«…Κανένα πράγμα δεν ερεθίζει τόσον τους ανθρώπους, όσον η υπόδειξις της πραγματικότητος. Άλλων βλάπτει τα συμφέροντα και άλλων θραύει τα ειλικρινή μεν, αλλά παιδαριώδη όνειρα, με τα οποία έχασαν μέγα μέρος της ζωής τους…»
Γεώργιος Σκληρός, Το κοινωνικό μας ζήτημα
Έτυχε η σύμπτωση να είμαι βυθισμένος στη μελέτη του εξαιρετικού νέου βιβλίου του Λουκά Αξελού «Γεώργιος Σκληρός – Η Ελλάδα στα χρόνια από την Ένωση των Επτανήσων έως τη Συνθήκη των Σεβρών» (Στοχαστής), για το οποίο προσεχώς θα κάνουμε εκτενή αναφορά, όταν είδα στο ΕRTFLIX, την ταινία της Αλίτσε Ρορβάχερ «Ο ευτυχισμένος Λάζαρος» (Lazzaro Felice).
Η ταινία ‒που θα είναι διαθέσιμη μέχρι 23/10‒ μας ταξιδεύει σε έναν τόπο που λέγεται Inviolata (σημαίνει «Απαραβίαστη») στα μέσα της δεκαετίας του ’70. Εκεί ζουν περίπου 50 χωρικοί, άντρες, γυναίκες, παιδιά στις πιο άθλιες συνθήκες, στριμωγμένοι σε δυο σπίτια.
Σε αυτόν τον απομονωμένο τόπο, όπου παράγουν καπνό, ζουν σαν δουλοπάροικοι του Μεσαίωνα, αγνοώντας κάθε τους δικαίωμα. Μονίμως χρεωμένοι, του απαγορεύεται να φύγουν από τον τόπο, αφού είναι σαν ιδιοκτησία της Μαρκησίας Αλφονσίνα Ντε Λούνα – της «βασίλισσας των τσιγάρων».
Ανάμεσά τους ζει ο Λάζαρος, ένας νεαρός που εκτελεί όποια εντολή του δίνουν αδιαμαρτύρητα, γεμάτος καλοσύνη και αφέλεια. Ένα αγγελικό πρόσωπο, που φαίνεται καμιά κακία να μην το αγγίζει.
Όταν η Μαρκησία έρχεται για παραμονή στον πύργο της μαζί με τον γιο της τον Τακρέντι, μια παράξενη φιλία θα δημιουργηθεί ανάμεσα σε αυτόν και στον Λάζαρο.
Ο Τακρέντι θα προσποιηθεί πως πέφτει θύμα απαγωγής και ο Λάζαρο θα είναι συμπαραστάτης του. Μέχρι που αρρωσταίνει και δεν πηγαίνει να τον βρει στη κρυψώνα του.
Όταν συνέρχεται και αδύναμος θα ανέβει στο βουνό, θα πέσει σε έναν γκρεμό…
Οι ασκοί του Αιόλου έχουν ανοίξει. Η κόρη του επιστάτη, πιστεύοντας πως ο Τακρέντι έχει πραγματικά απαχθεί καλεί τους καραμπινιέρους.
Και τότε η αλήθεια αποκαλύπτεται:
Οι καραμπινιέροι βλέπουν έκπληκτοι τις απίστευτες συνθήκες στις οποίες ζουν οι χωρικοί και εκκενώνουν το χωριό.
Από τις σκηνές που μου έφεραν στο νου τα λόγια του Σκληρού είναι η στιγμή όπου οι χωρικοί με μεγάλο τρόμο περνούν το μικρό ποτάμι που τους χωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο και τη σύγχρονη εποχή…
Σε αυτό το σημείο αλλάζει εντελώς και η ατμόσφαιρα της ταινίας. Ο Λάζαρος με τη βοήθεια ενός λύκου συνέρχεται, αλλά ούτε τον φίλο του βρίσκει, ούτε του συγχωριανούς του. Κι όταν πηγαίνει στον πύργο της Μαρκησίας αντιλαμβανόμαστε πως έχουν περάσει χρόνια, παρότι για τον Λάζαρο δεν έχει περάσει ούτε μέρα.
Οδοιπόρος και με τη βοήθεια κάποιων κλεφτών θα φτάσει στην πόλη κι εκεί θα βρει ανθρώπους του χωριού του. Οι περισσότεροι τον αντιμετωπίζουν ως φάντασμα, ωστόσο του δίνουν στέγη κοντά τους.
Ζουν σε άθλιες συνθήκες, ίσως και χειρότερες από αυτές του χωριού…
Θα ξαναβρεί τον φίλο του τον Τακρέντι, που τον είχε πείσει πως είναι και ετεροθαλείς αδερφοί. Είναι γερασμένος αλλά με μεγάλη χαρά βλέπει τον Λάζαρο.
Έχει κι εκείνος καταστραφεί οικονομικά από τις τράπεζες.
Το τέλος είναι συγκλονιστικό, αλλά νομίζω πολλά είπα κι ίσως σας χάλασα τη μαγεία της ανακάλυψης.
Η ταινία πήρε το Βραβείο Σεναρίου στο Φεστιβάλ των Καννών το 2018, ενώ εκπληκτικός στον ρόλο του Λάζαρο ο Adriano Tardiolo ο οποίος ήταν τότε μαθητής Λυκείου.
Αν αναρωτιόσαστε γιατί ζούμε με την αθλιότητα που υπάρχει γύρω μας, η ταινία έχει πολλά αν μας διδάξει για τη δύναμη της συνήθειας, τον φόβο του αγνώστου, τον τρόπο που η εξουσία σε κρατά πάντα αλυσοδεμένο όταν σε βυθίζει στα χρέη. Ακόμη βλέπουμε πως αντί να ενωθούμε απέναντι στον εχθρό, καταπιέζουμε κι εκμεταλλευόμαστε όποιον τύχει αν βρεθεί κάτω από εμάς.
Σκέφτομαι τα όσα γράφει το μακρινό 1907 για τον ατομισμό των Ελλήνων ο Γ. Σκληρός. Δυστυχώς περισσότερο από έναν αιώνα μετά δεν μπορώ να πω ότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί:
«…Το κοινωνικό αίστημα (με την ευρύτατη σημασία της λέξεως) μας λείπει εντελώς, γιατί είμαστε τέκνα τυχοδιωκτικής εκτάκτως ατομικιστικής κοινωνίας. Χωρίς δε γενικό κοινωνικό αίσθημα δεν μπορεί να γίνει τίποτες μεγάλο και σοβαρό!»
Τόσο ο κόσμος του παρελθόντος, ο Μεσαίωνας που ζούσαν οι καπνοπαραγωγοί της Inviolata, όσο και ο σύγχρονος κόσμος με τους πρώην χωρικούς να φυτοζωούν κάτω από το όριο της φτώχειας σε μια δεξαμενή πλάι στις γραμμές του τρένου, είναι βυθισμένοι στη στασιμότητα, χωρίς να αντιλαμβάνονται τον αληθινό τους αντίπαλο…
