Του Μανώλη Φιοράκη*
Κάνναβη λοιπόν. Το ναρκωτικό για το οποίο έχουν υποστηριχθεί οι πιο αντιφατικές και αντικρουόμενες απόψεις και το πιο συνηθισμένο από τα παράνομα. Πολλοί άνθρωποι έχουν τη λανθασμένη εντύπωση, ως αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης παραφιλολογίας απενοχοποίησης της χρήσης κάνναβης, κυρίως μέσω του Διαδικτύου (όπου κανείς δεν λογοδοτεί για τίποτα…) ότι το κάπνισμα τσιγάρων μαριχουάνας και χασίς, δεν προκαλεί ιδιαίτερο πρόβλημα στους πνεύμονες. Άλλος ένας μύθος, στη βάση του οποίου ζητείται από διάφορες ομάδες και άτομα η αποποινικοποίηση της χρήσης κάνναβης.
Ερευνητικά δεδομένα
Υπάρχουν διάφοροι μύθοι γύρω από τη χρήση της κάνναβης: για παράδειγμα πως δεν υπάρχει εξάρτηση από το χασίς, η κάνναβη σε βοηθάει να λύσεις τα προβλήματα, ένα τσιγάρο χασίς βλάπτει την υγεία λιγότερο από ένα συνηθισμένο τσιγάρο κ.λπ. Μια σειρά ερευνών έχουν οδηγηθεί σε διαφορετικά συμπεράσματα.
Η χρήση μαριχουάνας/χασίς δημιουργεί ψυχολογική εξάρτηση, η οποία ξεκινά όταν το άτομο αναζητά ενεργά την ουσία και τη χρησιμοποιεί συστηματικά. Η κάνναβη δεν λύνει προβλήματα, απλώς κάνει το άτομο να τα ξεχνά για λίγες ώρες. Επιπλέον, το πιθανότερο είναι πως κάποιος που είναι ήδη στενοχωρημένος δεν θα νιώσει καλύτερα κάνοντας χρήση, καθώς η κάνναβη «μεγεθύνει» τα συναισθήματα, αλλά δεν μετατρέπει τα αρνητικά σε θετικά. Κάποιες φορές η κάνναβη μπορεί να προκαλέσει προσωρινό άγχος ή ήπιες παραισθήσεις. Σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, ναυτία, έμετο και λιποθυμία, καθιστώντας ένα άτομο ανίκανο να αντιληφθεί την πραγματικότητα γύρω του, βυθισμένο σε απάθεια. Σύμφωνα με αμερικανική μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο Journal of Neuroscience, ακόμη και η περιστασιακή χρήση ινδικής κάνναβης είναι ικανή να προκαλέσει αλλοιώσεις σε δύο περιοχές του εγκεφάλου που παίζουν καθοριστικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και των κινήτρων.
Ο καπνός της κάνναβης περιέχει χιλιάδες οργανικές και ανόργανες ουσίες και την ίδια ποσότητα πίσσας με ένα τσιγάρο καπνού. Καθώς, λοιπόν, ο χρήστης εισπνέει πιο βαθιά τον καπνό και τον κρατά περισσότερο στους πνεύμονές του, ένα τσιγάρο χασίς κάνει τη ζημιά που κάνουν τρία με πέντε τσιγάρα. Οι άμεσες επιπτώσεις της χρήσης μαριχουάνας περιλαμβάνουν ταχυπαλμία, αποπροσανατολισμό, μείωση του συντονισμού του σώματος, που συχνά ακολουθούνται από κατάθλιψη ή υπνηλία. Μερικοί χρήστες υποφέρουν από κρίσεις πανικού ή άγχους.
Το 1993 πραγματοποιήθηκε έρευνα στο Άμστερνταμ μεταξύ 93 ψυχωτικών, δείχνοντας ότι το 61% των ασθενών που έκαναν χρήση κάνναβης για 15 μήνες, περισσότερο από μια φορά τη μέρα, ανέπτυξαν ξανά ψυχωτικό επεισόδιο. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των μελετών που συνδέουν τη χρήση κάνναβης µε την εμφάνιση συμπτωμάτων σχιζοφρένειας έχει αυξηθεί. Τουλάχιστον δώδεκα μελέτες υποστήριξαν την ύπαρξη σχέσης µμεταξύ χρήσης κάνναβης κατά την εφηβεία και εμφάνισης των αρχικών συμπτωμάτων ψυχωτικών διαταραχών και σχιζοφρένειας (Hellenic Journal of Nursing).
Μελέτες στην Αυστραλία το 2008 συνέδεσαν τη μεγάλη και χρόνια χρήση μαριχουάνας με εγκεφαλικές ανωμαλίες. Τα συμπεράσματα αυτά επιβεβαιώνουν παλαιότερες έρευνες για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της μαριχουάνας, οι οποίες δείχνουν αλλαγές στον εγκέφαλο παρόμοιες με εκείνες που προκαλούνται από τη μακροχρόνια χρήση άλλων παράνομων ναρκωτικών. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει πως η χρήση της κάνναβης καταστρέφει κύτταρα στους ιστούς που σχετίζονται με την άμυνα του οργανισμού απέναντι στις διάφορες ασθένειες καθιστώντας τους χρήστες πιο ευάλωτους στις λοιμώξεις.
Η κάνναβη είναι ένα από τα λίγα ναρκωτικά, το οποίο προκαλεί αφύσικη κυτταρική διαίρεση, που με τη σειρά της οδηγεί σε σοβαρές κληρονομικές ανωμαλίες. Μια έγκυος γυναίκα που καπνίζει κανονικά μαριχουάνα ή χασίς μπορεί να οδηγηθεί σε πρόωρο τοκετό και το βρέφος να έχει μειωμένο βάρος και μέγεθος, ενώ μεγαλώνοντας διατρέχει κίνδυνο να εμφανίσει μειωμένη πρωτοβουλία και ελαττωμένες ικανότητες συγκέντρωσης και προσανατολισμού στους στόχους της ζωής.
Το φιλελεύθερο μοντέλο
Η τοξικομανία γενικά, με βάση το ιατρικό μοντέλο προσεγγίζεται και χαρακτηρίζεται από τους επίσημους, ακαδημαϊκούς κύκλους ως «χρόνια, υποτροπιάζουσα νόσος του εγκεφάλου» ή ως «διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων». Παράλληλα με τις προσπάθειες ψυχιατρικοποίησης του κοινωνικού ζητήματος της τοξικομανίας επαναπροβάλλεται έντονα και το αίτημα της νομιμοποίησης όλων των ουσιών. Η νομιμοποίηση, όμως, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το κοινωνικό φαινόμενο της εξάρτησης, γιατί αφήνει άθικτες τις κοινωνικές αιτίες και τους ιδεολογικούς μηχανισμούς, που το γεννούν και το αναπαράγουν. Η ιατρικοποίηση και η ψυχιατρικοποίηση της τοξικομανίας, αλλά και ευρύτερα της ανθρώπινης ύπαρξης και της ψυχικής οδύνης, με την αμέριστη συνδρομή και του ακαδημαϊκού κατεστημένου, αποτελεί μια «κοινωνική και διυποκειμενική κατασκευή, που ανήκει στη δομή της σύγχρονης κουλτούρας και της δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό» (Κ. Μάτσα), ενισχύοντας τα κοινωνικά στερεότυπα, τις προκαταλήψεις, το ρατσισμό και τον φασισμό μέσα σε ένα φιλελεύθερο μοντέλο.
Ο ρόλος των ελίτ και του κράτους
Οι πολιτικές των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ. και των συν αυτοίς, που με ιδιαίτερη μεθοδικότητα «πέρασαν» στην ελληνική κοινωνία και κυρίαρχες οπτικές για τα πράγματα, με βάση το (νεο-)φιλελεύθερο δυτικοευρωπαϊκό μοντέλο, είναι υπεύθυνες για την πολυεπίπεδη αναπαραγωγή του φαινομένου της τοξικομανίας. Η ανεργία, η λιτότητα, οι αξίες που γεννά η θέση της ντόπιας αστικής τάξης μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, οξύνουν ανησυχητικά το πρόβλημα των ναρκωτικών. Το ίδιο το κράτος είναι υπεύθυνο για την ασύδοτη δράση των ναρκωκυκλωμάτων, των μεγαλεμπόρων, για το ξέπλυμα του βρώμικου χρήματος: ενώ την ίδια στιγμή το κύριο βάρος των κατασταλτικών του μηχανισμών στρέφεται ενάντια στο λαϊκό κίνημα και τη νεολαία. Ταυτόχρονα, εξοντωτικές ποινές επιβάλλονται στους χρήστες, ενώ οι έμποροι διαμέσου ισχυρών διασυνδέσεων με τους κρατικούς μηχανισμούς αφήνονται ελεύθεροι. Με λίγα λόγια η «απεριόριστη ιατρικοποίηση», κατά την έκφραση του M. Foucault, γίνεται μέρος της βιοπολιτικής στρατηγικής και όχημα άσκησης κοινωνικού ελέγχου. Να γιατί εμείς λέμε «ναι» στην αποποινικοποίηση του χρήστη και όχι της χρήσης.
Η Αριστερά
Η κυβέρνηση οφείλει να υποστηρίξει την αποποινικοποίηση του χρήστη ναρκωτικών ουσιών, ώστε να βγει με τόλμη στην κοινωνία. Ποια κοινωνία όμως; αυτή την κοινωνία που ακόμη αιμορραγεί και γίνεται βορά στα αρπακτικά του φιλελευθερισμού και του σάπιου συστήματος, την κοινωνία που ακόμη δεν έχει ξεπεράσει τα συνεχή σοκ και τον φόβο, την κοινωνία που δεν ξέρει τι ξημερώνει αύριο; Αναρωτιέται κανείς αν μια τέτοια κοινωνία θέλουμε να την αποβλακώσουμε ακόμη περισσότερο ή να την πιάσουμε από το χέρι και μαζί να πορευτούμε προς την αλλαγή και να την βγάλουμε από αυτό τον λήθαργο. Θέλω να πιστεύω ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς δεν επιζητά υποταγή συνειδήσεων και υιοθέτηση ζοφερών τρόπων άσκησης κοινωνικού ελέγχου, ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς δεν θέλει εξαρτημένους ανθρώπους, ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς θέλει σκεπτόμενους ανθρώπους μακριά από προκαταλήψεις και στερεότυπα μιας εποχής άλλης, στον βαθμό που συγκροτημένα και με σχέδιο θα την αφήσουμε πίσω για χάρη της ανθρώπινης -άρα κοινωνικής- χειραφέτησης.
* Ο Μανώλης Φιοράκης είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής, σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και μέλος της ομάδας εργασίας για τις εξαρτήσεις του Τμήματος Υγείας ΣΥΡΙΖΑ
