Αν και πολλά υποσχόμενη και με εξαιρετικά πυκνή και βαριά ατζέντα- προσφυγικό, Brexit, μεταρρύθμιση Ευρωζώνης, Τραπεζική Ένωση- η τελευταία ευρωπαϊκή σύνοδος κορυφής εξελίχθηκε σε μια χριστουγεννιάτικη συνάντηση. Με τις εντάσεις και τις αντιπαραθέσεις της μεν, χωρίς διακύβευμα δε. Όλα τα δύσκολα θέματα- με εξαίρεση το Brexit, για το οποίο συμφωνήθηκε να προχωρήσει η δεύτερη φάση της διαπραγμάτευσης, και τα ζητήματα της αμυντικής ένωσης- παραπέμφθηκαν σε επόμενες συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, μέχρι και τον Ιούνιο του 2018.
Πλάτες στον Όρμπαν, χρόνος στη Μέρκελ
Την αφορμή έδωσε το περίφημο έγγραφο Τουσκ, του πρόεδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που πρότεινε εγκατάλειψη των ποσοστώσεων στην κατανομή των προσφύγων, κάνοντας ανοικτά πλάτες στις χώρες Βίσεγκραντ. Προκάλεσε τη γνωστή θύελλα αντιδράσεων από ηγέτες χωρών της Ε.Ε., αλλά και από την Κομισιόν, έδωσε ευκαιρία να ακουστούν κορώνες περί «αλληλεγγύης», μονοπώλησε –τουλάχιστον επικοινωνιακά– τις συζητήσεις στη σύνοδο, αλλά στην πραγματικότητα ήταν μια πρόταση που διατυπώθηκε για να «καεί». Ο Τουσκ λειτούργησε ως «λαγός». Τόσο για να δώσει την ευκαιρία στον ακροδεξιάς κοπής Όρμπαν και τους ομολόγους του και περίπου ομοϊδεάτες του της Πολωνίας, της Τσεχίας και της Αυστρίας να προτείνουν «εξαγορά» της ανοχής της Ιταλίας και άλλων χωρών στην άρνηση των Βίσεγκραντ να δεχθούν πρόσφυγες. Όσο και για να δώσει χρόνο να διαμορφωθεί, μέχρι τον προσεχή Ιούνιο, μια συμβιβαστική πρόταση που σε κάθε περίπτωση θα ενταφιάζει σιωπηρά το σύστημα των ποσοστώσεων και να διαμορφωθεί ένα νέο σχήμα απονομής ασύλου που θα καταλήγει σε εγκλωβισμό των προσφύγων κυρίως στην Ιταλία και την Ελλάδα.
Ο Τουσκ, όμως, με τη ρουκέτα για το προσφυγικό, λειτούργησε ως «λαγός» και για λογαριασμό άλλων. Κυρίως της υπηρεσιακής γερμανικής κυβέρνησης και της καγκελαρίου Μέρκελ που, καθώς βρίσκεται μόλις στην αρχή μιας διαπραγμάτευσης για μεγάλο συνασπισμό με τους σοσιαλδημοκράτες, δεν είναι διατεθειμένες να δεσμευτούν για τίποτα σημαντικό και μακροπρόθεσμο. Ιδιαίτερα για τα θέματα της μεταρρύθμισης της Ευρωζώνης και της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης, για τα οποία οι αποφάσεις ανατίθενται σε τεχνικά κλιμάκια με σκοπό μια συμφωνία τον Ιούνιο 2018. Τι είδους γερμανική κυβέρνηση θα υπάρχει τότε είναι εξαιρετικά αβέβαιο.
«Μακριά από το κατώφλι μας…»
Όμως, η υποτιθέμενη οργή των ηγετών της Ε.Ε. και της Κομισιόν κατά του Τουσκ και των τεσσάρων του Βίζεγκραντ έχει μεγάλο βαθμό υποκρισίας. Μπορεί να καταγγέλλουν την «έλλειψη αλληλεγγύης», ωστόσο η πολιτική διαχείρισης του προσφυγικού ζητήματος που προτείνουν δεν έχει και πολύ διαφορετικό στόχο από αυτόν των «προσφυγο-διωκτών»: να συγκρατηθούν οι πρόσφυγες στις χώρες της Βόρειας Αφρικής, ιδιαίτερα στη Λιβύη, και στην Τουρκία. Διακηρυγμένος στόχος της υπό διαπραγμάτευση μεταρρύθμισης του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου, του Δουβλίνου, του κανονισμού για τα εσωτερικά σύνορα της Ζώνης Σένγκεν και της πλήρους επιχειρησιακής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ακτοφυλακής και Συνοριοφυλακής, με ορίζοντα μέχρι τον Ιούνιο 2018, είναι «να αυξηθούν κατά 50% οι επιστροφές παράτυπων μεταναστών στις χώρες προέλευσης». Στον ίδιο στόχο κατατείνουν οι πόροι που διατίθενται στην Τουρκία και στις χώρες της Αφρικανικής Ένωσης για να κρατήσουν τους πρόσφυγες εκεί. Το αποτέλεσμα είναι να εξελίσσονται φρικτές καταστάσεις, με αποκορύφωμα την άνθηση μιας νέας αγοράς δουλεμπορίου στη Λιβύη, όπου νεαροί άνδρες πρόσφυγες πωλούνται προς 400 δολάρια ο καθένας!
Ο Τουσκ, με τη ρουκέτα για το προσφυγικό, λειτούργησε ως «λαγός». Τόσο και για να δώσει χρόνο να διαμορφωθεί μια πρόταση που θα καταλήγει σε εγκλωβισμό των προσφύγων κυρίως σε Ιταλία και Ελλάδα, όσο και της Μέρκελ που, καθώς βρίσκεται στην αρχή μιας διαπραγμάτευσης με τους σοσιαλδημοκράτες, δεν είναι διατεθειμένη να δεσμευτεί για τίποτα σημαντικό και μακροπρόθεσμο
Από άποψη φιλοσοφίας, ο μηχανισμός απώθησης προσφύγων και μεταναστών που επιχειρεί να φτιάξει η Ε.Ε. δεν διαφέρει και πολύ από την πρόταση των χωρών Βίσεγκτραντ να δώσουν 35 εκατ. ευρώ στην Ιταλία για να χρηματοδοτηθούν προγράμματα συγκράτησης των προσφύγων στη Λιβύη.
Στη φιλοσοφία της απώθησης, όμως, κινείται και η «εναλλακτική» πρόταση της ελληνικής κυβέρνησης, όπως μεταφέρθηκε στη Σύνοδο της Ε.Ε.- αλλά και στην τετραμερή που προκάλεσε η Μέρκελ με τη συμμετοχή του Γούνκερ και του Βούλγαρου πρωθυπουργού-, και η οποία περιλαμβάνει: χρηματοδότηση τρίτων χωρών ανάλογα με την «αποτελεσματικότητά» τους στην καταπολέμηση κυκλωμάτων διακίνησης και στην απορρόφηση επιστρεφόμενων μεταναστών, συγκρότηση ευρωπαϊκού μηχανισμού επιστροφών και ευρωπαϊκού μηχανισμού επανεγκατάστασης προσφύγων στην Ε.Ε., με κέντρα αιτήσεων ασύλου σε τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης, διάθεση των υπεσχημένων από την Ε.Ε. πόρων στην Τουρκία και έγκριση της μεταφοράς προσφύγων από τα νησιά στην ενδοχώρα, ώστε σε περίπτωση απόρριψης των αιτημάτων ασύλου να επιστρέφουν από εκεί στην Τουρκία, με «εγγύηση» ότι θα εγκαθίστανται σε κέντρα κράτησης μέχρι την εξέταση των αιτημάτων τους, ώστε να αποφεύγονται αποδράσεις.
Επιτάχυνση της αμυντικής ένωσης
Όλα αυτά εντάσσονται στον καμβά μιας κλιμακούμενης στρατιωτικοποίησης της Ε.Ε., που αναπτύσσει πλέον όχι μόνο έναν μηχανισμό «εσωτερικής ασφάλειας», αλλά και έναν αυτοτελή αμυντικό βραχίονα, δίπλα στην κοινή εξωτερική πολιτική, που προωθείται ταχύτατα και με ανάλογη χρηματοδότηση, όπως αποτυπώνεται στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό, παρά την αντίθετη ρητορική, έχουν αποδεσμευτεί πλήρως από την ανθρωπιστική τους διάσταση και τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ε.Ε. στο πλαίσιο του ΟΗΕ, και έχουν μετατραπεί σε πρόβλημα «ασφάλειας», «άμυνας» και «εξωτερικής πολιτικής». Η Ε.Ε. των 500 εκατομμυρίων κατοίκων αντιμετωπίζει ως «απειλή» 1,5 εκατ. πρόσφυγες, απειλείται με αποσύνθεση απ’ αυτήν, αλλά στην πραγματικότητα κρύβει την κραυγαλέα υποκρισία της πίσω από τον «λαγό» Τουσκ και τους «λύκους» του Βίσεγκραντ.
Η κατολίσθηση των ομολόγων και το μυστήριο Ντράγκι
Η Σύνοδος της Ευρωομάδας, που συνεδρίασε στις Βρυξέλλες ως υποσύνολο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, δεν ασχολήθηκε με την Ελλάδα. Ακόμη και ο οδικός χάρτης μεταρρύθμισης της Ευρωζώνης –με μοντέλο το «ελληνικό πείραμα», όπως αναπτύξαμε στο προηγούμενο φύλλο– διεκπεραιώθηκε τυπικά, αφού αποφάσεις δεν θα ληφθούν πριν τον Ιούνιο του 2018. Μέχρι τότε ίσως έχει υπάρξει η οριστική συμφωνία για τη μετατροπή του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, με πρώτο «πελάτη» την Ελλάδα της μεταμνημονιακής εποχής. Όχι ως δανειστής, αλλά ως επιτηρητής της μετάβασης στην ευρωπαϊκή «κανονικότητα». Ο Ντράγκι, που κρατάει πεισματικά τα ελληνικά ομόλογα εκτός ποσοτικής χαλάρωσης, πέταξε μια σπόντα περί «4ου προγράμματος που είναι υπόθεση της ελληνικής κυβέρνησης», αλλά αυτό πρέπει να ερμηνευθεί μάλλον ως ενθάρρυνση της ισορροπίας που έχει επιτευχθεί μεταξύ Ελλάδας και δανειστών για προετοιμασία της εξόδου στις αγορές χωρίς το δεκανίκι του QE. Η κυριότερη συνηγορία υπέρ αυτής της τακτικής είναι η ασυγκράτητη κατολίσθηση των αποδόσεων των δεκαετών ελληνικών ομολόγων κάτω από το 4%, σε επίπεδα προ του 2006. Θεωρητικά, μια απόφαση της ΕΚΤ να εντάξει, έστω και για συμβολικούς λόγους, τα ελληνικά ομόλογα στις αγορές της μετά το κλείσιμο της αξιολόγησης στις 22/1/2018, θα μπορούσε να ρίξει τις αποδόσεις τους στα επίπεδα των ιταλικών. Αυτό θα καθιστούσε ανάρπαστες τις νέες εκδόσεις ομολόγων που σχεδιάζει η κυβέρνηση μέχρι το καλοκαίρι, για να συσσωρεύσει 13-15 δισ. ευρώ. Αν και έχει ευκαιρίες να το κάνει τους επόμενους μήνες, φαίνεται ότι η ηγεσία της ΕΚΤ κρατάει αποστάσεις από το ελληνικό success story. Είτε για να προσθέσει και τη δική της πίεση σ’ αυτή του ΔΝΤ για επίσπευση αποφάσεων για το χρέος. Είτε γιατί περιμένει την επικύρωσή του από τις αγορές και ιδιαίτερα τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης. Είτε γιατί θεωρεί ότι έχει χαλαρώσει υπερβολικά η «μεταρρυθμιστική» πίεση στην Ελλάδα από την πολιτική ηγεσία της Ευρωζώνης. Πιθανότατα να συντρέχουν και οι τρεις λόγοι.
