Τα γεγονότα είναι πεισματάρικα και δείχνουν ακόμα και στους δύσπιστους ότι ζούμε μια «δύση» της Δύσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή οδηγεί, μέσα από σπασμούς και συγκρούσεις, στην απώλεια της παγκόσμιας Δυτικής ηγεμονίας. Πρόκειται για μια «αλλαγή» ιστορικών διαστάσεων, επειδή ο κόσμος που αναδύεται δεν θα είναι ευρωποκεντρικός και δυτικοκεντρικός. Θα περάσουμε σε μια φάση μετακολομβιανή, δηλαδή ανάλογη με το τι σήμαινε για την παγκόσμια ιστορία η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο, και η επικράτηση της Δύσης σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από μια εναλλαγή παγκόσμιων κοσμοκρατορικών Μεγάλων Δυνάμεων (με πρώτη την Αγγλία και έπειτα τις ΗΠΑ).
Η επικράτηση αυτή μέσα από την αποικιοκρατία, τη βιομηχανική επανάσταση και τον καπιταλισμό, και στη συνέχεια με τον ιμπεριαλισμό, βύθισε μεγάλες χώρες, άλλες αυτοκρατορίες, ολόκληρες ηπείρους σε μια καθυστέρηση και εξάρτηση. Δημιούργησε μια τεχνολογική και επιστημονική άβυσσο ανάμεσα σε Βορρά και Νότο, και με την πολεμική μηχανή και τους πολέμους (τοπικούς, περιφερειακούς, παγκόσμιους κ.λπ.) προσπάθησε να επιλύσει οικονομικές κρίσεις που παρουσιάστηκαν, καθώς και να συντρίψει επαναστατικά κύματα, εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, άλλες ανταγωνίστριες δυνάμεις.
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του ανατολικού συνασπισμού (1989-90) δημιούργησε όρους να προωθηθεί ένα σχέδιο παγκόσμιας ηγεμονίας, διαστάσεων που δεν είχε γνωρίσει πριν η ιστορία, δια του «αμερικάνικου αιώνα»: Νέα Τάξη Πραγμάτων, «απελευθέρωση» και κυριαρχία της αγοράς, νεοφιλελευθερισμός, παγκοσμιοποίηση. Τρεις δεκαετίες μετά τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά από ό,τι είχαν σχεδιάσει οι Δυτικοί επικυρίαρχοι: βρίσκονται πλέον αντιμέτωποι με μια έντονη αμφισβήτηση της ηγεμονίας τους σε όλα τα επίπεδα και ο κόσμος αντί να μεγαλώνει γι’ αυτούς, στενεύει. Στενεύει αδιάκοπα. Ας δούμε μόνο τρεις κυριολεκτικά χθεσινές εικόνες (δηλαδή γεγονότα της τελευταίας εβδομάδας):
- Ο πρόεδρος της Κίνας ταξιδεύει στην Ευρώπη, διαλέγει να πάει στην Γαλλία (είχε υποδεχθεί ψυχρά τον Γερμανό Σολτς πριν λίγες μέρες στο Πεκίνο), ταξιδεύει μετά στην Σερβία με την οποία έχει ιδιαίτερες σχέσεις οικονομικές και στρατιωτικές, κλείνει τέλος συμφωνίες με την Ουγγαρία (μέλος της Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ).
- Ο πρόεδρος της Ρωσίας Β. Πούτιν επανεκλέγεται άνετα για 5η θητεία (δεν έχει κάποια σοβαρή εσωτερική λαϊκή αμφισβήτηση – πέρα από το τι αντιμετώπισε το περασμένο καλοκαίρι με την Βάγκνερ), πραγματοποίησε μια μεγαλειώδη παρέλαση στη Μόσχα στις 9 Μάη, μέρα συντριβής του ναζισμού, και φαίνεται να κερδίζει έδαφος στην Ουκρανία και να σταθεροποιεί τη θέση του στο παγκόσμιο σκηνικό (παρά τις κυρώσεις, τις απειλές για σύλληψή του και τη δαιμονοποίησή του στη Δύση).
- Η τρίτη εικόνα αφορά τη διεθνή απομόνωση του Ισραήλ λόγω της σφαγής που διεξάγει στη Γάζα με τη στήριξη της συλλογικής Δύσης. Μόνο που τώρα το πρόβλημα γίνεται παγκόσμιο, με την έννοια ότι η διεθνής κοινή γνώμη και οι κινητοποιήσεις για να σταματήσει η σφαγή και ο πόλεμος παίρνουν τεράστιες διαστάσεις και μέσα στη μητρόπολη του Δυτικού κόσμου, τις ΗΠΑ.
Η ανικανότητα της Δύσης να «διαβάσει» τις τεκτονικές αλλαγές
Υπάρχουν βαθύτατοι λόγοι που οδήγησαν και οδηγούν σε αυτήν την κατάσταση. Κάποτε ο Μαρξ είχε κάνει μεταφορικά λόγο για έναν γερο-τυφλοπόντικα που σκάβει, σκάβει λαγούμια, και μια μέρα ξαφνικά ξεπετάγονται γεγονότα τεράστιας σημασίας. Κι όταν συμβεί κάτι τέτοιο, συμπλήρωνε, «η Ευρώπη θα αναπηδήσει απ’ το κάθισμά της και θα φωνάξει: έσκαψες καλά, γερο-τυφλοπόντικα!».
Η παγκοσμιοποίηση και η ιδέα ότι τα πάντα θα γίνονται μέσω της Αγοράς (με τη συνδρομή της Ισχύος) δημιουργούσε την αυταπάτη ότι το όλο προτσές μπορούσε να «κυβερνηθεί» από τα πάνω, από τους Δυτικούς επικυρίαρχους, χωρίς μεγάλες προστριβές. Ότι πλέον δεν θα υπήρχαν σοβαρές αντιθέσεις, κι ότι η παγκόσμια ηγεμονία ήταν εξασφαλισμένη. Ο καπιταλισμός όμως δεν είναι ένα σκέτα οικονομικό σύστημα. Είναι οικονομικό και πολιτικό σύστημα μαζί. Δεν λειτουργεί σκέτα με την Αγορά και την απελευθέρωσή της. Ακόμα, δεν προχωρά ισόμετρα, σχεδιασμένα, ελεγχόμενα. Λειτουργεί πάντα ένας «νόμος» ανισόμετρης ανάπτυξης των διάφορων τομέων της οικονομίας, ή ακόμα και περιοχών ή χωρών. Δεν υπάρχει σύγκλιση, αλλά απόκλιση. Δεν υπάρχει ισομετρία ανάμεσα σε οικονομίες και κλάδους, αλλά ανισομετρία.
Ο νομαδισμός του κεφαλαίου από την αναπτυγμένη Δύση προς τα παράλια της Κίνας και άλλες περιοχές της οικουμένης, οδήγησε όχι μόνο σε μια σχετική αποβιομηχάνιση στην καρδιά της Δύσης, αλλά και σε αλματώδη ανάπτυξη άλλων κέντρων, όπως η Κίνα. Κάποια στιγμή ο μαφιόζικος καπιταλισμός που αναπτύχθηκε στη Ρωσία επί Γέλτσιν έλαβε τέλος: κάποια κέντρα αποφάσισαν να βάλουν τάξη και να αναδιοργανωθεί η Ρωσία. Ο τυφλοπόντικας λοιπόν δεν είναι αποκλειστικά ένα επαναστατικό υποκείμενο, αλλά και η ίδια η οικονομική πορεία, οι πολιτικές που γεννιούνται στη βάση της, οι ανταγωνισμοί που προκύπτουν ανάμεσα σε μερίδες του ίδιου του κεφαλαίου ή σε μεγάλες χώρες. Ακόμα, σε αυτήν την ιστορική πορεία δεν πρέπει να λησμονηθεί ο λαϊκός παράγοντας είτε με την μορφή κινημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο, είτε σαν αμφισβήτηση του κυρίαρχου λόγου.
Η πορεία της παγκόσμιας κρίσης ιδιαίτερα μετά το 2008-10, οι προσπάθειες αντιμετώπισής της, η αυξανόμενη λαϊκή δυσφορία, ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε αναδυόμενα κέντρα και στα κέντρα της παγκοσμιοποίησης, οδήγησαν σε τέτοιο σημείο τις αντιθέσεις ώστε πλέον δεν μπορούσαν να επιλύονται με τον τρόπο που επιλύονταν ως τότε. Η σύγκρουση ανάμεσα στη «συλλογική Δύση» και τα αναδυόμενα κέντρα ισχύος ήρθε στην ημερήσια διάταξη με τον πιο εκκωφαντικό τρόπο στον πόλεμο της Ουκρανίας, που σημαδεύει μια νέα καμπή στη σύγχρονη ιστορία. Ένα μεγάλο κέντρο, η Ρωσία, χώρα με μεγάλο στρατηγικό βάθος, εξοπλισμένη με πυρηνικά, με μεγάλη ιστορία και ρόλο ειδικά στον ενεργειακό τομέα, επιλέγει το δρόμο της σύγκρουσης (έστω ελεγχόμενης όσο είναι δυνατό) για να αποφύγει την περικύκλωσή της και τα σχέδια διαμελισμού της.
Η συλλογική Δύση στάθηκε ανίκανη να διαβάσει τον νέο παγκόσμιο συσχετισμό και την εξέλιξή του. Δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την ιστορική τάση αποδρομής της. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αντιδρά, ή ότι έχει απωλέσει δυνατότητες και ισχύ. Μπορεί ακόμα και σαν πληγωμένο λιοντάρι να βάλει ολόκληρη την ανθρωπότητα σε μεγάλες περιπέτειες.
Η συλλογική Δύση δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την ιστορική τάση αποδρομής της. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αντιδρά. Μπορεί ακόμα και σαν πληγωμένο λιοντάρι να βάλει ολόκληρη την ανθρωπότητα σε μεγάλες περιπέτειες.
Η διαφορά με προηγούμενες φάσεις
Υπάρχει όμως μια μεγάλη ιστορική διαφορά με άλλες φάσεις της Δυτικής κυριαρχίας: Η διαδοχή ανάμεσα σε ηγεμονικές δυνάμεις μέσα στο Δυτικό στρατόπεδο γινόταν με τρόπο που πάντα βρισκόταν ένα κέντρο (Δυτικό) να αναλάβει τα ηνία, χωρίς η παγκόσμια ηγεμονία της Δύσης να τίθεται σε αμφισβήτηση. Από την κυριαρχία της Ολλανδίας θα περάσουμε σε αυτήν της Αγγλίας, και μετέπειτα στην αμερικάνικη (μέσα από σφοδρούς ανταγωνισμούς, π.χ. Αγγλίας-Γαλλίας, Αγγλίας-Γερμανίας κ.λπ.), αλλά πάντα διατηρώντας τον υπόλοιπο κόσμο σε μεγάλη απόσταση και υπό εξάρτηση. Υπάρχει βέβαια το ρήγμα του 1917 στη Ρωσία, και της Κίνας το 1949. Αλλά πάντα η απόσταση της Δύσης από τον υπόλοιπο κόσμο παρέμενε μεγάλη. Τώρα η υποχώρηση των ΗΠΑ συμπαρασύρει ολόκληρη τη Δύση σε μια φθίνουσα πορεία. Και αυτή η τάση είναι ορατή και εκτιμώμενη από όλες τις άλλες ανερχόμενες δυνάμεις.
Βρισκόμαστε λοιπόν στο εξής σημείο: Συντελείται διαρκώς μια απο-παγκοσμιοποίηση, και η ίδια η ιδέα της παγκοσμιοποίησης συναντά μεγάλη αντίδραση από τη συντριπτική πλειοψηφία χωρών και λαών του πλανήτη. Ακόμα κι αν κάνουμε παραδοχή πως η συλλογική Δύση διατηρεί τα πρωτεία σε πολλούς τομείς, εντούτοις αυτή τη στιγμή έχει απωλέσει την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία που είχε. Δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα ρεύμα συναίνεσης για τους σχεδιασμούς της. Ακόμα περισσότερο, δεν γίνεται πια πιστευτή όταν μιλάει για ανθρώπινα δικαιώματα, ελευθερία, δημοκρατία, ενώ υποστηρίζει σφαγές σαν αυτή του Ισραήλ στη Γάζα (θυμίζουμε ότι ο Μπάιντεν την 43η μέρα του πολέμου στην Ουκρανία είχε κατηγορήσει τον Πούτιν για «γενοκτονία», ενώ 7 μήνες τώρα υπεραμύνεται του δικαιώματος στην εθνοκάθαρση και τη γενοκτονία από το σιωνιστικό κράτος του Ισραήλ).
Η απάντηση της Δύσης: πόλεμος και αυταρχική μετατόπιση
Η επιλογή του πολέμου είναι κεντρική, με ταυτόχρονη περιστολή ελευθεριών και δημοκρατίας σε όλη τη Δύση. Ο πόλεμος γίνεται «όπλο» για την υπεράσπιση της ηγεμονίας της Δύσης. Η επιλογή αυτή επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία που υπάρχουν, αλλά και από τη συστηματική προσπάθεια όχι να σταματήσουν οι εχθροπραξίες, αλλά να συνεχιστούν και να ενταθούν. Η Δύση λοιπόν σήμερα συμπεριφέρεται ως εμπρηστής. Ελπίζει ότι έτσι θα φθείρει τη Ρωσία, θα εξαναγκάσει την Κίνα να είναι πιο μετρημένη, θα παρασύρει όλη την Ευρώπη σε μια πολεμική περιπέτεια, και με τους πολέμους στη Μέση Ανατολή θα ξανακερδίσει τους συμμάχους που απομακρύνονταν (Σ. Αραβία και Τουρκία), θα ρυμουλκήσει την Ινδία σε μια πρόταση που να ανταγωνίζεται τον κινεζικό «Δρόμο του Μεταξιού», θα συμπτύξει μια συμμαχία του αγγλοσαξονικού κόσμου με επιθετικά χαρακτηριστικά προς Κίνα και Ρωσία.
Ο πρώην πρωθυπουργός της Αγγλίας θα προειδοποιήσει: «Εάν ηττηθεί το Κίεβο από τους Ρώσους, θα είναι πλήρης ταπείνωση για τις Δυτικές χώρες, αλλά και “σημείο καμπής” στην ιστορία, η στιγμή που η Δύση θα χάσει οριστικά την ηγεμονία της» (12/4/2024). Έτσι καθίσταται αναγκαία η ιδεολογική και πολιτική προετοιμασία του κλίματος στο εσωτερικό αυτού του στρατοπέδου, ώστε να είναι δυνατές οι νέες σταυροφορίες του «πολιτισμένου» Δυτικού κόσμου. Διότι μεγάλα τμήματα του πληθυσμού των Δυτικών χωρών δεν είναι καθόλου διατεθειμένα να συρθούν σε έναν Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκφράζουν με πολλούς τρόπους αυτήν τη διάθεση, και πρόσφατα η σφαγή στη Γάζα έχει ξυπνήσει πολλές συνειδήσεις νέων και μεγαλύτερων ηλικιών.
Κι όχι μόνο: υπάρχει μια αντίδραση στην αυταρχική έως ολοκληρωτική στροφή στο εσωτερικό των χωρών. Π.χ. κατηγορούνται δημοσιογράφοι, διανοούμενοι, καλλιτέχνες για αντισημιτισμό, ή ακόμα σαν «φερέφωνα του Πούτιν». Η αυταρχική αντιδημοκρατική κατρακύλα στη Δύση είναι ένας ακόμα δείκτης ότι δεν υπάρχει κλίμα, δεν υπάρχει συναίνεση στην πολεμική προετοιμασία ή στην οικονομία πολέμου που αυτή συνεπάγεται. Η κρίση της πολιτικής, ο μαρασμός της δημοκρατίας, η έλλειψη στρατηγικής στο εσωτερικό των ΗΠΑ και ολόκληρης της Ευρώπης είναι τόσο πασίδηλα φαινόμενα που δεν μπορούν να δημιουργήσουν την «πανστρατιά» που χρειάζονται.
Νέες ιδέες και απαιτήσεις
Σιγά-σιγά και μέσα στη Δύση κερδίζουν έδαφος ορισμένες άλλες ιδέες: π.χ. ότι είναι προτιμότερη μια ειρήνη και δίκαιη διευθέτηση στον πόλεμο της Ουκρανίας παρά να βυθιστεί η Ευρώπη στον πόλεμο. Ότι είναι καλύτερο να έχει η Ευρώπη (και κάθε χώρα) καλές σχέσεις με Κίνα και Ρωσία παρά να τις ανακηρύσσει αδυσώπητους εχθρούς της ανθρωπότητας. Ότι ο κόσμος είναι μεγαλύτερος από τη Δύση, και η Δύση δεν μπορεί να τον κυριαρχεί πλέον. Ότι ένας πολυπολικός κόσμος ίσως να είναι καλύτερος από αυτό που απεργάζονται οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους. Άρα το μέλλον του κόσμου δεν θα κριθεί μόνο δια της ισχύος, οικονομικής και στρατιωτικής. Θα κριθεί κι από την πολιτική με την ευρεία έννοια, δηλαδή από το πόσο θα στοιχηθούν οι ευρύτατες μάζες του παγκόσμιου πληθυσμού στους παραλογισμούς της Δυτικής κυριαρχίας.
Η νέα ιστορική φάση στην οποία έχουμε εισέλθει απαιτεί την ύπαρξη ενός πόλου χωρών και λαών που θα αγωνίζονται ενάντια στην τάση του πολέμου, θα θέτουν την ανάγκη να υπάρχουν ελεύθερες χώρες και ελεύθεροι λαοί, θα θέσουν το ζήτημα μιας βαθιάς στροφής προς την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση. Διότι δεν ξεχνάμε ότι τα κέντρα που συγκρούονται κινούνται στο έδαφος των καπιταλιστικών σχέσεων, κι αυτό δεν μπορεί να μην έχει σημασία για το μέλλον: ο γερο-τυφλοπόντικας σκάβει και εκεί. Σήμερα φαίνεται ότι κρατικοκαπιταλιστικά κέντρα με ισχυρή ηγεσία εμφανίζουν πλεονεκτήματα τόσο για την αναδιοργάνωσή τους όσο και στον ανταγωνισμό τους με τη Δύση. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Η χειραφέτηση δεν θα έρθει από κέντρα ισχύος, αλλά από τους λαούς και τις χώρες που θα βρουν (μέσα από μια αντιφατική πορεία) τρόπους και δρόμους ελευθερίας, δημοκρατίας και κοινωνικής χειραφέτησης.
