…και η Δημοκρατική Συνομοσπονδία του Αιγαίου
Του Γιώργου Λιερού
Η πρόσφατη στροφή του εθνικού κινήματος των Κούρδων της Τουρκίας και της Συρίας σε ελευθεριακές ιδέες και πρακτικές -η οποία έγινε ευρέως γνωστή με την ηρωική και νικηφόρα υπεράσπιση της πόλης του Κομπάνι- θα μπορούσε να αποτελέσει ένα συμβάν μείζονος σημασίας για τα κινήματα των λαών της περιοχής αλλά και συνολικά για την γεωπολιτική διάταξη των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πυροδοτούνταν διαδικασίες οι οποίες θα έδιναν την ευκαιρία σε δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας να διανοίξουν εναλλακτικές στην αδιέξοδη κατάσταση στην οποία έχει εγκλωβιστεί σήμερα η χώρα εξαιτίας της μονομερούς και από υποδεέστερη θέση ταύτισης με μια φθίνουσα Ευρώπη. Και δεν υπάρχει ελευθερία για το λαό μας χωρίς απαγκίστρωση από την «ευρωπαϊκή λύση», και το μισο-αποικιακό καθεστώς που μας έχει επιβληθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Κουρδικό κίνημα προτείνει ένα είδος πολιτικής αυτοδιοίκησης όπου όλες οι ομάδες της κοινωνίας και όλες οι πολιτισμικές ταυτότητες, θρησκευτικές κοινότητες, τάσεις μέσα στην διανόηση κ.ά. μπορούν να εκφράζονται σε τοπικές γενικές συνελεύσεις και συμβούλια. Κοινοτικοί συνεταιρισμοί αναλαμβάνουν τη γεωργία αλλά και τη διαχείριση του νερού και της ενέργειας. Οι διαδικασίες λήψης των αποφάσεων εντοπίζονται στις κοινότητες και στους τοπικούς λαϊκούς θεσμούς. Τα πιο κεντρικά επίπεδα εξυπηρετούν μόνο τον συντονισμό και την έκφραση της βούλησης των κοινοτήτων, οι εκπρόσωποι έχουν περιορισμένη χρονικά εντολή και δεσμεύονται να μεταφέρουν τις απόψεις και να εκτελούν τις αποφάσεις των συνελεύσεων. Συγκροτούνται δημοκρατικές ομοσπονδίες που διατηρούν δυνάμεις αυτοάμυνας χωρίς τις οποίες θα έχαναν την ταυτότητα τους, την ικανότητά τους να λαμβάνουν δημοκρατικά αποφάσεις και την πολιτική τους φύση.
Αυτές οι «δημοκρατίες βάσης» βρίσκονται σε αντίθεση με το έθνος-κράτος υπό ορισμένες όμως συνθήκες θα μπορούσαν να συνυπάρξουν ειρηνικά μαζί του εφόσον το έθνος-κράτος δεν παρεμβαίνει σε κύρια ζητήματα της αυτοδιοίκησής τους. Οι δημοκρατικές ομοσπονδίες δεν θα περιοριστούν μόνο στην οργάνωσή τους, σε μια συγκεκριμένη ιδιαίτερη περιοχή. Θα συσταθούν διασυνοριακές συνομοσπονδίες όταν οι ενδιαφερόμενες κοινωνίες το επιθυμούν. Θα σχηματιστεί με αυτόν τον τρόπο -και με δεδομένη πάντοτε την εστίαση στο τοπικό επίπεδο- μια συνεχής δημοκρατική πολιτική διαδικασία από το τοπικό έως το παγκόσμιο επίπεδο. Σε μια τέτοια προοπτική μια Δημοκρατική Συνομοσπονδία του Ανατολικού Αιγαίου θα ήταν ένα θετικό ξεκίνημα με επόμενο και πολύ σημαντικό βήμα τη Δημοκρατική Συνομοσπονδία της Μέσης Ανατολής.
Οι ιδέες του Μάρεϊ Μπούκσιν έφτασαν λοιπόν στα βουνά του Κουρδιστάν; Γεννήθηκε ένα Τσιάπας στην Ανατολική Ανατολία; Όμως οι απόψεις αυτές δεν είναι ξενόφερτες ιδέες διανοούμενων και πολιτικών αλλά αποτελούν μια εξαιρετικά ευφυή πολιτική πρόταση η οποία λαμβάνει σοβαρά υπ’ όψιν της την τοπική και την διεθνή πραγματικότητα. Το Κουρδιστάν, άλλωστε, δεν στερείται των δικών του «προωθημένων» επαναστατικών παραδόσεων π.χ. η εμπειρία των εργατικών συμβουλίων κατά την επανάσταση του 1991 στο Ιρακινό Κουρδιστάν. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση του Αμπντουλάχ Οτσαλάν για τον «δημοκρατικό συνομοσπονδισμό» στηρίζεται ή έχει συνεκτιμήσει:
- Τις ιστορικές παραδόσεις της ευρύτερης περιοχής. Η Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια αποτελούν εδώ και τρεις-τέσσερις χιλιετηρίδες ένα κόσμο που σχηματίστηκε από τη διαδοχή μιας σειράς αυτοκρατοριών και των κοινωνικών συγκρούσεων στο πλαίσιό τους ή εναντίον τους (Αχαιμενίδες, Αλέξανδρος, Βυζαντινοί, Αβρασίδες, Οθωμανοί κ.ά.).
- Την κοινωνική πραγματικότητα του σημερινού Κουρδιστάν στο οποίο, διατηρούνται ισχυρές οι κοινοτικές παραδόσεις.
- Την οριστική χρεοκοπία του αραβικού εθνικισμού και των καθεστώτων που γέννησε. Αποτέλεσμα της εν λόγω χρεοκοπίας είναι η έκλειψη της αντιιμπεριαλιστικής προοπτικής, οι νίκες του Ισραήλ, η επέκταση του ισλαμισμού κ.ά.· εναντίον αυτών των καθεστώτων στράφηκαν οι εξεγέρσεις της αραβικής άνοιξης.
- Τη γενικότερη σημερινή υποβάθμιση του ρόλου του έθνους-κράτους και την αντίστοιχη αναβάθμιση υπερεθνικών ή υποεθνικών κρατικών συγκροτήσεων. Ο ενιαίος εθνικός χώρος κατατεμαχίζεται σε ζώνες οι οποίες στα πλαίσια της παγκόσμιας «κοινωνίας των πολιτών» μπορούν να επικοινωνούν απευθείας μεταξύ τους.
Οι Κούρδοι επειδή ακριβώς κατανοούν πλήρως ότι ζουν στον 21ο αιώνα (της παγκοσμιοποίησης, των μέγα-κρατών και των περιφερειακών ολοκληρώσεων) και όχι στον 19ο αιώνα (την εποχή των εθνικών, αστικών, δημοκρατικών επαναστάσεων) αρνούνται να ακολουθήσουν την «πεπατημένη»: ένα μικρό κρατίδιο ως αφετηρία (π.χ. στο Βόρειο Ιράκ και την Βορειοαναταλική Συρία) -όχι πραγματικό έθνος-κράτος αλλά προτεκτοράτο-, στην συνέχεια ένας μακροχρόνιος αλυτρωτικός αγώνας για την εθνική ολοκλήρωση, με την ελπίδα να συμπέσουν κάποια στιγμή οι εθνικές τους προσδοκίες με τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων∙ και με το τελικό αποτέλεσμα στη καλύτερη των περιπτώσεων να είναι ένα ακόμη αποτυχημένο έθνος-κράτος στην περιοχή.
Στο πνεύμα της εποχής, οι Κούρδοι επιλέγουν να κινηθούν κατά προτεραιότητα στο υπερεθνικό και το υποεθνικό επίπεδο· διεκδικούν την δημοκρατική αυτοδιοίκηση των (κουρδικών) πληθυσμών, μια κοινοτιστική οργάνωση των τοπικών οικονομιών και μια δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια ομοσπονδοποίηση η οποία να διαπερνά όλα τα σύνορα που τους χωρίζουν χωρίς ωστόσο να τα καταργεί. Συγκροτούνται έτσι ομοσπονδιακές δομές οι οποίες δεν αποτελούν ένα καινούργιο έθνος-κράτος αλλά μια υπολογίσιμη πολιτική συγκρότηση σε ένα μεταεθνικό σύστημα εξουσίας. Με αυτή την πρόταση το κουρδικό κίνημα προσπαθεί να «πλαγιοκοπήσει» τα ισχυρά κράτη της Τουρκίας και του Ιράν υπό την εξουσία των οποίων ζει ο μεγάλος όγκος του κουρδικού πληθυσμού.
Όμως ένα εγχείρημα τέτοιας έκτασης δεν μπορεί να υπάρξει ως ένα ειδικά κουρδικό σχέδιο εθνικής απελευθέρωσης. Το πρόγραμμα του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού:
- Βρίσκεται στη συνέχεια των δημοκρατικών και αντικρατικών αιτημάτων των πιο ριζοσπαστικών τάσεων της αραβικής άνοιξης και του διπλού τους αγώνα, εναντίον των γραφειοκρατικών (κλεπτοκρατικών) καθεστώτων από την μια και του θρησκευτικού φονταμενταλισμού από την άλλη.
- Μάχεται για την κοινωνική απελευθέρωση την οποία θέτει όχι σε μια κρατικίστικη αλλά σε μια κοινοτιστική βάση.
- Απευθύνει ένα κάλεσμα για μια εκτεταμένη εθνοτική αναγέννηση, για μια πραγματική παλιγγενεσία του εξαιρετικά πλούσιου εθνοτικού μωσαϊκού της περιοχής, για την διάσωση του θρησκευτικού πλουραλισμού.
Η πρόταση του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού δεν αφορά μόνο τις καταπιεσμένες εθνότητες, εκείνες που δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν ένα δικό τους έθνος-κράτος. Κανένα κράτος των Βαλκανίων ή της Μέσης Ανατολής δεν έχει σήμερα τα μεγέθη ώστε να κρατηθεί στο ύψος του πολιτικού (να διαλέγει ελεύθερα φίλους και εχθρούς). Ο τόσο γρήγορος ξεπεσμός της «ισχυρής Ελλάδας» σε αποικία δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες όσον αφορά τα πεπρωμένα κάθε χώρας εάν δεν γίνει εφικτό να συσταθεί ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής συνεργασίας. Ο δημοκρατικός συνομοσπονδισμός θα κριθεί από τις κοινωνικές διεργασίες που έχει πυροδοτήσει στο Κουρδιστάν∙ εάν τα πράγματα πάνε κατ’ ευχήν θα μπορούσε να προσφέρει το πλαίσιο σε μια τέτοια συνεργασία.
***
Η ανασυγκρότηση ενός ευρύτερου πολιτικού χώρου από τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι τον Καύκασο και την Κασπία και έως τις παραδουνάβιες χώρες, θα μπορούσε να δώσει ένα γεωπολιτικό μέγεθος επαρκές για την ανεξαρτησία στο σύγχρονο διακρατικό σύστημα, το οποίο αν και υπερεθνικό δεν αποτελεί μια αυτοκρατορία αλλά ένα σύνολο ανταγωνιστικών σχέσεων ανάμεσα σε μια χούφτα παγκόσμιους παίκτες που μπορεί να είναι μέγα-κράτη (ΗΠΑ, Κίνα κ.ά.), περιφερειακές ολοκληρώσεις (Ευρωπαϊκή Ένωση), ιδιωτικο-πολιτικοί οργανισμοί, δίκτυα εξουσίας στην παγκόσμια αγορά κ.ά.
Οι κοινές πολιτισμικές ρίζες, ο μακρύς ιστορικός συγχρωτισμός, ένα συνεχές ανάμεσα στα ήθη και τα έθιμα, τις διατροφικές συνήθειες, την μουσική κ.λπ.,δημιουργούν μια κοινή αίσθηση εντοπιότητας σε ολόκληρη αυτή την γεωγραφική έκταση: ο Έλληνας σαν στο σπίτι του αισθάνεται όχι στο Βερολίνο ή το Παρίσι, αλλά στην Κωνσταντινούπολη ή στη Σμύρνη, παρόμοια αισθάνεται στην Ελλάδα ο Τούρκος. Όμως, αυτή η αίσθηση εντοπιότητας δεν έχει μετατραπεί στην άποψη του ανήκειν στην ίδια ομάδα συγγενών λαών.
Για ένα δημοκρατικό πλαίσιο συνεργασίας ανάμεσα στους λαούς της περιοχής το ζητούμενο δεν είναι η αποκατάσταση της συνέχειας με την μακριά γραμμή των αυτοκρατοριών που διαδέχθηκαν η μια την άλλη. Οι καταγωγικές γραμμές πρέπει να αναζητηθούν στο σύμπαν των εξεγέρσεων ενάντια σ’ αυτές τις αυτοκρατορίες.Πολλοί και σημαντικοί κοινωνικοί αγώνες εκδηλώθηκαν τα τελευταία χρόνια στην Σλοβενία, την Κροατία, την Βοσνία, την Βουλγαρία, την Ελλάδα, το Κουρδιστάν κ.ά. Στην τουρκική κοινωνία συσσωρεύεται ένα εκρηκτικό δυναμικό για το οποίο πήραμε μόνο μια ιδέα με τις διαδηλώσεις που σάρωσαν την χώρα με αφορμή το πάρκο Γκιενζί. Ποιος κρατάει στα χέρια του το νήμα που μπορεί να ενώσει όλους αυτούς τους αγώνες; Όταν μιλάει ο Οτσαλάν για «Δημοκρατική Συνομοσπονδία του Ανατολικού Αιγαίου» ξέρει πολύ καλά τι λέει. Εκεί βρίσκεται το κλειδί και δεν είναι άλλο από την συναδέλφωση των δύο πλευρών του Αιγαίου, Ελλήνων και Τούρκων. Και δεν μιλάμε για δυσπιστία ανάμεσα στους ανθρώπους των κινημάτων, οι οποίοι έτσι και αλλιώς έχουν μια διεθνιστική κουλτούρα, αλλά για τη δυσπιστία ή και την εχθρότητα ανάμεσα στα πιο πλατιά λαϊκά στρώματα ένθεν και εκείθεν. Χρειάζεται ένα μεσεγγυητής και αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από τους Κούρδους. Και μετά όλα θα είναι ανοιχτά… ακόμη και η προοπτική της Δημοκρατικής Συνομοσπονδίας Αιγαίου.
