση στη Renew. Άλλοι όμως απεύχονται την εκδίωξη των Ολλανδών, φοβούμενοι ότι η ευρωομάδα θα αποδυναμωθεί πολύ. Τελικά η όποια απόφαση αναβλήθηκε για μετά τις εκλογές.
ε) Εάν υπάρχει ένας σίγουρος ηττημένος σε επίπεδο ευρωομάδων, θα είναι οι Πράσινοι: προβλέπεται μεγάλη πτώση τους στις κάλπες, ιδίως στα κράτη που είχαν τη μεγαλύτερη δύναμη (π.χ. Γερμανία). Από τις υπόλοιπες «καθώς πρέπει» ευρωομάδες, το κεντροδεξιό ΕΡΡ και το κεντροαριστερό S&D αναμένεται να μην υποστούν μεγάλες διακυμάνσεις.
στ) Στα όρια του… «καθωσπρεπισμού», ας σημειωθεί και η εντελώς πρόσφατη επίθεση φιλίας της Λεπέν στην Μελόνι για το σχηματισμό μιας νέας κοινής ευρωομάδας, που θα μπορούσε να κάνει άνω-κάτω τις όποιες ισορροπίες μεταξύ των «μεγάλων». Όμως η Μελόνι δεν ανοίγει τα χαρτιά της πριν κλείσουν οι κάλπες.
Καθοριστικός παράγοντας η έκβαση των παζαριών
Το πώς θα εξελιχθούν όλα τα παραπάνω θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από τα παζάρια για τις μελλοντικές καρέκλες: καταρχήν του/της επικεφαλής της Κομισιόν, κι έπειτα του προέδρου της ευρωβουλής και όσων άλλων αξιωματούχων δεν διορίζονται απευθείας από την ευρωκρατία. Θεωρητικά, οι δυνάμεις του… ευρωδημοκρατικού τόξου (ΕΡΡ, S&D και Renew) θα διαθέτουν την απαιτούμενη πλειοψηφία των 361 εδρών για την επανεκλογή της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ως αρχικομισάριας. Η ίδια δεν φαίνεται όμως να τις εμπιστεύεται αρκετά, κι έτσι έκανε άνοιγμα και στην ευρωομάδα των «συντηρητικών» (ECR), όπου συνυπάρχουν τα «Αδέλφια» της Μελόνι, το ισπανικό Vox, το πολωνικό PiS, οι Σουηδοί «Δημοκράτες», η Ελληνική Λύση κ.ά.
Πρόκειται για δίκοπο μαχαίρι: το φλερτ της Ούρσουλα ιδίως με την Μελόνι (την οποία συνεχάρη διότι «είναι υπέρ της Ε.Ε. και του κράτους δικαίου, και σαφώς κατά του Πούτιν»!), και η ακόμη πιο δεξιά στροφή των «θεσμών» που σηματοδοτούν τέτοιες κινήσεις, έχει αυξήσει την πιθανότητα ανυπακοής αρκετών ευρωβουλευτών που θεωρητικά θα πρέπει να υπερψηφίσουν την αρχικομισάρια. Σε κάθε περίπτωση, λίγο να ερευνήσει κανείς αυτές τις πτυχές (τρόπος συγκρότησης ευρωοομάδων και εκλογής ανώτατων αξιωματούχων της Ε.Ε.), θα διαπιστώσει εύκολα ότι κυριαρχούν οι βρώμικες συναλλαγές, χωρίς καμία πολιτική ή άλλη αναστολή. Έτσι από τη μία το «ευρωδημοκρατικό τόξο» καλεί δημοσίως σε πανστρατιά εναντίον των «λαϊκιστών» και της ακροδεξιάς, κι από την άλλη παζαρεύει ασύστολα μαζί τους προκειμένου να επιτύχει τις επιδιώξεις του.
Ευρωβουλής (μη) αρμοδιότητες
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (που από φέτος θα έχει 720 έδρες αντί των έως τώρα 705, ενώ τα εθνικά κοινοβούλια «πρέπει» να συρρικνωθούν) είναι μια εξαιρετική περίπτωση. Δεν υπάρχει παγκοσμίως άλλο τέτοιο κατ’ όνομα νομοθετικό σώμα το οποίο να… μην νομοθετεί. Παλιότερα αυτό ονομαζόταν, ευσχήμως, «δημοκρατικό έλλειμμα», αφού τις αποφάσεις που σφραγίζουν τον βίο των Ευρωπαίων πολιτών (ορθότερα, υπηκόων) τις έπαιρναν αποκλειστικά διορισμένοι «θεσμοί». Η ευρωβουλή περιοριζόταν σε φλυαρίες και ψηφίσματα χωρίς αντίκρισμα. Τα τελευταία χρόνια η ευρωκρατία παριστάνει πως το έλλειμμα αυτό καλύφθηκε:
α) Από τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που δίνει στην ευρωβουλή το δικαίωμα «συναπόφασης» με το Συμβούλιο (το οποίο έχει βέβαια τον τελευταίο λόγο) για ορισμένες από τις πολιτικές της Ε.Ε. Σε άλλες εξακολουθεί να ισχύει η διαδικασία της «διαβούλευσης». Δηλαδή με απλά λόγια η ευρωβουλή απλώς λέει τη γνώμη της.
β) Από τη Συνθήκη της Λισαβόνας, που δίνει στην ευρωβουλή το «δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας»: αυτός ο παραπλανητικός όρος δεν σημαίνει ότι η ευρωβουλή μπορεί να νομοθετήσει, αλλά ότι δικαιούται(!) να καλεί την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση για κάποιο ζήτημα.
γ) Από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, που δίνει στην ευρωβουλή το δικαίωμα να εγκρίνει όποιον/όποια πρόεδρο της Κομισιόν προταθεί (από το Συμβούλιο βέβαια).
Με άλλα λόγια, σχεδόν μισό αιώνα μετά τις πρώτες ευρωεκλογές, η ευρωβουλή θυμίζει ακόμα τη «Συμβουλευτική» της χούντας του Παπαδόπουλου – διότι η ευρωκρατία φοβάται ότι μπορεί κάποια στιγμή να χάσει τον ασφυκτικό έλεγχο που της ασκεί σήμερα μέσω των πειθήνιων ευρωομάδων. Οπότε εκλέγουμε ευρωβουλευτές που χρυσοπληρώνονται για να παριστάνουν τους… θαμώνες ελληνικού καφενείου («αν είχα εγώ εξουσία, να δεις τι θα έκανα!»). Για να κατανοηθεί το πρόβλημα, αρκεί η ανάγνωση προπέρσινου ψηφίσματος της ευρωβουλής, στο οποίο δηλώνεται πως «οι Συνθήκες θα πρέπει να αναθεωρηθούν ώστε το Κοινοβούλιο, ως το μόνο άμεσα εκλεγμένο θεσμικό όργανο της Ε.Ε., να αποκτήσει γενικό και άμεσο δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας»*.
Να και πόσο ωραία απάντησε η Κομισιόν: «Μια τέτοια ιδέα θα απαιτούσε πολύ διεξοδικό προβληματισμό σχετικά με τις αντίστοιχες αρμοδιότητες των θεσμικών οργάνων και την ισορροπία μεταξύ τους, καθώς και σχετικά με τις νομικές, διαδικαστικές και πρακτικές επιπτώσεις»! Κατόπιν τούτων, μόνο γέλωτα προκαλεί η επιτίμηση της δήθεν αδιαφορίας των πολιτών (βλ. αποχή, με τις κατηγορίες περί «καναπέ» να συγκαλύπτουν ότι σε μεγάλο βαθμό είναι πολιτική στάση). Και ποιοι κουνάνε το δάχτυλο; Αυτοί ακριβώς που καμώνονται ότι είναι φυσιολογικό να έχουμε ένα κοινοβούλιο-βιτρίνα. Γι’ αυτό άλλωστε προτιμούν τις γενικολογίες και αποφεύγουν κάθε συζήτηση σχετικά με τον βαθιά αντιδημοκρατικό χαρακτήρα της «ευρωπαϊκής οικογένειας», τον θεσμικά κατοχυρωμένο ακραίο νεοφιλελευθερισμό της, τον νέο ολοκληρωτισμό που προωθεί, και βέβαια το γεγονός ότι πλέον ντύνεται στο χακί.
* Ψήφισμα 242 της 9/6/2022 (www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0242_EL.html).
