Μετά τον «Αμερικάνο», ένα πολύ σημαντικό μυθιστόρημα / χρονικό, ο Νίκος Αραπάκης μας προσφέρει τη συνέχεια με τον «Ιδεολόγο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δυο μέρη: Το πρώτο διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της «εκστρατείας στην Ουκρανία» και το δεύτερο στις μέρες της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Πέρα από τις μεγάλες αρετές της πλοκής και των χαρακτήρων, ο συγγραφέας ζωντανεύει με πραγματικά εξαιρετικό τρόπο τις ημέρες εκείνες. Μοιάζει σαν ντοκουμέντο, λες κι έχει γραφτεί πραγματικά από κάποιον αυτόπτη μάρτυρα.
Και μάλιστα χωρίς να πέφτει στο λάθος του να δει τα γεγονότα με το σημερινό βλέμμα.
Παράλληλα οι δυο βασικοί του ήρωες βρίσκονται σε σημαντικά διλήμματα. Ο ένας ως δημοσιογράφος, ο άλλος ως επαναστάτης. Κυρίως ο δεύτερος, ο «Αμερικάνος» του προηγούμενου μυθιστορήματος, πιστεύω πως αγγίζει κάθε άνθρωπο που εντάχθηκε στο κίνημα. Όλες οι αντιφάσεις είναι εδώ…
Πραγματικά κορυφαία δουλειά…
Ο «Ιδεολόγος» είναι σαν δυο βιβλία σε ένα, γιατί διάλεξες αυτή την αυτόνομη μορφή για τα δυο μέρη του;
Κυρίως διότι μου αρέσει να δοκιμάζω διαφορετικά πράγματα. Βασική επιδίωξή μου κάθε που γράφω καινούργιο βιβλίο είναι να διαφέρει από το προηγούμενο. Και γιατί δεν θέλω να επαναλαμβάνομαι, αλλά και γιατί η απόπειρα να καταπιαστώ με κάτι άγνωστο, ακόμη κι αν κάποιες φορές μου κάνει τη ζωή πιο δύσκολη, μου δίνει ένα επιπλέον κίνητρο για να καθίσω και να γράψω.
Πέρα απ’ αυτά όμως, το πάντρεμα τριτοπρόσωπης και πρωτοπρόσωπης αφήγησης στον «Ιδεολόγο» έγινε για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Θεώρησα ότι η τριτοπρόσωπη αφήγηση ταιριάζει καλύτερα στο πρώτο μέρος, εκεί όπου κεντρικός ήρωας δεν είναι ο Αμερικάνος αλλά ο δημοσιογράφος Θεόφιλος Τερζής. Ο Θεόφιλος στέκεται ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, καταγράφει αμερόληπτα, έξω από συμπάθειες ή αντιπάθειες. Αντίθετα, ο Ερκ ή Αμερικάνος, που είναι ο κεντρικός ήρωας του δεύτερου και τρίτου μέρους, είναι στρατευμένος. Εάν επέλεγα να διηγηθώ την ιστορία του πρώτου μέρους μέσα από τα δικά του μάτια, θα έπρεπε να γράψω κάτι εντελώς διαφορετικό.
Έχει μια πολύ ζωντανή περιγραφή της περιόδου που ξέσπασε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Ποιες ήταν οι βασικές πηγές σου για να αποδώσεις την ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών.
Ο «Ιδεολόγος» μου πήρε γύρω στα τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί. Είναι δεκάδες τα βιβλία, ψηφιακά ή χάρτινα, που διάβασα προσπαθώντας να εντρυφήσω στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Όπως είναι άπειρες οι ώρες που ξόδεψα ψάχνοντας πληροφορίες στο διαδίκτυο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση ξέσπασε κατά τη διάρκεια του Α΄ Π.Π. και, κυρίως, εξαιτίας του. Ο πόλεμος εξαθλίωσε τις μάζες και κατόπιν τις έσπρωξε στην αγκαλιά των μπολσεβίκων. Τούτο σημαίνει πως η Οκτωβριανή Επανάσταση, η εκστρατεία στην Ουκρανία κ.λπ. είναι επεισόδια ενός μεγαλύτερου έργου που λέγεται Α΄ Π.Π. Αν, λοιπόν, θες να γράψεις για κάποιο ή για κάποια από αυτά τα επεισόδια οφείλεις να γνωρίζεις το όλον. Διότι η επιτυχία ενός μυθιστορήματος αυτού του είδους δεν εξαρτάται από το αν είναι σωστές οι ημερομηνίες, οι τοποθεσίες ή οι περιγραφές. Στο δικό μου το μυαλό, επιτυχία είναι να καταφέρεις να αποδώσεις πειστικά το κλίμα. Και για να μπορέσεις να το κάνεις αυτό ένας τρόπος υπάρχει: να έχεις μελετήσει όλη την περίοδο και όχι μόνο τα επεισόδια στα οποία αναφέρεσαι.
Επειδή ο Τρότσκι έχει ενεργό ρόλο στο βιβλίο, προσπαθώντας να τον αποδώσω όσο το δυνατόν πιο πειστικά, διάβασα τα περισσότερα απ’ όσα έχει γράψει. Διάβασα επίσης αρκετά απ’ όσα έχουν γράψει βασικοί πρωταγωνιστές της επανάστασης όπως ο Λένιν, η Κολοντάι κ.λπ., ή άνθρωποι που βρίσκονταν στην Αγία Πετρούπολη εκείνες τις ημέρες όπως ο Τζον Ριντ και η σύζυγός του Λουίζ Μπράιαν. Επειδή είναι τεράστιος ο κατάλογος θα αναφέρω ενδεικτικά κάποια λίγα βιβλία που, λιγότερο ή περισσότερο, έχουν σχέση με την Οκτωβριανή επανάσταση και νομίζω ότι αξίζει να διαβαστούν.
«Τι να κάνουμε;», Νικολάι Τσερνισέφσκι (εκδόσεις Τόπος). Κοινωνικό μυθιστόρημα που έχει γραφτεί δεκάδες χρόνια πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά, κατά κάποιο τρόπο, την προαναγγέλλει. «Λευκή φρουρά», Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (εκδόσεις Ερατώ). 1918, Κίεβο, ο εμφύλιος διαλύει τη χώρα, τους ανθρώπους της. Καταπληκτικό μυθιστόρημα. Και να σκεφτεί κανείς ότι ήταν το πρώτο του… «Το άρωμα της Οδησσού», Ισαάκ Μπάμπελ (εκδόσεις Ροές). Διηγήματα βασισμένα στη ζωή των Εβραίων της Οδησσού. Ίσως η καλύτερη συλλογή διηγημάτων που έχω διαβάσει ποτέ. «Οκτώβρης», China Mieville (εκδόσεις Μεταίχμιο). Αν κάποιος θέλει να μάθει τι έγινε στην Οκτωβριανή Επανάσταση δεν έχει παρά να διαβάσει τον Οκτώβρη. Ιστορικό βιβλίο γραμμένο από λογοτέχνη. Το αποτέλεσμα είναι απολαυστικό. «Λένιν», Ελέν Καρέρ ντ’ Ενκός (εκδόσεις Εστία). Βιογραφία του Λένιν από μία φιλελεύθερη Γαλλίδα η οποία τον αντιπαθεί. Η ανάγνωση ήταν διασκεδαστική… «Η καθημερινή ζωή στη Ρωσία τον καιρό της Οκτωβριανής Επανάστασης», Jean Marabini (εκδόσεις Παπαδήμα). Το βιβλίο είναι αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος του.
Διαπραγματεύεσαι και το δύσκολο θέμα της στράτευσης και της προσωπικής ζωής. Πώς κατέληξες να δώσεις τη λύση που έδωσες για τον «Αμερικάνο» σου;
Τόσο στον «Ιδεολόγο» όσο και στον «Αμερικάνο» προσπαθώ να μιλήσω για ένα άλλο είδος ανθρώπου. Για έναν άνθρωπο που υπέτασσε το εγώ του στο εμείς, που στρατευόταν για ένα κοινό σκοπό. Σήμερα, βέβαια, αυτό το είδος ανθρώπου μπορεί να φαντάζει έως και γραφικό, αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτός ο άνθρωπος και υπήρξε και βοήθησε την ανθρωπότητα να κάνει μερικά βήματα μπροστά.
Ο Ερκ δεν θα μπορούσε να επιλέξει κάτι άλλο. Όσο κι αν ο έρωτας, η τρυφηλή ζωή είναι σε θέση να ξεμυαλίσουν τον οποιονδήποτε, η παιδεία του, ο χαρακτήρας του και κυρίως τα όσα έζησε στο Λάντλοου δεν θα του επέτρεπαν να πράξει διαφορετικά. Ο Ερκ ήταν προορισμένος εξαρχής να γίνει επαναστάτης…
Υποθέτω πως θα υπάρξει και συνέχεια. Θα ξανασυναντηθούν οι δυο βασικοί σου ήρωες; Κι αν ναι πού;
Ναι, θα υπάρξει συνέχεια. Δυστυχώς, όμως, δεν μπορώ να πω πολλά πράγματα για το καινούργιο βιβλίο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Ερκ και ο Θεόφιλος θα συναντηθούν ξανά. Σίγουρα κάποια από τα πρόσωπα που χρησιμοποίησα τόσο στον «Ιδεολόγο» όσο και στον «Αμερικάνο», όπως ο Λεωνίδας και ο Θεόφιλος, ο Μάθιου, η Άννα και κάποιοι ακόμη θα εμφανιστούν στο επόμενο βιβλίο. Αλλά ποιοι ακριβώς, πού, πότε, δεν μπορώ να το ξέρω. Πάντως, φιλοδοξία μου είναι η συνέχεια του «Ιδεολόγου» να περάσει από διάφορα μέρη. Σμύρνη λίγο πριν την καταστροφή της, Αθήνα του μεσοπολέμου, Κροστάνδη, Βαρκελώνη κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου. Αλλά, όπως προείπα, είναι ακόμη νωρίς. Σίγουρα, το ταξίδι θα είναι μακρύ και ελπίζω απολαυστικό…
