του Ευτύχη Μπιτσάκη
Ένα άρθρο του Κώστα Ζαφειρόπουλου (Εφημερίδα των Συντακτών, 16-17/02/19) αποκάλυψε ότι και στη χώρα μας ευδοκιμεί και διαδίδεται από τα ΜΜΕ, ένα ρεύμα νεο-μυστικισμού, το οποίο δήθεν θεμελιώνεται στις σημερινές επιστήμες και κατά προτίμηση στη φυσική, στην κοσμολογία και στη βιολογία. Οι ιδέες αυτού του ρεύματος, αποτελούν ένα συνονθύλευμα που βρίσκεται σε ριζική αντίθεση με τα δεδομένα των σημερινών επιστημών.
Το φαινόμενο δεν αποτελεί νεο-ελληνικό προνόμιο. Η επιστημονικοφανής αγυρτεία (imposture) βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε όλες τις «ανεπτυγμένες» χώρες. Επίσης δεν είναι νέο. Προέκυψε κυρίως από την λανθασμένη, επιστημονική και φιλοσοφική, κατανόηση των μεγάλων επαναστάσεων της φυσικής και της κοσμολογίας της πρώτης εικοσαετίας του περασμένου αιώνα. Αυτό όμως που προκάλεσε σε μας έντονες ταραχές και έντονες αντιδράσεις, είναι το ότι οι παρανοϊκές αυτές ιδέες γράφονται σε επιστημονικά άρθρα, γράφονται σε πανεπιστημιακά συγγράμματα και κυκλοφορούν σε αίθουσες της πανεπιστημιακής διδασκαλίας. Και το πιο ακραίο: Ηγετικά στελέχη της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών πρωτοστατούν σ’ αυτή τη σκοταδιστική προπαγάνδα ως αγαπημένοι των ΜΜΕ.
Η καταδίκη αυτής της αγυρτείας υπήρξε καθολική. Αλλά η κριτική επικεντρώθηκε κυρίως στον θεσμικό ρόλο της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών και συνολικά στην καταδίκη του σύγχρονου επιστημονικοφανούς παραλογισμού. Θετικό αλλά ανεπαρκές.
Αυτό που επίσης χρειάζεται είναι να υπάρξει ένας δημόσιος διάλογος επιστημόνων, όπου στις ανοησίες των νεο-μυστικιστών, θα αντιπαρατίθεται η ορθή ερμηνεία των θεμελίων της σημερινής επιστήμης. Αυτός ο διάλογος δεν ξεκίνησε. Γιατί;
Η επιστημολογία, η φιλοσοφία των επιστημών, έχει αντιμετωπιστεί ως άχρηστη από μεγάλο μέρος των πανεπιστημιακών δασκάλων. Άγνοια και εχθρότητα. Τα τελευταία χρόνια η φιλοσοφία των επιστημών έχει νομιμοποιηθεί ως γνωστικό πεδίο, αλλά στην πραγματικότητα διάγει έναν ημιπαράνομο βίο, μεταξύ άγνοιας, ημιμάθειας, εχθρότητας και περιφρόνησης.
Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Νέα (12/8/05) και επιχείρησε τότε να απαντήσει, λακωνικά έστω, στη δεσπόζουσα ημιμάθεια και τη συνακόλουθη αποπλάνηση των επιστημονικού ορθολογισμού.
Για αναλυτική διαπραγμάτευση βλ. τα βιβλία μου: Ο νέος επιστημονικός ρεαλισμός (μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο) εκδ. Gutenberg, Η ύλη και το πνεύμα (μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο) εκδ. Άγρα, Η εξέλιξη των θεωριών της φυσικής (εκδ. Δαίδαλος-Ζαχαρόπουλος) που αντιστοιχεί στο μάθημα που δίδαξα επί έξι (ή έπτα;) χρόνια στους τεταρτοετείς του Φυσικού του ΕΚΠΑ.
* * * * *
Το «έτος Αϊνστάιν» καλά κρατεί. Σε προηγούμενο σημείωμα (Τα Νέα, 30/6/05) ασχολήθηκα με ορισμένες «προφανείς αλήθειες» οι οποίες κυκλοφορούν από τον καθημερινό Τύπο και την τηλεόραση μέχρι και τα πανεπιστημιακά συγγράμματα και που είναι όχι μόνο φιλοσοφικά, αλλά και επιστημονικά (στο επίπεδο της φυσικής) λανθασμένες. Σήμερα θα ασχοληθώ με την περισσότερο γνωστή, περισσότερο δημοφιλή και περισσότερο τερατώδη: την άποψη ότι το Σύμπαν γεννήθηκε πριν από 15 δισ. χρόνια (περίπου)!
Ώστε το προαιώνιο ερώτημα των θρησκειών και της φιλοσοφίας λύθηκε επί των ημερών μας και μάλιστα από μία κατ’ εξοχήν «σκληρή επιστήμη»! Πώς λύθηκε λοιπόν;
Εν αρχή ην ο Αϊνστάιν, ο οποίος, όπως λέγεται, «ανέτρεψε» τον Νεύτωνα. Φυσικά, ο Αϊνστάιν δεν «ανέτρεψε». Με τη γενική θεωρία της Σχετικότητας, της οποίας το φυσικό περιεχόμενο είναι μια νέα θεωρία βαρύτητας, ο Αϊνστάιν, στα πλαίσια ενός νέου, «σχετικιστικού» παραδείγματος, ανέδειξε μεταξύ άλλων και τα όρια της θεωρίας του Νεύτωνα (η θεωρία αυτή ισχύει προσεγγιστικά και χρησιμοποιείται από τους αστρονόμους).
Τι λέει, λοιπόν, η θεωρία του Αϊνστάιν; Ότι επιλέγοντας ορισμένες σταθερές, κ.λπ. μπορείς να προβλέψεις ένα σφαιρικό και πεπερασμένο Σύμπαν, ένα ανοικτό και άπειρο, ένα παλλόμενο κ.λπ. Με βάση ορισμένα παρατηρησιακά δεδομένα, και πρώτα απ’ όλα τη μετατόπιση του φάσματος των γαλαξιών προς το ερυθρό, διατυπώθηκε το σημερινό κυρίαρχο πρότυπο. Τι λέει, λοιπόν, το πρότυπο αυτό, που ονομάστηκε ειρωνικά από τον διάσημο Sir Alfred Hoyle πρότυπο της Μεγάλης Έκρηξης (Big Bang);
Κατ’ αρχήν το πρότυπο της Μεγάλης Έκρηξης φιλοδοξεί να περιγράψει τη γένεση και την εξέλιξη του Σύμπαντος. Με ποιο δικαίωμα, αν λέγοντας Σύμπαν εννοούμε την ολότητα των κόσμων; Οι Προσωκρατικοί (Αναξίμανδρος, Δημόκριτος κ.λπ.) αυτό εννοούσαν ως σύμπαν και διέκριναν αυτή την έννοια από την έννοια κόσμος. Οι σημερινοί κοσμολόγοι αγνοούν τη διάκριση και μιλάνε για Σύμπαν, για πολλά σύμπαντα, μίνι σύμπαντα (κατά το μίνι μάρκετ, αντίφαση εν τοις όροις). Έστω!
Λοιπόν, το Σύμπαν γεννήθηκε πριν από 15 δισ. χρόνια περίπου. Από τι; Και πώς;
Κατά το εν λόγω πρότυπο, η ύλη του Σύμπαντος ήταν συγκεντρωμένη σε μια «σημειακή ιδιομορφία» μηδενικού όγκου, με άπειρη πυκνότητα και σε άπειρη θερμοκρασία. Πριν από την Έκρηξη δεν υπήρχε ούτε χώρος, ούτε χρόνος. Μετά την έκρηξη και τη δημιουργία, το Σύμπαν διαστέλλεται και εξελίσσεται. Ας θυμίσω το αρχαίο: «Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις». Δηλαδή να σκεφτόμαστε και να ξέρουμε τι λέμε.
Λοιπόν: Ύλη σε μηδενικό όγκο. Την υπολόγισαν μάλιστα και είναι 1054 γραμμάρια. Ύλη σε άπειρη πυκνότητα και άπειρη θερμοκρασία. Αλλά όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει μέτρο για το άπειρο (το οποίον είναι αεί γε έτερον και έτερον – Αριστοτέλης).
Οι δύο πρώτες προτάσεις του κυρίαρχου προτύπου στερούνται συνεπώς φυσικού νοήματος.
Επίσης: Πριν από την έκρηξη δεν υπήρχε χώρος. Άρα, η έκρηξη έγινε στο πουθενά! Επίσης: Πριν από την έκρηξη δεν υπήρχε χρόνος: Άρα η έκρηξη έγινε στο ποτέ! Τέλος: Μετά την έκρηξη, το Σύμπαν διαστέλλεται. Διαστέλλεται πού; Διαστέλλεται, λέει, δημιουργώντας τον χώρο. Δημιουργώντας τον, πού;
Το κυρίαρχο πρότυπο δεν συνιστά επιστημονική υπόθεση, ως μη επαληθεύσιμο και μη διαψεύσιμο. Πρόκειται για οιονεί μεταφυσική, μαθηματική κατασκευή. Ο Αριστοτέλης ειρωνευόταν τους Πυθαγόρειους, οι οποίοι, ζώντας στον κόσμο των μαθηματικών, φαντάστηκαν ότι μπορούσαν να κατασκευάσουν το Σύμπαν με αριθμούς και με γεωμετρικά σχήματα. Φαίνεται ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, αλλά τη δεύτερη φορά ως «Φάρσα» (Μαρξ).
Ας μην είμαστε άδικοι. Εκτός από τα προηγούμενα, οι κοσμολόγοι είχαν να αντιμετωπίσουν άλλη μία, βασική, μαθηματικού τύπου αντίφαση: οι εξισώσεις του Αϊνστάιν δεν λύνονται στο σημείο μηδέν. Λοιπόν; Λοιπόν, αρχίζουμε να μελετάμε την εξέλιξη του «Σύμπαντος», 10-43 δευτερόλεπτα μετά την Έκρηξη.
Έτσι αποφεύγεται η μαθηματική δυσκολία, όμως τα άλλα παραμένουν: αρχική απειρότητα, μη τόπος και χρόνος κ.λπ. Ακόμα: οι πρώτες έστω στιγμές προϋποθέτουν τεράστιες, ανέφικτες για τα εργαστήρια θερμοκρασίες. Άρα το τι έγινε τις «πρώτες στιγμές» δεν μπορεί ούτε να γνωσθεί ούτε οι σχετικοί ισχυρισμοί να διαψευσθούν. Τέλος: η θεωρία του Αϊνστάιν είναι μια τοπική θεωρία. Προχωρεί από σημείο σε σημείο. Δεν μπορεί να αποφανθεί για το Σύμπαν.
Αυτές είναι οι βασικές, οιονεί μεταφυσικές παραδοχές του κυρίαρχου προτύπου. Υπάρχουν φυσικά και άλλα πρότυπα, άλλες κοσμολογικές υποθέσεις. Αλλά γι’ αυτά στην εποχή της «μοναδικής σκέψης» δεν γίνεται λόγος!
Λοιπόν, πολύ κακό για το τίποτα; Τόσα ταλέντα, τόσος μόχθος για το τίποτα; Προφανώς όχι! Δεν ξέρουμε και δεν θα μάθουμε ποτέ πώς είναι το Σύμπαν. Ξέρουμε περίπου τι γίνεται μέχρι 10 δισ. έτη φωτός. Τίποτα λοιπόν δεν αποκλείει στον κόσμο μας, στον υπάρχοντα χώρο και χρόνο, η υπάρχουσα ύλη να προκάλεσε μια ή έναν τεράστιο αριθμό εκρήξεων, να δημιουργήθηκαν στην πορεία γαλαξίες, ομάδες γαλαξιών κ.λπ., και ο κόσμος μας εξελίσσεται, ως μέρος του Σύμπαντος, εν χώρω και χρόνω. Ένα παράδειγμα. Σύμφωνα με πρόσφατες αστρονομικές παρατηρήσεις, το μέρος του Σύμπαντος στο οποίο ανήκουμε, σχηματίζει μια τεράστια «πίτα» μήκους δισεκατομμυρίων ετών φωτός, η οποία περιβάλλεται από αχανείς εκτάσεις κενού. Λοιπόν; Πού είναι η ομοιογένεια και η ισοτροπία που απαιτεί το Big Bang;
Ας μιλήσουμε για τον κόσμο μας. Για πεπερασμένες μάζες και διαδικασίες. Ας αφήσουμε το «άπειρο στους φιλοσόφους». Και τότε θα δούμε ότι το κυρίαρχο πρότυπο, αποκαθαρμένο από παραδοχές στερούμενες φυσικού νοήματος, έχει ήδη δημιουργήσει μια επανάσταση. Κατέρριψε την αιωνιότητα των μορφών της ύλης και μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία μιας επιστημονικής θεώρησης της κοσμογένεσης, στη συνέχεια της βιογένεσης, της ανθρωπογένεσης και της νεογένεσης. Προϋπόθεση: η κοσμολογία να θεωρηθεί αυτό που είναι: τοπική επιστήμη.
