Μια συζήτηση του Στέλιου Ελληνιάδη με τον Μανώλη Χατζηνάκη
Μανώλη, θα πιάσω το νήμα από την πρώτη εκλογή σου στο Κοινοβούλιο, το 1977, με τα χρώματα του ΠΑΣΟΚ. Πολιτικός, φιλόλογος, δάσκαλος, επιμελητής βιβλίων, αρθρογράφος εφημερίδων, συνεργάτης του Αντί, υπεύθυνος στον τομέα πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ…
Από τα 16 μου χρόνια που, δουλεύοντας το καλοκαίρι σε λατομείο γύψου, κατάλαβα τι σημαίνει εκμετάλλευση, είμαι ενταγμένος στην ευρύτερη Αριστερά. Μπήκα το ’74 στο ΠΑΣΟΚ, ελπίζοντας ότι μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη πολιτικών εξελίξεων. Εκλέχτηκα το 1977 και ήμουν βουλευτής μέχρι το 1990, οπότε έφυγα γιατί το σύστημα με εξέβρασε αφού χάλαγα τη λογική του, τη σούπα, τις ισορροπίες, αλλά και γιατί ο ίδιος δεν άντεξα να χρησιμοποιώ μέσα και μεθόδους που ήταν για μένα απαράδεκτα και παλαιοκομματικά. Το 1981-89 ήμουν γραμματέας στον τομέα πολιτισμού, μία περίοδο πάρα πολύ γόνιμη. Επειδή συνηθίζουμε να μηδενίζουμε και είναι λάθος αυτό, το ΠΑΣΟΚ, το τότε, και για το οποίο απολογούμαι, αν χρειαστεί, μην έχοντας καμία απολύτως σχέση με το μεταγενέστερο ΠΑΣΟΚ, επεξεργάστηκε προτάσεις από το ’78-’79, όπως ήταν, π.χ., τα δημοτικά περιφερειακά θέατρα, οι πολιτικές ενίσχυσης του πολιτιστικού κινήματος και οι τιμητικές συντάξεις σε λογοτέχνες. Όταν το ΠΑΣΟΚ σταμάτησε να παράγει πολιτική και πολιτική στον πολιτισμό, ήταν η αρχή του τέλους. Δεν άντεξα με όλα όσα έβλεπα και προτίμησα να παραμείνω ένας ενεργός πολίτης από έναν πολιτικό, παρ’ όλο που έφυγα με δέκα χιλιάδες σταυρούς στο νομό Λασιθίου, ενώ πολιτικά ηγεμόνευα, ανεξάρτητα από το αν οι μηχανισμοί ήταν εναντίον μου. Όμως, το πρόβλημα δεν είμαι εγώ…
Επειδή το βίωσες προσωπικά, με πολύ μεγάλη στεναχώρια, και μερικές φορές αυτή η πικρία σού βγαίνει και σήμερα, πώς άρχισε αυτός ο εκφυλισμός; Είναι αυτό που εύκολα θα έλεγε κανείς η κατάληψη της εξουσίας; Είναι η αρχική σύνθεση του ΠΑΣΟΚ που ήταν ένα ετερόκλιτο πολιτικό σχήμα; Έχει να κάνει με δυνάμεις που επικράτησαν στο εσωτερικό του; Πού θα το τοποθετούσες;
Είναι πολύ σύνθετο το φαινόμενο του πολιτικού εκφυλισμού του ΠΑΣΟΚ. Το πρώτο είναι το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ μετατοπίστηκε ιδεολογικά και πολιτικά από το χώρο μιας ριζοσπαστικής Αριστεράς που ήταν καινοτόμα, έτοιμη για ρήξεις κ.λπ., σε ένα, βαθμιαία έγινε αυτό, χωρίς να το καταλάβουμε, αστικό κόμμα εναλλακτικό στη διαχείριση του κομματιού της εξουσίας, που – προσέξτε!- η άρχουσα τάξη παραχωρεί στο πολιτικό σύστημα. Το πρώτο είναι η σταδιακή ενσωμάτωσή του στο σύστημα. Το δεύτερο χαρακτηριστικό, και ένα από τα αιτιολογικά της κρίσης και της παρακμής, είναι ότι το ΠΑΣΟΚ βαθμιαία αποκόπηκε από τις κοινωνικές του δυνάμεις. Αποκόπηκε από το λαϊκό υπόστρωμα που το στήριζε. Ξαφνικά, βρέθηκε από το χώρο της Κεντροαριστεράς στο χώρο του Κέντρου και βαθμιαία της Κεντροδεξιάς! Αυτή η μετατόπιση το απέκοψε πολιτικά, αλλά κυρίως συναισθηματικά, από την κοινωνική βάση του. Το τρίτο ουσιώδες χαρακτηριστικό αίτιο είναι ότι το ΠΑΣΟΚ, σιγά-σιγά, συνειδητοποίησε ή τουλάχιστον μια μερίδα στελεχών του ΠΑΣΟΚ, ότι το ΠΑΣΟΚ είναι όχημα ταξικής, οικονομικής και κοινωνικής ανόδου. Αυτό οδήγησε στην ελαστικοποίηση των συνειδήσεων και πάρα πολλά στελέχη έβαλαν όχι το δάχτυλό τους, αλλά την κουτάλα τους στο «μέλι»! Αυτό, όμως, αφαίρεσε από το ΠΑΣΟΚ αυτό που αποτελεί τον τίτλο τιμής για την Αριστερά, που είναι το ηθικό αξιολογικό της σύστημα. Έτσι, λοιπόν, βρέθηκε το ΠΑΣΟΚ να αυτοκτονεί, αφού υπέσκαψε το ηθικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο καθόταν.
Η εξουσία διαφθείρει
Θεωρείς αυτή την εξέλιξη για ένα αριστερό κόμμα αναπόφευκτη, όταν καταλαμβάνει την εξουσία; Είναι η ίδια περίοδος αυτή, τη δεκαετία του ’80, που υπάρχει ένταση του εκφυλισμού των κομμουνιστικών κομμάτων, στο ανατολικό μπλοκ. Σίγουρα, ο εκφυλισμός συνδέεται με την εξουσία, αλλά είναι αναπόφευκτος; Γιατί, αυτός ο φόβος υπάρχει και σήμερα, σε πάρα πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι στηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ, που πιστεύουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, αυτή τη στιγμή, είναι η μόνη εναλλακτική πρόταση, για να σταματήσει, τουλάχιστον, αυτός ο κατήφορος και η καταστροφή. Πρώιμος φόβος, αλλά μπορεί να μην είναι και αβάσιμος. Ότι όταν θα καταλάβει την εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ, μάλλον όταν θα γίνει κυβέρνηση, για να είμαστε πιο ακριβείς, υπάρχει κίνδυνος να ενσωματωθεί στο σύστημα. Γιατί οι εμπειρίες είναι πολύ αρνητικές. Κι αυτό δεν έχει να κάνει με το ότι είναι κακός ο ΣΥΡΙΖΑ. Απ’ την άλλη, υπάρχει η εμπειρία που ίσως δεν είχαν οι παλαιότεροι, του φαινομένου του εκφυλισμού των κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών κομμάτων, το οποίο σου βάζει το πρόβλημα μπροστά σου εκ των προτέρων. Και γι’ αυτό οφείλεις να το αντιμετωπίσεις εγκαίρως. Να το θεωρήσεις σαν έναν πολύ υπαρκτό κίνδυνο και να το αντιμετωπίσεις προτού υπεισέλθει στη φάση του εκφυλισμού, οπότε θα είναι και πολύ αργά.
Είναι πολύ καίρια η παρατήρησή σου. Επαναλαμβάνοντας ένα κοινό τόπο, κάθε εξουσία διαφθείρει. Και όσο πιο ισχυρή είναι η εξουσία τόσο περισσότερο διαφθείρει, βαθύτερα πάει η διαφθορά. Το ’81, το ΠΑΣΟΚ είχε τέτοια δύναμη, είχε τέτοια λαϊκή εξουσία, που δεν την είχε ποτέ δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός, ούτε καν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η αποδοχή του ΠΑΣΟΚ, ή έστω η ανοχή του, έφτανε στο 70% και 75%! Αυτή τη δύναμη, αυτό το λαϊκό έρεισμα, το σπαταλήσαμε. Το πέρασμά μου από την πολιτική με βοήθησε να καταλάβω κάτι πολύ απλό. Και σε ιδιαίτερες συζητήσεις που έχουμε κάνει, σου έχω πει ότι η εξουσία είναι ένα κλειστό σύστημα, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων. Αυτοί έχουν αναφορές, πάρα πολλοί απ’ αυτούς, σε ξένα κέντρα. Αλλά και εδώ, σε επίπεδο καθαρά ελληνικό, σε κάθε κόμμα, κι αυτό είναι το οδυνηρό, υπάρχει ένα κλειστό κύκλωμα εξουσίας. Το λέω μετά λόγου γνώσεως. Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν στο Λονδίνο και αντιμετώπιζε πρόβλημα επιβίωσης, με την επέμβαση στο Χέρφιλντ, τότε ήμουν μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου του ΠΑΣΟΚ. Το Εκτελεστικό Γραφείο ή το Πολιτικό Γραφείο, αποτελεί την πηγή της εξουσίας σε κάθε κόμμα. Θέλω, λοιπόν, να καταθέσω, με το χέρι στην καρδιά, ότι η εξουσία, τότε, δεν ασκούνταν από την κυβέρνηση στο σύνολό της και από το Εκτελεστικό Γραφείο, που έπρεπε να είναι ο πολιτικός καθοδηγητής με την απουσία του Ανδρέα Παπανδρέου. Ασκούνταν από ένα κλειστό κύκλωμα. Ο πολίτης πρέπει να καταλάβει μια πολύ απλή αλήθεια. Όταν αναθέτουμε σε κάποιους να ασκήσουν εξουσία, αυτοί οι κάποιοι μπορούν να τη διαχειριστούν με ιδιοτέλεια, μπορεί να αυθαιρετήσουν, μπορεί να εναντιωθούν, τελικά, στη λαϊκή βούληση.
Συμμετοχική δημοκρατία
Ποιο είναι το αντίδοτο;
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, υπερασπίζομαι ένα άλλο μοντέλο. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ως σύνολο θεσμών της αστικοβιομηχανικής κοινωνίας, έχει κλείσει τον ιστορικό της κύκλο. Μπορεί να είναι συμπληρωματικό στοιχείο σ’ ένα σύνολο από θεσμούς, αλλά το αίτημα της συγκυρίας, όχι σε ελληνική, σε ευρύτερη, σε ευρωπαϊκή και αργότερα σε παγκόσμια κλίμακα, είναι η άμεση λαϊκή συμμετοχική δημοκρατία.
Είναι εύκολο να συμφωνήσει κανείς μ’ αυτό. Πώς, όμως, το εφαρμόζεις; Τι επιλογές κάνεις; Τι μέτρα παίρνεις; Τι καλλιεργείς μέσα στον ίδιο σου τον φορέα και τι καλλιεργείς μέσα στην κοινωνία; Και ποιος το καλλιεργεί; Γιατί, θα το καλλιεργήσουν αυτό εκείνοι που σκέφτονται παλαιοκομματικά και λειτουργούν μέσα από τη δημιουργία κλειστών κυκλωμάτων, ουσιαστικά παραβιάζοντας ακόμα και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία; Διότι, θα λέγαμε ότι και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία εάν εφαρμοζόταν στην εντέλεια, τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα. Ακόμα κι αυτό έχει παραβιαστεί. Εσύ κάνεις ένα άλμα. Πηγαίνεις στην καρδιά του προβλήματος και βάζεις το θέμα της άμεσης δημοκρατίας. Αλλά, ποιος θα πάρει την πρωτοβουλία να αλλάξουν οι νοοτροπίες μας, οι θεσμοί μας, οι τρόποι που κάνουμε τις επιλογές μας, και στην Αριστερά, ώστε να μην λειτουργούμε μέσα από κλειστούς πυρήνες και κυκλώματα, τα οποία ουσιαστικά παραβιάζουν τα ίδια τα καταστατικά των αριστερών φορέων;
Θίγεις το τεράστιο πρόβλημα της βαθύτερης θεσμικής, πολιτισμικής και αξιακής κρίσης. Δηλαδή, η σημερινή τραγική πραγματικότητα δεν οφείλεται μόνο στην ασυμφωνία των αριθμών. Δεν οφείλεται μόνο στην κατάρρευση οικονομικών μεγεθών. Οφείλεται, κυρίως, στο πολιτικό σύστημα, στα ανθρώπινα πρότυπα, στα αξιακά συστήματα. Κι αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα για την Αριστερά.
Στη φάση που βρισκόμαστε, οι προϋποθέσεις του 1981 δεν υπάρχουν. Το ΠΑΣΟΚ ήταν ένα λαϊκό κίνημα πολύ ισχυρό. Το έρεισμά του ήτανε στέρεο. Πατούσε γερά μέσα στην κοινωνία. Είχε ένα κοινωνικό σώμα που το έσπρωχνε και το στήριζε. Και μέσα από το οποίο αντλούσε ανεξάντλητες δυνάμεις, τουλάχιστον στην πρώτη περίοδο. Το δεύτερο είναι ότι η συγκυρία ήταν πολύ καλύτερη. Λεφτά υπήρχαν. Ήταν όλη η Ευρώπη σε μία πορεία ανόδου, το χρήμα έμπαινε-έβγαινε, κυκλοφορούσε, υπήρχαν δυνατότητες να αναπτύξεις πολλούς τομείς που είχαν μείνει καθυστερημένοι επειδή είχε προηγηθεί η δικτατορία. Υπήρχε και μία Δεξιά η οποία έκανε μία προσπάθεια με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που επέστρεψε ανανεωμένος απ’ το Παρίσι, να ανανεωθεί, αλλά δεν τα κατάφερε, όπως επιβεβαιώνεται εκ των υστέρων, οπότε υπήρχαν πάρα πολλά ευνοϊκά στοιχεία για να μπορέσει το ΠΑΣΟΚ να ανδρωθεί και να κάνει πολιτική. Την οποία, στην αρχή, φάνηκε ότι την έκανε. Διαφοροποίησε τα πολιτικά δεδομένα. Και τα πολιτισμικά. Αλλά δεν κράτησε πολύ αυτό. Σήμερα, λεφτά σίγουρα δεν υπάρχουν. Η κρίση είναι βαθιά, πάρα πολύ μεγάλη, δεν είναι μόνο ελληνική, είναι πανευρωπαϊκή. Δεν υπάρχουν δυνάμεις για να σε στηρίξουν. Δεν υπάρχει και το σοσιαλιστικό μπλοκ, στο οποίο θα μπορούσε κανείς να προσφεύγει έστω και ιδεολογικά, δεν υπάρχει ούτε το σοσιαλδημοκρατικό. Και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα κόμμα υπό διαμόρφωση, έχει μια αυξανόμενη στήριξη από την κοινωνία, αλλά δεν είναι επικεφαλής ενός κινήματος δυναμικού και μαζικού, δεν έχει στεριώσει αυτή η σχέση. Οπότε, τι κάνουμε;
Υπάρχουν ιστορικές αναλογίες, αλλά υπάρχουν και οι ουσιώδεις διαφορές για τις οποίες μίλησες. Δεν θα κάνω ανάλυση. Την έκανες πολύ καλά. Θα προεκτείνω τη σκέψη σου στο δια ταύτα. Και τώρα τι γίνεται; Ποια είναι η ιστορική ευθύνη της Αριστεράς, κύριος εκφραστής της οποίας, σήμερα, είναι μια ανερχόμενη δύναμη που λέγεται ΣΥΡΙΖΑ; Θα δυσαρεστήσω μερικούς φίλους που ανήκουν στον ΣΥΡΙΖΑ και με τους οποίους έχω διάλογο ουσιαστικό, αλλά πρέπει να λέμε την αλήθεια αν θέλουμε να βοηθήσουμε. Η πολιτική λύση δεν είναι ακόμα καθαρή στον ορίζοντα. Ακόμα, όμως, κι αν υποθέσουμε ότι στις επόμενες εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να πάρει πλειοψηφία, με βάση και το υπάρχον εκλογικό σύστημα, αν δεν τροποποιηθεί, δεν δίνεται λύση στο πολιτικό πρόβλημα. Μονοκομματική κυβέρνηση από ένα αριστερό κόμμα που θα βρει απέναντί του συσπειρωμένη όλη τη συντηρητική παράταξη, από το σημερινό ΠΑΣΟΚ μέχρι την ακροδεξιά, και χωρίς τη συμπαράσταση, την αρωγή, των άλλων αριστερών κομμάτων, είναι καταδικασμένη. Δεν έχει πιθανότητες να περπατήσει. Τι χρειάζεται, τότε; Χρειάζεται μια πολιτική συμμαχία. Θα τολμήσω να πω τη λέξη. Σε περιόδους τόσο μεγάλων κρίσεων, ένα παλλαϊκό μέτωπο είναι αίτημα των καιρών. Δεν ξέρω αν το λαϊκό μέτωπο του ’36, στη Γαλλία, είναι παράδειγμα, μπορεί να το μελετήσουμε, να βρούμε στοιχεία θετικά, όμως το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ, είναι το παράδειγμα που πρέπει να ακολουθήσουμε. Στο ΕΑΜ είχε θέση και ο κομμουνιστής, ο ιδεολόγος, ο θυσιασμένος, ο Ακροναυπλιώτης, ο εξορισμένος, ο φυ λακισμένος, ο καταδικασμένος σε θάνατο, αλλά είχε θέση και ο Μητροπολίτης Κοζάνης! Είχε θέση ο Άρης!, ο άγιος των αγίων, το λέω και συγκινούμαι, ο άγιος των αγίων της ελληνικής ιστορίας, είχε θέση κι ο Σαράφης! Ένα παλλαϊκό μέτωπο, μια πολιτική συμμαχία, στην οποία πρέπει να πρωτοστατήσει ο ΣΥΡΙΖΑ και να είναι γενναιόδωρος. Όχι με τη λογική της ιδεολογικής, πολιτικής και οργανωτικής, χειρότερα, επικυριαρχίας πάνω σ’ αυτή τη συμμαχία, αλλά στη βάση μιας λεβέντικης ισοτιμίας. Ελάτε, κάτσετε κάτω ν’ αναζητήσουμε και να βρούμε τις συνιστώσες που θα επιτρέψουν, όχι τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ-Ενωτικό Κοινωνικό Μέτωπο, τις κοινωνικές δυνάμεις που μπορούν πραγματικά να διαμορφώσουν αυτή τη συμμαχία. Δεύτερο, αυτή η συμμαχία να μπορεί να πάρει τις εκλογές, να μπορεί να κρατήσει για ένα χρονικό διάστημα, αλλά το μέγα ζητούμενο για να περπατήσει είναι να υλοποιηθεί ένα πρόγραμμα που θα εκπονήσει αυτή η συμμαχία και που θα είναι ένα πρόγραμμα ένταξης σε μια πολιτική στρατηγική, απελευθερωτική. Αυτό είναι το κοινωνικό υποκείμενο που θα στηρίξει την πολιτική συμμαχία και εδώ χρειάζεται να διαμορφωθούν οι κοινωνικοί όροι, να αναπτυχθεί η κοινωνική δυναμική, να διαμορφωθεί ένα μαζικό κοινωνικό κίνημα, να δώσουμε τη μάχη. Μέχρι τώρα, η μάχη αυτή δεν έχει κερδηθεί.
Ρίχνεις το μπαλάκι στον ΣΥΡΙΖΑ…
Όχι μόνο…
Δεν πρέπει να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων;
Βεβαίως! Είναι ο κορμός.
Συμφωνώ. Αλλά δεν αντιλαμβάνομαι αυτό το μέτωπο ως μία συμμαχία πολιτικών κομμάτων…
Όχι! Απολύτως συμφωνούμε. Δεν είναι συμμαχίες κορυφής, οι οποίες είναι αίολες, ανά πάσα στιγμή ανατρέψιμες. Μιλάω για πολιτική συμμαχία στη βάση.
Ρόλο στους διανοούμενους
Βλέπω στον ΣΥΡΙΖΑ κάτι που με ενοχλεί. Μερικοί κάνουν συνεχώς έναν ανούσιο διάλογο με τους πιο φθαρμένους πολιτικούς που υπάρχουν στο χώρο και με τα φθαρμένα κόμματα. Επίσης, αναρωτιέμαι, είναι ανάγκη να βγάζουμε κάθε μέρα μία ανακοίνωση που θα απαντάμε σε κάθε τι που λέει η ΔΗΜΑΡ, το ΠΑΣΟΚ, ο Λοβέρδος, ο ένας κι ο άλλος; Δεν χρειάζεται! Κατ’ αρχήν, τους δίνουμε μεγάλη αξία. Δεύτερον, ο ίδιος ο κόσμος, η κοινωνία, τους απαξιώνει συνεχώς, κι εμείς τους δίνουμε εύσημα; Και τους ξεπλένουμε; Αυτοί πρέπει να δώσουν εξετάσεις, ενώ εμείς πρέπει να στρέψουμε όλο το βάρος και την προσοχή μας στην ίδια την κοινωνία, στους πολίτες. Με προβληματίζει ο ΣΥΡΙΖΑ που δεν προσεγγίζει συστηματικά και επίμονα όλους τους Χατζηνάκηδες που υπάρχουν στην Ελλάδα. Αν δεν υπάρχει σπουδαίο αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό, έντιμων, ικανών και καθαρών ανθρώπων, σ’ όλη την Ελλάδα, τότε, να πάμε να πνιγούμε! Υπάρχει! Σ’ αυτό πρέπει να στηριχτούμε! Και, άμεσα πρακτικά, οι επερχόμενες δημοτικές εκλογές, δίνουν μια πρόσθετη ευκαιρία. Να στηριχθούμε στους έντιμους, καθαρούς, ανθρώπους που έχουν αποδείξει την εντιμότητά τους και την ικανότητά τους να παράγουν πολιτική ή είναι καλοί επαγγελματίες στο διάβα του βίου τους! Σ’ αυτούς να απευθυνθούμε. Αλλά, φοβάμαι ότι αυτή η αντίληψη στον ΣΥΡΙΖΑ είναι στα σπάργανα. Δεν έχει γίνει κυρίαρχη. Ο διάλογος γίνεται με τους πολιτικούς οι οποίοι μοιράζονται με τους δικούς μας τα τηλεπαράθυρα. Και θεωρώ ότι αυτή είναι μία πολιτική η οποία μας αποπροσανατολίζει, μας εκτροχιάζει και μπορεί να μας καταστρέψει.
Η λεγόμενη τηλεοπτική «δημοκρατία» αποτελεί μια εν δυνάμει απειλή. Το σύστημα ελέγχει τα τηλεοπτικά μέσα σε συντριπτικό ποσοστό. Επομένως, με όρους αδυναμίας προσέρχεσαι σε ένα τέτοιο διάλογο, αφού ο οποιοσδήποτε δημοσιογράφος, με ή χωρίς εισαγωγικά, μπορεί να μην σε αφήσει να ολοκληρώσεις τη φράση σου. Ο ΣΥΡΙΖΑ, και η Αριστερά συνολικά, πρέπει να απευθυνθεί στην κοινωνία, πρέπει να προκαλέσει γεγονότα. Κι εδώ θα σταθώ σε ένα σημείο: ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αξιοποιεί το συγκριτικό του πλεονέκτημα, που είναι το πνευματικό του δυναμικό. Οι άνθρωποι του πνεύματος, στην πλειοψηφία τους, ανήκουν στην Αριστερά. Γιατί δεν αξιοποιεί στρατιές διανοητών που είναι έτοιμοι να κατέβουν, να πυρπολήσουν καρδιές και συνειδήσεις, να ανεβάσουν το μέσο επίπεδο, να μεταθέσουν τη συζήτηση από το χώρο, τον επιφανειακό, στο χώρο μιας βαθύτερης ανάλυσης των κοινωνικών φαινομένων; Ο πολιτισμός δεν είναι πολυθρόνα, επανάπαυση, διασκέδαση, ο πολιτισμός είναι ρομφαία! Ο πολιτισμός είναι σημαία αναπεπταμένη! Ο πολιτισμός είναι κραυγή και ελπίδα, μαζί. Κι αυτό δεν το αξιοποιούν. Εγώ προκαλώ και παρακαλώ, ταυτόχρονα. Δώστε αυτό που πρέπει, κάντε αυτό που πρέπει. Αξιοποιήστε τους πνευματικούς ανθρώπους.
(αποσπάσματα από τη συζήτηση
Στο Κόκκινο 105,5, 2 Νοεμβρίου 2013)
