Ο θάνατος του Χρήστου Γιανναρά προκάλεσε ποικίλα αισθήματα κι αντιδράσεις. Στις σημερινές άνυδρες συνθήκες, όπου η πνευματικότητα και η αναζήτηση της Αλήθειας (όπως κι αν την ορίσει ο καθένας) φαντάζει μάταιος κόπος, ίσως κι αφέλεια, η απώλεια ενός πνευματικού ανθρώπου δεν περνά απαρατήρητη. Αυτό καθαυτό το γεγονός, της πρόκλησης μιας συζήτησης γύρω από το έργο του, είναι θετικό. Λυπηρή, αντίθετα, είναι η στάση της επίσημης πολιτείας (Υπουργείο Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο κ.λπ., που δεν έβγαλαν ούτε μία ανακοίνωση για τον θάνατό του). Απογοητευτική και η στάση διαφόρων αριστερών που ένοιωσαν την ανάγκη, ετούτη τη στιγμή, να επιτεθούν στον «σκοταδιστή» και «αντιδραστικό» Χρ. Γιανναρά.
Ο Χρήστος Γιανναράς υπήρξε από τις περιπτώσεις φιλοσόφων και θεολόγων που είχαν μια δημόσια παρουσία. Εκτέθηκε με πάθος, επιχειρήματα, αλλά και αντιφατικότητα ή απολυτότητα. Δεν έχει σημασία αν συμφωνεί κανείς μαζί του σε πολλά, ή ακόμα και στα πιο βασικά (π.χ. το Finis Graeciae, τα ελληνοτουρκικά ή τον Δαρβινισμό). Οπωσδήποτε δεν σιώπησε, ούτε υποτάχθηκε στις κεντρικές επιλογές του κράτους και των κομμάτων. Ιδιαίτερα δε την περίοδο των Μνημονίων ήταν από τους λίγους διανοούμενους που μίλησαν για όσα τραγικά συνέβησαν (και συνεχίζονται). Μια ενδεικτική σταχυολόγηση:
- «Η αδυναμία μας να πιθηκίσουμε αποτελεσματικά την εξ Εσπερίας “δημοκρατία” κατέληξε να παραγάγει, κυρίως τα πολύ τελευταία χρόνια, μια εφιαλτική “μπανανία”, όπου οι διαχειριστές της εξουσίας, “χωρίς αιδώ ή λύπην”, συναγωνίζονταν ποιος θα υπερβάλει σε λωποδυσία, καταλήστευση του κοινωνικού χρήματος, αμοραλισμό κτηνώδους πρωτογονισμού. Στο επίπεδο που φτάσαμε, δεν υπάρχει, με τα κριτήρια της λογικής, ελπίδα ανάκαμψης. Μόνο αν οι συγκυρίες οδηγήσουν σε κοινωνική έκρηξη άλλου τύπου από αυτές που αχρήστεψε και γελοιοποίησε η κομματική καπηλεία της Αριστεράς» (συνέντευξη Lifo, 6/8/2015).
- «Το ιστορικό σκηνικό έχει μεταβληθεί ριζικά. Σίγουρα, υπάρχουν ακόμα λαοί υπόδουλοι, που ζουν σε συνθήκες ολοκληρωτικού εξανδραποδισμού – οι Παλαιστίνιοι και οι Kούρδοι είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Εκεί η θυσία της ζωής στον αγώνα για την ελευθερία είναι αυτονόητη, επειδή είναι κοινά αυτονόητη η βεβαιότητα ότι χωρίς ελευθερία η ζωή δεν έχει νόημα. Όμως, σε ένα μεγάλο μέρος των “προηγμένων” κοινωνιών ισχύει ακριβώς το αντίθετο: Χωρίς μια μετριασμένη (λελογισμένη) υποδούλωση στους τοκογλύφους του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι λαοί δεν είναι δυνατό να απολαμβάνουν το ποσοστό καταναλωτικής ευχέρειας που δικαιολογεί την ύπαρξή τους» (Καθημερινή, 12/3/2017).
- «Αναξιοπρεπές επάγγελμα η πολιτική, πρέπει να είμαστε ευγνώμονες που υπάρχουν ακόμα άνθρωποι διατεθειμένοι να το αναλάβουν. Δεν χρειάζεται κανένα τυπικό προσόν, πτυχίο ή εξειδίκευση, ούτε και προϋπηρεσία ευδόκιμη – τίποτα. Ακόμα και με χαμηλότατο δείκτη ευφυΐας, με ανικανότητα έκφρασης και κωμική άγνοια της μητρικής του γλώσσας, μπορεί ένα κομματικό στέλεχος να υπουργήσει τα καίρια του συλλογικού βίου» (Καθημερινή, 12/9/2021).
Απολύτως κατανοητή λοιπόν η απουσία και η σιωπή της επίσημης πολιτείας… Ο Δρόμος αποχαιρετά τον Χρήστο Γιανναρά, παρ’ όλες τις διαφορές σε πολλά ζητήματα. Αποχαιρετά έναν πνευματικό άνθρωπο που μπόρεσε να τοποθετηθεί δημόσια σε μεγάλα θέματα του τόπου, της κοινωνίας, του πολιτισμού, σε εποχές γενικής ξεραΐλας. Η κριτική στο έργο και τις απόψεις του δεν μπορεί να μειώσει τεχνητά και με εμπάθεια την αναζήτησή του, την προσφορά του, και τα όριά του.
δ
