Όταν βρέθηκε στα χέρια μου το φωτογραφικό λεύκωμα του Νίκου Μπασιά «Αναμνήσεις στη σκόνη», έμεινα για πολύ ώρα έκθαμβος, να ταξιδεύω στον χρόνο.
Στην πραγματικότητα ο φωτογραφικός φακός έβγαλε τις αναμνήσεις από τη σκόνη και τις έφερε ζωντανές μπροστά στα μάτια μας, μαζί με τη μελαγχολία του χρόνου που φεύγει.
Θέμα του τα σχολεία. Κτίρια διάσπαρτα, τοπόσημα της ιστορίας της εκπαίδευσης. Φωτογραφισμένα με ιδιαίτερη ευαισθησία. Και μόνο η αναζήτηση και η παρουσίαση τους χρειάστηκε μια πολύ μεγάλη έρευνα. Λεπτομέρειες που δίνουν το στίγμα. Κάδρα, απουσιολόγια, άδεις καρέκλες, ερείπια αλλά και σχολεία που συνεχίζουν…
Παράλληλα θα έλεγα πως το βιβλίο εκπέμπει ένα SOS. Σε μια Ελλάδα με τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα, με πλήρη εγκατάλειψη της περιφέρειας, με σχολεία που κλείνουν συνεχώς.
Είναι άραγε μη αναστρέψιμη η πορεία;
Δεν θέλω αυτό το project να είναι απλώς ένα όμορφο φωτογραφικό ταξίδι∙ θέλω να είναι μια αφορμή να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με τη μνήμη, την εκπαίδευση, την κοινότητα
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το Λεύκωμα «Αναμνήσεις στη σκόνη»;
Το λεύκωμα «Αναμνήσεις στην Σκόνη» συνοδεύει τις φωτογραφικές εκθέσεις «Από το Βορρά στο Νότο – Στα χνάρια της μνήμης», ένα οδοιπορικό σε χώρους που κάποτε έσφυζαν από παιδικές φωνές ‒ τα δημοτικά σχολεία της Ελλάδας, της Κύπρου και της Σμύρνης.
Δεν φωτογράφισα αυτά τα σχολεία για να τα καταγράψω με έναν αυστηρά τεκμηριωμένο τρόπο. Το έκανα γιατί ένιωσα την ανάγκη να διασώσω κάτι άυλο ‒ τη μνήμη τους, τη ζεστασιά που κάποτε είχαν, το αποτύπωμα των ανθρώπων που πέρασαν από εκεί.
Δεν με ενδιαφέρει να δει κάποιος τη φωτογραφία μου και να πει «τι ωραία σύνθεση». Θέλω να δει τη φωτογραφία και να πει «θυμάμαι». Να του φέρει κάτι πίσω, να τον ταράξει λίγο.
Η ιδέα για το Λεύκωμα «Αναμνήσεις στη σκόνη» γεννήθηκε από την ανάγκη να δημιουργηθεί κάτι που να ξεπερνά το εφήμερο. Ήθελα οι φωτογραφίες να αποκτήσουν διάρκεια, να συνεχίσουν να ζουν και όταν σβήσουν τα φώτα των εκθέσεων. Είναι ένας τόπος συνάντησης: της εικόνας, της μνήμης, του συναισθήματος. Σαν να κρατάς στα χέρια σου ένα κομμάτι της μνήμης, αποτυπωμένο σε χαρτί. Είναι ένα Λεύκωμα που μπορείς να το κρατήσεις, να το ξεφυλλίσεις, να το έχεις δίπλα σου.
Είχα την τιμή και τη χαρά και θέλω να τους ευχαριστήσω θερμά, να τύχω της υποστήριξης της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων, του Δήμου Καντάνου-Σελίνου και του Δήμου Πλατανιά για την έκδοση του λευκώματος «Αναμνήσεις στη σκόνη».
Πέρα από την καλλιτεχνική αξία των φωτογραφιών είναι κι ένα μεγάλο ταξίδι. Πώς εντοπίσατε όλα αυτά τα σχολεία;
Ο εντοπισμός των εγκαταλελειμμένων σχολείων δεν ήταν εύκολος και η προσέγγισή τους, αρκετές φορές ήταν ακόμη δυσκολότερη, ίσως και επικίνδυνη. Έψαξα πηγές σε βιβλία και στο διαδίκτυο. Κατόπιν οργάνωσα ταξίδια με προορισμό αυτά τα σχολεία, αλλά κατά τη διαδρομή αξιοποίησα την προφορική μαρτυρία των κατοίκων.
Κάθε καφενείο και σταθμός. Σταματούσα, έπινα μια ρακή ή ένα καφέ, συζητούσα με τους θαμώνες και συνέχιζα. Ίσως εκεί, βλέποντας τον πλούτο της προφορικής μαρτυρίας, να μου γεννήθηκε η ιδέα να παρουσιάσω τις εκθέσεις μου σε παραδοσιακά καφενεία και όχι σε γκαλερί, όπως και έκανα τελικά.
Διαλέξατε κι έναν διαφορετικό τρόπο για την παρουσίαση του λευκώματος, και τώρα πάτε στο ιστορικό «Καφέ Κήπος» στα Χανιά. Θα θέλατε να μας πείτε γι’ αυτές τις παρουσιάσεις;
Το λεύκωμα παρουσιάστηκε ταυτόχρονα στους χώρους όπου πραγματοποιήθηκαν οι εκθέσεις. Κατά ένα τρόπο συμπλήρωναν το ένα το άλλο. Η επιλογή μου να εκθέσω σε καφενεία ‒από τα Χανιά έως τη Σούγια‒ δεν είναι μόνο αισθητική. Είναι πολιτική. Είναι μια δήλωση για το πού ανήκει η τέχνη. Ανήκει σε όλους και όχι μόνο στο εκπαιδευμένο κοινό. Ήθελα η φωτογραφία να καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τον καφέ και τη ρακή. Να γίνει κουβέντα. Να προκαλέσει αντιδράσεις, όχι χειροκρότημα. Εκεί, στο καφενείο, η μνήμη δεν είναι θεατής. Είναι συνομιλητής.
Τώρα η επόμενη παρουσίαση θα γίνει στο ιστορικό «Καφέ Κήπος», ένα χώρο που η ιστορία του ανάγεται στο 1870. Εδώ η παρουσίαση θα έχει μία καινούργια μορφή. Θα υπάρχει ανάλυση του λευκώματος από εμένα, βάσει των προσωπικών μου βιωμάτων κατά τη φωτογράφιση, αλλά και από ειδικούς στην αρχιτεκτονική, την εκπαίδευση καθώς και από βραβευμένους φωτογράφους. Όλα αυτά συνδυασμένα και πλαισιωμένα από ζωντανή μουσική.
Θέλετε να μεταφέρετε και κάποιο μήνυμα; Λίγο πικρό να μένουν μόνο αναμνήσεις από όλες αυτές τις αίθουσες που ήταν γεμάτες ζωή…
Δεν θέλω αυτό το project να είναι απλώς ένα όμορφο φωτογραφικό ταξίδι∙ θέλω να είναι μια αφορμή να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με τη μνήμη, την εκπαίδευση, την κοινότητα.
Ονειρεύομαι κάποια από αυτά τα σχολεία να ζωντανέψουν ξανά∙ να γίνουν κέντρα πολιτισμού, δημιουργίας, τόποι συνάντησης.
Η φωτογραφία μάς έδειξε τι χάσαμε∙ τώρα πρέπει να αποφασίσουμε τι μπορούμε να ξαναχτίσουμε.
Γράφετε πως ένα λεύκωμα λειτουργεί σαν ένα είδος δεύτερης ζωής για τον δημιουργό του. Ποια είναι αυτή η δεύτερη ζωή γι’ αυτό το βιβλίο;
Μου αρέσει πολύ αυτή η ερώτησή σας.
Μέχρι τώρα έχω αναφερθεί στην Δεύτερη Ζωή των εκθέσεων «Από το Βορρά στο Νότο». Κάποιες φωτογραφίες των εκθέσεων δεν κλείστηκαν σε αποθήκες. Δεν έφυγαν. Δεν σωπαίνουν. Κάποιες φωτογραφίες παρέμειναν στους τοίχους των καφενείων που παρουσιάστηκαν και μετά το τέλος των εκθέσεων. Μένουν στους τοίχους τους, για να συνεχίσουν να αφηγούνται ιστορίες, απέκτησαν μία Δεύτερη Ζωή.
Την Δεύτερη Ζωή του λευκώματος την ερμηνεύω εντελώς διαφορετικά. Ένα βιβλίο, ένα λεύκωμα φωτογραφιών, λειτουργεί σαν ένα είδος δεύτερης ζωής για τον δημιουργό του, είναι η μυστική πύλη προς μια δεύτερη ζωή. Η δεύτερη αυτή ζωή δεν είναι βιολογική· δεν ανήκει στον κόσμο της φθοράς. Είναι πνευματική, αθόρυβη, αλλά ανθεκτική.
Ο συγγραφέας-φωτογράφος, όταν αφήνει την πένα του, ξέρει πως ένα κομμάτι του θα συνεχίσει να ανασαίνει εκεί μέσα. Και όταν το σώμα του χαθεί, οι σελίδες γίνονται το νέο του σώμα· οι φωτογραφίες και οι λέξεις, η νέα του φωνή.
Κι έτσι, μέσα στη σιωπή της βιβλιοθήκης, ο συγγραφέας-φωτογράφος ξαναγεννιέται, αόρατος μα ολοζώντανος. Και όσο υπάρχει έστω ένας αναγνώστης να αγγίζει τις σελίδες, ο δημιουργός τους δεν πεθαίνει ποτέ.
Αυτή τη στιγμή που μιλάμε το λεύκωμα «Αναμνήσεις στη σκόνη» υπάρχει σε 30 επιλεγμένες βιβλιοθήκες, κυριολεκτικά αν τις δείτε και στο χάρτη «Από το Βορρά στο Νότο» και από την Ανατολή στη Δύση.
Αυτή είναι η Δεύτερη Ζωή για το λεύκωμά μου.
INFO
Ιστοσελίδα: www.nikosbasias.com
Instagram: www.instagram.com/nikos.basias.photography
Facebook: www.facebook.com/mrsougia.chania
Το βιβλίο παρουσιάζεται στο Ιστορικό Καφέ «Κήπος» στα Χανιά την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου στις 20.00
