του Γιώργου Κυριακού
Στα προηγούμενα δύο μέρη έγινε καταρχήν μια γενική παρουσίαση της ολοένα και πιο έντονης κινεζικής παρουσίας στα Βαλκάνια (φύλλο 550), κι έπειτα μια έκθεση, ανά χώρα, της οικονομικής κυρίως διείσδυσης του Πεκίνου (φύλλο 551). Το σημερινό Γ΄ και τελευταίο μέρος αφορά τις κινεζικές «πολιτιστικές δράσεις» στη γειτονιά μας.
«Η μεγαλύτερη τέχνη στον πόλεμο είναι να υποτάξεις τον εχθρό χωρίς μάχη»
Σουν Τζου, Κινέζος θεωρητικός της στρατηγικής, 5ος αιώνας π.Χ.
Η Κίνα, σε αντίθεση με τη Ρωσία που μπορεί να επωφελείται από την απορρύθμιση, ευνοείται από τη σταθερότητα στα Βαλκάνια – και γι’ αυτό υποστηρίζει την πορεία ένταξης στην Ε.Ε. Εξάλλου οι επενδύσεις χαμηλώνουν τους τόνους: χαρακτηριστικά παραδείγματα, οι ενστάσεις που έφεραν κατά καιρούς η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Κροατία κ.ά. σε κείμενα επικριτικά προς την Κίνα στο Συμβούλιο της Ευρώπης ή στον ΟΗΕ. Πέρα από το εύκολο χρήμα (που καταβάλλεται άμεσα μέσω διμερών συμφωνιών για επενδύσεις ή δανειοδοτήσεις, χωρίς καμιά προϋπόθεση), η μαλακή ισχύς της Κίνας έχει στη μεταξένια φαρέτρα της μια τακτική πολιτισμικής διείσδυσης, η οποία ισχυροποιεί την παρουσία της – ιδιαίτερα όταν η Δύση αφήνει κενά. Έτσι, οφείλουμε να είμαστε επιφυλακτικοί στα συμπεράσματα για το μέλλον στα Βαλκάνια, όσο κι αν οι ΗΠΑ λαμβάνουν τώρα πολύ πιο «ενεργή» θέση. Προς το παρόν, η παρουσία της Κίνας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια εναλλακτική πολυκεντρική (πολυκηδεμονευόμενη;) «πραγματιστική» πολιτική των βαλκανικών χωρών.
Ισχυρή παρουσία στα βαλκανικά ΜΜΕ
Το 2020, μελέτη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων σε συνεργασία με το ίδρυμα «Konrad Adenauer» της γερμανικής Χριστιανοδημοκρατίας, ανέφερε τις ξεχωριστές συμβάσεις που έχει συνάψει το Πεκίνο με βαλκανικά κρατικά ή ιδιωτικά κανάλια ώστε να αφιερώνουν χρόνο σε κινεζικές οικονομικές ειδήσεις. Το πρακτορείο ειδήσεων Xinhua έχει συνάψει επίσημες συμφωνίες με αντίστοιχα πρακτορεία στην Αλβανία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Βόρεια «Μακεδονία» και τη Σερβία. Δημοσιογράφοι από τις χώρες αυτές, καθώς και από την Κροατία και το Μαυροβούνιο, πραγματοποιούν «επισκέψεις μελέτης» στην Κίνα. Στην Αλβανία παρουσιάζονται ντοκιμαντέρ και άλλα προγράμματα, που παρέχονται δωρεάν από την Κίνα βάσει διμερούς συμφωνίας του 2019, ενώ τα ΜΜΕ παίρνουν συχνά συνεντεύξεις από Κινέζους αξιωματούχους. Η κινεζική πρεσβεία στα Τίρανα ενθάρρυνε τους νέους να γράψουν για τη διαχείριση της πανδημίας από την Κίνα, ενώ στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη ασχολούνται και με διαλέξεις σε πανεπιστήμια.
Το 2016, το Γραφείο Πληροφοριών του Κρατικού Συμβουλίου της Κίνας υπέγραψε συμφωνία με το Υπουργείο Πολιτισμού της Σερβίας, η οποία ενέτεινε τη «συνεργασία των ΜΜΕ σε θεσμικό επίπεδο». Τα σερβικά ειδησεογραφικά μέσα είναι συχνά πολύ θετικά απέναντι στην Κίνα, σημειώνει η έκθεση. Στη Σερβία δύο μεγάλα κανάλια προωθούν τη μαλακή επιρροή της Κίνας: 1. Το China Radio International είναι από τα πιο ενεργά κινεζικά μέσα ενημέρωσης στη Σερβία, με ειδήσεις που συχνά αναδημοσιεύονται από παραδοσιακά σερβικά μέσα ενημέρωσης. 2. Η ραδιοφωνία WTF μεταδίδει θετικές αναφορές για την Κίνα, συμπεριλαμβανομένων ειδήσεων για το Κινεζικό Κ.Κ., όπως και γενικότερα για τον κινεζικό πολιτισμό. Το έντυπο-ιστότοπος Nedeljnik διαθέτει μια ολόκληρη ενότητα για την Κίνα («Η Κίνα Σήμερα»). Το ίδιο και η καθημερινή εφημερίδα Politika, ένα από τα παλαιότερα μέσα ενημέρωσης στη Σερβία, που ανήκει κατά 50% στο σερβικό κράτος («Ιστορία της Κίνας»). Το CGTN φροντίζει την προώθηση της Κίνας στα δύο μεγάλα καλωδιακά δίκτυα (Telekom Serbia και Serbia Broadband). Ακόμη, η Κίνα διαθέτει μόνιμη εκπομπή για την κινεζική κουλτούρα στον δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα RTS. Όλα αυτά τα σερβικά ΜΜΕ ουσιαστικά λειτουργούν ως δίαυλοι μιας όλο και πιο δυναμικής σχέσης.
Παρατήματα «για τη διάδοση ενός αρμονικού κόσμου»
Το Ινστιτούτο Κομφούκιος, η επιτομή της πολιτιστικής διπλωματίας της Κίνας, είναι αρκετά δημοφιλές και αποτελεί τον κύριο φορέα της εκπαιδευτικής και πολιτιστικής στρατηγικής του Πεκίνου. Τα παραρτήματά του σε όλο τον κόσμο χρηματοδοτούνται και κατευθύνονται από τα κεντρικά γραφεία του Ινστιτούτου Χάνμπαν/Κομφούκιος, συνδέονται με το κινεζικό Υπουργείο Παιδείας και εποπτεύονται από το Κρατικό Συμβούλιο. Όπως αναφέρουν, μέσω της κατανόησης του κινεζικού πολιτισμού από τους φοιτητές προωθείται «η διάδοση ενός αρμονικού κόσμου». Χρηματοδοτούν πολυάριθμες δραστηριότητες, π.χ. σχέδια δράσης για τις επιστήμες και την τεχνολογία (η οποία βρίσκεται στην Κίνα σε υψηλό επίπεδο – με άμεσες επιδράσεις στο πολιτικό, οικονομικό, επιχειρηματικό πεδίο).
Έτσι, αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός των σπουδαστών που επωφελούνται από τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες τις οποίες παρέχει το Πεκίνο, και εμπίπτουν στο κινεζικό μεγάλο σχέδιο για την κατασκευή ενός «Δρόμου του 21ου Αιώνα» που θα συνδέει την Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη. Φοιτητές από τα Βαλκάνια επιδιώκουν την επαγγελματική τους ανέλιξη δημιουργώντας γέφυρες με την Κίνα στο πλαίσιο της προώθησής της στην περιοχή. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση της Ρεπούμπλικα Σέρπσκα (της σερβικής οντότητας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη) σχεδιάζει συμφωνία με το Ινστιτούτο Κομφούκιος για τη διδασκαλία της κινεζικής γλώσσας στη δημόσια εκπαίδευση. Παραρτήματα του Ινστιτούτου Κομφούκιος έχουν ιδρυθεί στη Σερβία, τη Ρουμανία, την Αλβανία και τη Βουλγαρία. Με τον τρόπο αυτό η Κίνα επιδιώκει να βελτιώσει τη μαλακή της ισχύ και να δημιουργήσει μια γενιά επαγγελματιών που θα έχουν ευνοϊκή άποψη γι’ αυτήν.
Τουρισμός: η πανδημία παγώνει την αυξητική τάση
Τον Σεπτέμβριο του 2018, οι υπουργοί Τουρισμού και εμπειρογνώμονες παρευρέθηκαν στο Φόρουμ 16+1 (Ντουμπρόβνικ, Κροατία) για να συζητήσουν περαιτέρω συνεργασία στον τουριστικό τομέα. «Οι Κινέζοι τουρίστες αντιπροσωπεύουν το ένα πέμπτο του παγκόσμιου τουρισμού. Μόνο πέρυσι 12.400.000 Κινέζοι επισκέφθηκαν την Ευρώπη. Γι’ αυτό οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης βλέπουν ένα τεράστιο αναπτυξιακό δυναμικό στην Κίνα», δήλωνε τότε ο Κροάτης υπουργός Τουρισμού Κάπελι, επιβεβαιώνοντας ότι η χώρα του διαπραγματεύεται πτήσεις από και προς την Κίνα. Σημειώθηκε αύξηση των Κινέζων τουριστών στη Σερβία, το Μαυροβούνιο και την Κροατία, ενώ στη Βοσνία ταξιδεύουν χωρίς θεωρήσεις.
Αυτές οι αυξητικές τάσεις δημιουργούν ένα άλλο «μαλακό» προηγούμενο για την οικονομική ανάκαμψη των χωρών στα Βαλκάνια. Βέβαια μετά την εκδήλωση της πανδημίας η Κίνα απαγορεύει τα ταξίδια για λόγους τουρισμού. Τυπικά η ελεύθερη μετακίνηση δεν καταργήθηκε, αλλά επιτρέπονται ταξίδια μόνο για επαγγελματικούς λόγους. Οι αιτίες για το κλείσιμο της στρόφιγγας του κινεζικού τουρισμού είναι δυσδιάκριτες: πιθανόν να υποκρύπτουν πίεση προς τις βαλκανικές χώρες για περαιτέρω εισαγωγή της κινεζικής υγειονομικής τεχνολογίας, αλλά και πραγματικούς φόβους για την «επιστροφή» του ιού στην Κίνα – όπου η πανδημία έχει τιθασευτεί μέσω του απόλυτου ελέγχου της καθημερινότητας των πολιτών.
