του Βύρωνα Λάμπρου
Εδώ και χρόνια προβάλλεται σαν σοβαρή επένδυση η αποθήκευση και δέσμευση, αρχικά φυσικού αερίου και τώρα διοξειδίου του άνθρακα, στο εξαντλημένο –όπως δηλώνεται, αν και συνεχίζεται η εξόρυξη πετρελαίου– κοίτασμα του Πρίνου, μέσω μιας τεχνολογικής μεθόδου που ονομάζεται CCS (Carbon capture and storage). Η αποθήκευση του CO2 ακολουθεί τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις για μείωση (ορθότερα, εξαγορά ή απόκρυψη) του αποτυπώματος άνθρακα της Ε.Ε. Βάσει της άδειας ερευνών, η διαχειρίστρια εταιρεία του Πρίνου, EnEarth (θυγατρική της Εnergean PLC), έχει προθεσμία έως τον Αύγουστο του 2025 για να ολοκληρώσει τη διερεύνηση του δυναμικού αποθήκευσης CO2. Μάλιστα ήδη διεκδικεί κονδύλια από την Ε.Ε., παρ’ όλο που ακόμη δεν έχει γίνει έγκριση της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου.
Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της εταιρείας, η δυνητική συνολική δυναμικότητα αποθήκευσης CO2 φτάνει τους 66 εκατ. τόνους έως το 2050, ενώ η ετήσια δυναμικότητα απορρόφησης φτάνει τους 2,5-3 εκατ. τόνους (με την ολοκλήρωση και της δεύτερης φάσης του έργου το 2029), και θα προέρχεται όχι μόνον από βιομηχανίες της Ελλάδας αλλά και από τη Βουλγαρία, την Κροατία, την Κύπρο, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Σλοβενία. Το CO2 θα μεταφέρεται στον Πρίνο με αγωγό, ενώ από τις άλλες χώρες η μεταφορά θα γίνεται με πλοίο. Σύμφωνα, μάλιστα, με την Καθημερινή (13/4/2024): «Το δίκτυο (του αγωγού) θα ξεκινάει από τα σύνορα της Αττικής με τη Βοιωτία, θα διασχίζει το λεκανοπέδιο προς τον νότο και αρχικά θα συλλέγει ρύπους σε αέρια μορφή, από τσιμεντοβιομηχανίες και διυλιστήρια. Σε εγκατάσταση στην περιοχή της Ρεβυθούσας, το CO2 θα υγροποιείται, θα φορτώνεται σε πλοία και θα οδηγείται στην αποθήκη του Πρίνου».
Το εγχείρημα θα συμβάλει, σύμφωνα με την εταιρεία, στη μείωση του εκπεμπόμενου CO2 και την απανθρακοποίηση βιομηχανιών, κινούμενο στα πλαίσια της μηδενικής εκπομπής ρύπων που έχει αποφασίσει η Ε.Ε.
Οι αντίστοιχες πρακτικές από άλλες χώρες
Δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλά αντίστοιχα παραδείγματα αποθήκευσης κάτω από τον θαλάσσιο βυθό, οπότε θα στηριχτούμε στο παράδειγμα της Νορβηγίας. Εκεί δρομολογήθηκε αρκετά νωρίς (1996), επομένως μπορούμε να έχουμε μια καλή εικόνα για το πόσο αποτελεσματική είναι η συγκεκριμένη μέθοδος αποθήκευσης.
Οι Νορβηγοί διδάχτηκαν από το αποτυχημένο πρότζεκτ στην Αλγερία όπου, μετά την έγχυση 3,8 εκατ. τόνων CO2, παρατήρησαν ότι υπήρχε κίνδυνος διαρροής του εγχυόμενου αερίου μέσω ρωγμών και ρηγμάτων που προκαλούνται από την πίεση στο υπέδαφος. Τηρώντας αυστηρά όλα τα όρια, οι Νορβηγοί έχουν πετύχει τουλάχιστον το 99% να παραμένει εντός των κατάλληλων σχηματισμών βράχων. Σημειώστε ότι το 1% αποδεσμεύεται και περνάει στα υπερκείμενα ύδατα. Ήτοι περί τους 170.000 τόνους ετησίως. Έχουμε, δηλαδή, μια διπλή κίνηση: την ανθρώπινη και τη φυσική, που κατά κάποιον τρόπο αντιδρά.
Πρώτος ισολογισμός
Αν θεωρήσουμε ότι η ποσότητα των 2,5-3 εκατ. τόνων που θα αποθηκεύεται κατ’ έτος είναι εφικτή, αν και η περιβαλλοντική μελέτη της Energean μιλά μόνο για 1,1 εκατ. τόνους (που αντιστοιχεί στη δυναμικότητα της πρώτης φάσης 2026-2029), μένει να δούμε την ποσότητα CO2 που θα παραχθεί προκειμένου να μεταφέρεται το δεσμευμένο CO2 στην αποθήκη. Με βάση το σχέδιο, θα μεταφέρεται εκτός του αγωγού με βυτιοφόρα και πλοία στις εγκαταστάσεις της εταιρείας υπό υγροποιημένη μορφή, και εκεί θα γίνεται η αεριοποίηση. Με την υγροποίηση το CO2 (LCO2) γίνεται 600 φορές πυκνότερο. Επομένως αντί 1,1 (με βάση πάντα την μελέτη της Energean) εκατ. τόνων CO2, θα πρέπει να μεταφερθούν περίπου 1.830 τόνοι LCO2.
Η ποσότητα αυτή θα μπορούσε να μεταφερθεί με ένα πλοίο. Μόνο που πλοία μεταφοράς LCO2 δεν υπάρχουν. Αναμένεται ότι τα πρώτα θα είναι ετοιμοπαράδοτα μεταξύ του 2025-2026 και προφανώς δεν θα αφορούν την Ελλάδα, αλλά τα μεγάλα αποθηκευτικά πρότζεκτ της Βόρειας Θάλασσας. Αλλά είμαστε αισιόδοξοι, οπότε ας θεωρήσουμε ότι ένα τέτοιο πλοίο θα χρησιμοποιηθεί στη χώρα μας. Ποιο θα είναι το αποτύπωμα του διοξειδίου του άνθρακα για την κατασκευή του; Ένα τέτοιο πλοίο φέρει τρεις αποθηκευτικούς χώρους που ο καθένας είναι κατασκευασμένος από χάλυβα, άνθρακα και μαγγάνιο για να αντέχει στις ισχυρές πιέσεις που θα ασκεί το LCO2.
Αποκλείοντας τουλάχιστον για τα πρώτα χρόνια τη μεταφορά μέσω πλοίου, καταλήγουμε στα βυτιοφόρα. Αυτά θα έρχονται από χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης και προφανώς θα χρησιμοποιούν πετρέλαιο για τη μετακίνησή τους. Ποιο είναι το αποτύπωμα του CO2 για τα συγκεκριμένα; Με βάση μελέτη της Ε.Ε., η μέση εκπομπή CO2 ενός αυτοκινήτου είναι 100gr/Km. Δηλαδή, για μια απόσταση 500Km εκπέμπονται 50Kg CO2. Αν ένα βυτιοφόρο μπορεί να μεταφέρει για παράδειγμα 5 τόνους LCO2, με 370 δρομολόγια έχει επιτευχθεί ο στόχος, το δε ανθρακικό αποτύπωμά τους θα αντιστοιχεί σε μόλις 18,5 τόνους CO2. Και ενώ είμαστε έτοιμοι να πούμε OK, μαθαίνουμε ότι δεν υπάρχουν τέτοια βυτιοφόρα. Επομένως, και αυτά πρέπει να κατασκευαστούν, οπότε το αποτύπωμά τους αυξάνεται κατακόρυφα.
Τέλος, οι εγκαταστάσεις της εταιρείας (Energean) σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα θα πρέπει να επεκταθούν. Επομένως και εδώ θα έχουμε, με τις κατασκευές, άλλη μια ποσότητα παραγωγής CO2.
Ισοσταθμίζονται οι ποσότητες διοχετευόμενου και παραγόμενου CO2; Προφανώς και όχι. Μέχρις εδώ η μέθοδος CCS μοιάζει ικανοποιητική.
Ποσειδωνία – Δεύτερος ισολογισμός
Όπως προαναφέραμε, μια ποσότητα CO2 εξέρχεται της αποθήκης, για διάφορους λόγους (διάβρωση των τοιχωμάτων κ.λπ.). Δεν μπορεί να σφραγιστεί ερμητικά. Πολύ περισσότερο στον Πρίνο, όπου αρκετές από τις διατρήσεις που έχουν γίνει για την εξαγωγή πετρελαίου, σύμφωνα με την περιβαλλοντική έκθεση, είτε δεν θα αντέξουν, είτε παραμένουν τελείως ανοιχτές.
Τι μπορεί να προκαλέσει το CO2 που ανέρχεται προς τα πάνω; Το CO2 ενώνεται σε μεγάλο βαθμό με το νερό σχηματίζοντας ανθρακικό οξύ, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου μετατρέπεται σε όξινο ανθρακικό και ανιόντα υδρογόνου, με τελικό αποτέλεσμα την οξίνιση του νερού. Τα «ατυχήματα» που έχουν αναφερθεί αποδεικνύουν ότι η συμπεριφορά του CO2 δεν είναι η αναμενόμενη (άμεση διάχυσή του στον αέρα ή στο νερό), και έτσι μπορεί κυριολεκτικά να πνίξει ολόκληρες περιοχές.
Από την άλλη, το ζεστό νερό δεν μπορεί να αποθηκεύσει τόσο πολύ διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακα όσο το κρύο νερό. Και γνωρίζουμε ότι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής το νερό της Μεσογείου τα τελευταία χρόνια σπάει το ένα ρεκόρ θέρμανσης μετά το άλλο.
Τέλος, το πιο σημαντικό –πάλι λόγω της κλιματικής αλλαγής– είναι ότι ενισχύεται η σχετιζόμενη με την πυκνότητα διαστρωμάτωση των υδάτινων μαζών στη στήλη του νερού. Το στρώμα των ζεστών, ελαφρών και συχνά φτωχών σε θρεπτικά συστατικά επιφανειακών υδάτων γίνεται λιγότερο επιρρεπές να αναμιχθεί με τα υποκείμενα, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, ενδιάμεσα και βαθιά νερά. Σε κάποιο βαθμό αποκόπτεται από την παροχή θρεπτικών συστατικών από κάτω. Λόγω της έλλειψης θρεπτικών ουσιών στα καλά φωτισμένα επιφανειακά νερά, υπάρχει μεγαλύτερη τάση για ανάπτυξη μικρότερων ειδών φυκιών αντί για άφθονα μεγάλα και πιο παραγωγικά φύκια, τη λεγόμενη ποσειδωνία. Η τελευταία, μαζί με τις φυτικές κοινότητες δασών μαγκρόβιων, λιβαδιών και παλιρροϊκών ελών, κατακρατά μέσω της φωτοσύνθεσης τις μεγαλύτερες ποσότητες CO2 και καθυστερεί σε μεγάλο βαθμό την κλιματική αλλαγή.
Μαθαίνοντας από τα Τέμπη
Η όλη επιχείρηση προϋποθέτει ότι θα υφίστανται συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και παρακολούθησης. Αυτά περιλαμβάνουν:
α) πολλαπλούς αισθητήρες τόσο στους αγωγούς μεταφοράς, όσο και στον πυθμένα της θάλασσας,
β) καλώδια οπτικών ινών που θα χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό της πίεσης, της θερμοκρασίας και του κορεσμού των αερίων στον αποθηκευτικό χώρο, καθώς και για τη σεισμικότητα και την παραμόρφωση του εδάφους,
γ) διαχείριση δεδομένων για τον έγκαιρο αποκλεισμό αποκλίσεων και τη λήψη των κατάλληλων αντιμέτρων, αυτόνομων υποβρυχίων οχημάτων κ.λπ.
Φυσικά και απαιτεί έμπειρο προσωπικό και μια δημόσια διαρκή επίβλεψη και παρέμβαση, που ως γνωστόν ως χώρα τα έχουμε με το παραπάνω…
Ίσα βάρκα, ίσα νερά
Τελικά, αν η διοχετευόμενη ποσότητα CO2 είναι πολύ μικρή, ποιο είναι το όφελος για την κοινωνία, και πώς ακριβώς συμβάλλει στην ανακοπή και αναστροφή της κλιματικής αλλαγής; Στα μυαλά όσων επεξεργάζονται αυτά τα σχέδια δεν υφίσταται αυτή η λογική. Στόχος είναι η κεφαλαιοποίηση οτιδήποτε μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί. Αν αυτό θα προκαλέσει προβλήματα (στη συγκεκριμένη περίπτωση η κλιματική κρίση είναι το πρόβλημα που δημιουργήθηκε), θα κεφαλοποιηθούν αυτά τα προβλήματα κ.ο.κ.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και όλο το κονκλάβιο της Ε.Ε., όπως πολύ παραστατικά ανέφερε ο Λάμπρος Σακελλαρίου που έχει δουλέψει κοντά της, σχεδιάζουν σε κλειστό κύκλο, στη συνέχεια γρήγορα διοχετεύουν δισεκατ. ευρώ για την εφαρμογή των σχεδίων, και όταν οι τοπικές κοινωνίες βρεθούν απέναντι στα προβλήματα των σχεδίων τους, αντιτάσσουν ότι έχουν ξοδευτεί μεγάλα ποσά και δεν είναι δυνατόν να σταματήσουν τα έργα.
Τελικό αποτέλεσμα: Μετά από δύο άγονους διαγωνισμούς όπου η «επένδυση» ορίζονταν σε 350 και 400 εκατομμύρια ευρώ, το ενδιαφέρον των επενδυτών ατόνησε εξαιτίας της απόφασης της ΡΑΑΕΥ (Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων) για κοινωνικοποίηση του 50% του έργου –το ποσοστό της επένδυσης που θα καλυφθεί από τους χρήστες του δικτύου– αλλά και για το ποσοστό ανάκτησης της επένδυσης. Ο τρίτος διαγωνισμός αίφνης ανέβασε το κόστος της επένδυσης σε πάνω από 1,5 δισεκατ., χωρίς τα προηγούμενα «εμπόδια», διότι ο «επενδυτής» θα πρέπει να έχει «κίνητρα και δημόσια στήριξη». Έτσι η Energean και η κάθε Energean μπορεί να καρπώνεται αυτά τα ποσά. Και από την άλλη ο οποιοσδήποτε μπορεί να θεωρεί την Ελλάδα ως χώρο όπου είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει. Επομένως δεν υφίσταται κανένα παραγωγικό μοντέλο, ούτε κάποιος σχεδιασμός για το μέλλον.
Καθεύδεις υπό μανδραγόραν (Κοιμάσαι ύπνο βαθύ)
Αυτό επιζητούν. Αλλά οι κοινωνίες δεν είναι πράγματα που να μπορείς να τα χειριστείς κατά βούληση. Μέσα τους γίνονται υπόγειες διεργασίες που δεν περνούν από τα επίσημα κανάλια (κυβερνήσεις, κόμματα, φορείς, ΜΜΕ, δικαστική εξουσία, ανεξάρτητες αρχές κ.λπ.). Μπορούν να συνδέσουν γεγονότα, να αντιληφθούν τον εμπαιγμό, την κοροϊδία. Το έγκλημα των Τεμπών έχει δημιουργήσει ένα βαθύ ρήγμα ανάμεσα στους πάνω και στους κάτω. Χρειάστηκε χρόνο, αλλά τώρα όλοι τρέχουν να προλάβουν.
Η «πράσινη ανάπτυξη» είναι η περαιτέρω καταστροφή της φύσης και του ανθρώπου. Εννοείται ότι δεν συμμεριζόμαστε το drill baby, drill του ανεκδιήγητου νέου προέδρου. Αλλά αν η κοινωνία πάρει μέρος σε όλα όσα την αφορούν, σίγουρα θα γίνει ομορφότερη και καθαρότερη η ζωή μας. Να αποφασίζουμε εμείς για το τι θα γίνει στην περιοχή μας μετά από διαβούλευση και με δημοψήφισμα. Η συλλογή υπογραφών μπορεί να έχει αυτό το νόημα.
Δημοψήφισμα ζητούν οι κάτοικοι
Αντίθετη με την αποθήκευση CO2 εμφανίζεται η τοπική κοινωνία της Θάσου (αρνητικά έχει τοποθετηθεί με ψήφισμα και ο Δήμος Θάσου) και της Καβάλας. Επίσης σημαντικές επιφυλάξεις έχουν εκφράσει δεκάδες περιβαλλοντικές οργανώσεις και πρωτοβουλίες, μεταξύ των οποίων οι WWF Hellas και Greenpeace. Αντίθετα, καθησυχαστικό και υπέρ του έργου εμφανίζεται το ΤΕΕ Δυτικής Μακεδονίας, που με ανακοίνωσή του στηρίζει το έργο, επισημαίνοντας πως η γνώση του πεδίου (λόγω της πρότερης μακράς ιστορίας εκμετάλλευσής του) αποτελεί εγγύηση ασφαλείας.
Σε κάθε περίπτωση Κυβέρνηση και Εταιρεία, με μισόλογα, διαδικασίες εν κρυπτώ, χωρίς επαρκή επιστημονικό διάλογο και χωρίς κοινωνική συναίνεση προσπαθούν να επιβάλουν το έργο στην περιοχή. Από την πλευρά τους οι κάτοικοι επιμένουν πως κανένα έργο δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ουσιαστική και τυπική συναίνεση της κοινωνίας. Για το λόγο αυτό πρωτοβουλίες κατοίκων προχωρούν ήδη στη συλλογή υπογραφών με στόχο τη διεξαγωγή τοπικού δημοψηφίσματος στο Δήμο Θάσου, με μοναδικό ερώτημα την έγκριση ή μη του εν λόγω έργου. Παράλληλα έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές εκδηλώσεις ενημέρωσης των κατοίκων, παρεμβάσεις στα δημοτικά συμβούλια, ενώ έχει ζητηθεί η συμβολή επιστημόνων και μηχανικών, αλλά και των επίσημων επιστημονικών φορέων, ώστε να υπάρξει σαφής εικόνα των επιπτώσεων του έργου.
Who is who
Η Energean PLC είναι διεθνής εταιρεία έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, εισηγμένη στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου και του Τελ Αβίβ. Στην Ελλάδα εκμεταλλεύεται τα κοιτάσματα στον Πρίνο Καβάλας, ενώ της έχουν παραχωρηθεί άδειες για εκμετάλλευση στο κοίτασμα του Κατάκολου Ηλείας (έως το 2041) αλλά και έρευνες στα Ιωάννινα και στη θαλάσσια περιοχή Block 2, βόρεια της Κέρκυρας.
Η κύρια δραστηριότητα (πάνω από το 70% της παραγόμενης ποσότητας) της εταιρείας είναι στο Ισραήλ, όπου από το 2017 έχει αποκτήσει τα κοιτάσματα φυσικού αερίου Karish και Tanin, ενώ έχει παρουσία και στην Αίγυπτο και το Μαρόκο.
Σύμφωνα με τον απολογισμό της εταιρείας για το 2024, η παραγωγή της άγγιξε τα 153 χιλιάδες βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου, με το 83% αυτού να αφορά σε φυσικό αέριο (από το Ισραήλ), ενώ η τοποθέτησή της στην Ελλάδα είχε ως πρώτιστο ενδιαφέρον την άντληση ευρωπαϊκών κονδυλίων (πρόγραμμα Connecting Europe Facility κ.ά.), με επίκεντρο τη δραστηριότητα στον κόλπο της Καβάλας…
