Τα φώτα της επικαιρότητας –ο ευφημισμός για τις προτεραιότητες που θέτουν τα κυρίαρχα ΜΜΕ ως προς το τι είναι και για ποιούς λόγους κάθε φορά σημαντικό– έπεσαν στον Λίβανο αυτές τις μέρες μετά την πρωτοφανή έκρηξη που κατέστρεψε μεγάλο μέγεθος της πρωτεύουσας του Βηρυτού. Και απ’ ότι φαίνεται ταυτόχρονα άνοιξαν και οι ορέξεις από τη μεριά αυτών που βλέπουν την ευκαιρία –με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ πάντοτε να βρίσκονται στις πρώτες γραμμές αλλά να μην είναι οι μόνοι‒ να πλήξουν το ισχυρό και βαθιά ριζωμένο κίνημα αντίστασης που διαθέτει η χώρα καταφέροντας ταυτόχρονα πλήγμα και στην ίδια της την υπόσταση.
Μέσα σε ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο τοπίο (τόσο του Λιβάνου όσο και της ευρύτερης περιοχής), με τις εθνικές (όροι ύπαρξης της χώρας) και τις κοινωνικές διαστάσεις να διαπλέκονται με τους πιο σύνθετους όρους, η έκρηξη πέραν των άλλων πολλαπλών συνεπειών, ήρθε να πυροδοτήσει και τη συσσωρευμένη κοινωνική οργή απέναντι σε μια θεσμοποιημένα διεφθαρμένη πολιτική ελίτ που έχει οδηγήσει τη χώρα στην οικονομική καταστροφή, τη φτωχοποίηση και τη μαζική μετανάστευση. Απέναντι σε μια ελίτ που επιπλέον περιλαμβάνει δυνάμεις έτοιμες να ξεπουλήσουν την ίδια την υπόσταση της χώρας και έχουν δείξει μεγάλη έφεση στο να πυροδοτούν εμφύλιους διχασμούς και πολέμους. Κύμα κοινωνικής οργής που εντός του δεν είναι περίεργο ότι κινούνται ανταγωνστικές πολιτικές τάσεις και που επανήλθε μετά την περσινή εξέγερση και μέχρι αυτή τη στιγμή έχει οδηγήσει στην παραίτηση της κυβέρνησης. Η κατεύθυνση που θα πάρουν οι εξελίξεις είναι αυτή τη στιγμή ανοιχτή και παιζόμενη. Κάθαρση και εκδημοκρατισμός της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και ενίσχυση της ενότητας και της δυνατότητας αντίστασης της χώρας ή ποδηγέτηση της κοινωνικής αγανάκτησης σε έναν φαύλο κύκλο εμφύλιου διχασμού και αντιπαράθεσης με το δυναμικό της αντίστασης;
Ένας πολύπλοκος συνδυασμός: Τάξεις, θρησκείες, φυλές, αντίσταση και έθνος
Για να αντιληφθούμε τη σύγχρονη ταραγμένη πορεία του Λιβάνου πρέπει να δώσουμε την προσοχή μας σε τρία στοιχεία που την διαμορφώνουν:
α) Μετά τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην επικράτεια της οποίας ανήκε ο Λίβανος από τον 16ο αιώνα, πέρασε στον έλεγχο της Γαλλίας σαν προτεκτοράτο (ουσιαστικά αποικία της). Το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο μιας χώρας με πολυφυλετικό πληθυσμό μουσουλμανικό και χριστιανικό (και με επιμέρους πολλαπλές διαιρέσεις εντός του κάθε θρησκεύματος), έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στις πολιτικές μορφές που πήραν τα κοινωνικά ζητήματα. Στον ιστορικά μεταβαλλόμενο τρόπο που αρθρώθηκαν τα ταξικά συμφέροντα και συγκρούσεις (για να μιλήσουμε με μια πιο τυπική μαρξιστική ορολογία) και επίσης στη διαδικασία με την οποία διαμορφώθηκε μια ασταθής εθνική ενότητα και συνοχή που τη διέτρεχαν πάντοτε μεγάλες εσωτερικές εντάσεις. Σε αυτό το έδαφος η γαλλική αποικιοκρατία φεύγοντας από το Λίβανο το 1943 άφησε πίσω της εκείνες τις συνθήκες που έκαναν δυνατή την επιβολή ενός πολιτικού συστήματος στρεβλά χωρισμένου με βάση το θρήσκευμα. Πολιτικό σύστημα αντιδημοκρατικό, που θεσμοποιεί τη διαφθορά μιας προνομιούχας ελίτ, αναπαράγει τις διχαστικές γραμμές σε θρησκευτική βάση και τελικά γίνεται παράγοντας που ναρκοθετεί την ενότητα της χώρας.
β) Ο Λίβανος και η μοίρα του συνδέθηκε άρρηκτα με την επιθετική, κατακτητική πορεία που διέγραψε από την ίδρυσή του το Ισραήλ. Η πολιτική του ιστορία και οι προοπτικές του είναι ακατάλυτα συνδεμένες με τις εξελίξεις της παλαιστινιακής υπόθεσης και του αγώνα του λαού της Παλαιστίνης για την απελευθέρωσή του. Έχοντας επανειλημμένα δεχθεί την ανηλεή επιθετικότητα του Ισραήλ, ο Λίβανος έχει οικοδομήσει μια ισχυρή ιστορική παράδοση ηρωικής αντίστασης. Αλλά επιπλέον και επιτυχημένης και αποτελεσματικής. Και τα τελευταία χρόνια αυτό εκφράστηκε και με ένα ιδιαίτερης εμβέλειας πολιτικοκοινωνικό κίνημα που εκφράζει αυτή τη θέληση για αντίσταση. Οργανωμένο ως ένας αστερισμός πολιτικών δυνάμεων στις οποίες περιλαμβάνεται και το Κ.Κ. Λιβάνου, με κεντρικό τον ρόλο της πολιτικής, κοινωνικής, θρησκευτικής οργάνωσης Χεζμπολά, το πολιτικό δυναμικό που συγκεντρώνει αυτό το πολιτικό κίνημα κατόρθωσε να είναι η μόνη μέχρι στιγμής δύναμη στην περιοχή που έχει αντιπαρατεθεί νικηφόρα στην ισραηλινή επιθετικότητα. Και βέβαια όπως συχνά συμβαίνει (και μας είναι πολύ οικείο άλλωστε), ένα ισχυρό κοινωνικά ριζωμένο αντιστασιακό πνεύμα άρρηκτα συνδεμένο και με στόχους και αιτήματα κοινωνικής απελευθέρωσης έχει απέναντί του μέσα στη χώρα του την πολιτική ισχύ μιας αντίρροπης τάσης που ενώνει την κοινωνική αντιδραστικότητα, με την υποτέλεια και την εθνική μειοδοσία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δυνατότητα διατήρησης της εθνικής συνοχής και της ενότητας σε τέτοιες συνθήκες είναι φανερό ότι εξαρτάται από τον δυναμισμό αυτής της διπλής αντίστασης απέναντι σε εξωτερικές και εσωτερικές δυνάμεις που ανοιχτά απεργάζονται ή φλερτάρουν με την αποδιάρθρωση και τη διάλυση της χώρας.
γ) Η κατάσταση και οι εξελίξεις στο Λίβανο, σχετίζονται άμεσα με τα μεγάλα θέατρα των συγκρούσεων στο χώρο της Μ. Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Με το πλέγμα συγκρούσεων στη Συρία και στο Ιράκ, Με την τροπή που θα πάρει η στοχοποίηση του Ιράν από το Ισραήλ. Αλλά και με την εξέλιξη της σύγκρουσης ανάμεσα στο ουαχαμπίτικο σουνιτικό κέντρο της Σ. Αραβίας και τον σιιτικό μουσουλμανικό κόσμο που έχει κέντρο του το Ιράν. Οι εξελίξεις στο Λίβανο, αλληλοτροφοδοτούνται με ό,τι συμβαίνει σε αυτά τα μέτωπα και μας αφορούν άμεσα και από γεωπολιτική άποψη.
Η κατεύθυνση που θα πάρουν οι εξελίξεις στον Λίβανο είναι αυτή τη στιγμή ανοιχτή και παιζόμενη. Κάθαρση και εκδημοκρατισμός της πολιτικής και κοινωνικής ζωής και ενίσχυση της ενότητας και της δυνατότητας αντίστασης της χώρας ή ποδηγέτηση της κοινωνικής αγανάκτησης σε έναν φαύλο κύκλο εμφύλιου διχασμού και αντιπαράθεσης με το δυναμικό της αντίστασης;
Η εφικτότητα, η σημασία και ο όροι μιας αποτελεσματικής αντίστασης
Στο πλαίσιο της παρούσας κρίσης που ενισχύει εκείνες τις δυνάμεις που θα ήθελαν να πλήξουν ή και να τελειώνουν με τη Λιβανέζικη αντίσταση –σοβαρό εμπόδιο στα σχέδιά τους για όλη την περιοχή– έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να σταθούμε σε κάποια στοιχεία της πολιτικής του ηγετικού κέντρου αυτού του κινήματος αντίστασης που εκπροσωπείται κατά κύριο λόγο από την ηγεσία του πολιτικοθρησκευτικού κινήματος Χεζμπολά. Δεν πρόκειται μόνο για την αγωνιστική μαχητικότητα. Είναι εμφανής η σημασία του να υπάρχει ένα πολιτικό επιτελείο με στρατηγική επάρκεια.
α) Η σημασία του να μπορείς να ενεργείς σαν «εθνική» δύναμη
Πρώτα απ’ όλα το κίνημα αυτό ακριβώς γιατί έχει σταθεί αποτελεσματικά και νικηφόρα απέναντι στην ισραηλινή ισχύ έχει κερδίσει το κύρος μιας οιονεί εθνικής δύναμης. Και λέμε «οιονεί» γιατί ο θρησκευτικός διαχωρισμός που έχει εγκατασταθεί μέσα στην πολιτική ζωή του Λιβάνου θέτει σοβαρά εμπόδια για μια πλήρη εθνική εκπροσώπηση από ένα πολιτικό μόρφωμα με συγκεκριμένα θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Σε αυτό να προστεθεί ότι το στρατηγικό βάθος που προκύπτει από μια πολιτική που συνδυάζει το εθνικό (προάσπιση της χώρας) με το κοινωνικό (ανάγκες και οργάνωση του λαού για να σταθεί όρθιος μέσα στις αντίξοες συνθήκες ενός καθημαγμένου κράτους από τον πόλεμο και τις πολιτικές των ελίτ).
Δεν έχουν εύκολο στόχο οι δυνάμεις που επιβουλεύονται τη λιβανέζικη αντίσταση.
β) Η πολιτική συμπεριφορά μέσα σε μια μεγάλη κρίση
Αξίζουν τη μελέτη μας (τη μαθητεία μας) κάποια κρίσιμα στοιχεία πολιτικής στρατηγικής και τακτικής όπως προκύπτουν από τις κινήσεις και τις δηλώσεις της ηγεσίας αυτού του κινήματος. Θα άξιζε μια ευρύτερη συζήτηση πάνω σε αυτά. Για την ώρα περιοριζόμαστε στα εξής:
‒ Σαφήνεια στην αναγνώριση του εχθρού και των προθέσεών του χωρίς αυτό να παρασύρει σε μια γενική καταγγελία. Άνοιγμα των μετώπων με την «οικονομία» που απαιτεί ο πραγματικός πόλεμος και η επίγνωση του συσχετισμού δυνάμεων. Ούτε «κάτω» όλοι, ούτε «ενάντια» σε όλους και ταυτόχρονα.
‒ Σοβαρή και ευέλικτη πολιτική τακτική για την έξοδο από ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο αδιέξοδο: Αναγκαίο να υποστηριχθεί η λογοδοσία και η «κάθαρση» της πολιτικής ζωής αλλά αναγκαία και η αντιμετώπιση του κινδύνου να γίνει αυτή η πλατιά και ζωτική κοινωνική απαίτηση το έδαφος για τη διάλυση του κράτους και το κάλυμμα πίσω από το οποίο θα οχυρωθούν εκείνες οι δυνάμεις που θέλουν να πλήξουν την αντίσταση. Πολιτική προς το λαό για την ανάγκη διαφύλαξης της ενότητας και την προτεραιότητα της αποφυγής εμφυλίου, αλλά και πολιτική προς τις ελίτ που αξιοποιεί την κρίση τους και τις στριμώχνει να πάρουν θέση στο δίλλημα: θα δεχθούν πραγματική διερεύνηση ή θα προτιμήσουν να παίξουν με την υπόσταση της χώρας; Όχι οποιαδήποτε «αντιπολίτευση» ούτε πλειοδοσία σε άσφαιρες καταγγελιολογίες, αλλά πολιτική δύναμης που έχει συνείδηση της εθνικής της εμβέλειας. Ακόμα και η πρόταση να αναλάβει ο στρατός –ο συγκεκριμένος στρατός του Λιβάνου που διαθέτει κάποιες αποστάσεις από το πολιτικό σύστημα– τη διερεύνηση των αιτίων της τραγωδίας δείχνει ένα υπολογίσιμο επίπεδο τακτικής ευελιξίας.
Είναι αναπόφευκτος ο πειρασμός μιας συγκριτικής μελέτης με πολιτικές κρίσεις στα καθ’ ημάς και με το ρόλο που έπαιξαν οι δυνάμεις που είχαν επαγγελθεί τη διέξοδο. Όχι για την εξαγωγή απλουστευτικών συμπερασμάτων και για άστοχες αναλογίες όταν οι συνθήκες είναι τόσο διαφορετικές. Αλλά υπάρχει πάντοτε και ένα γενικότερο επίπεδο μεθόδου και κατάκτησης της τέχνης και της επιστήμης της πολιτικής.
γ) Πολιτικά υποκείμενα και «συμμαχίες» στο πλαίσιο των αγώνων για εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική απελευθέρωση στον 21ο αιώνα
Δύο σημεία και αυτά αναγκαστικά πολύ συνοπτικά που όμως πρέπει να ανοίξουν μια μεγάλη συζήτηση που αφορά και τις δικές μας τις ελληνικές προοπτικές:
1) Αναφερόμαστε σε ένα κίνημα –λιβανέζικη αντίσταση– του οποίου ο ριζοσπαστισμός δεν μοιάζει με τη γλώσσα και τους τρόπους των κινημάτων που γνωρίσαμε τον 20ό αιώνα εμπνεόμενα από το σοσιαλιστικό, εργατικό κίνημα και την παγκόσμια εμβέλεια του προτάγματός του. Σήμερα στη μεταβατική εποχή μας, ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός είναι πολύ πιό ετερογενής πολύ πιό υβριδικών μορφών και πρέπει να έχουμε το θάρρος να μην αφήσουμε νεκρές μορφές και σχήματα να εμποδίζουν τον εντοπισμό του. Και είναι πολύ πιο έκδηλη επίσης η ανάγκη κατανόησης του ρόλου που παίζει η εντοπιότητα. Περισσότερο από ποτέ οι κοινωνίες στρατεύονται όχι πίσω από αφηρημένα σχέδια «γενικής ισχύος και χρήσης» αλλά πίσω από δυνάμεις που «έχουν κάτι ουσιώδες να πουν» για την κοινωνική απελευθέρωση μιλώντας με τη γλώσσα τους, αντλώντας από τη γνώση τους και υπολογίζοντας την ιδιοσυστασία τους.
2) Και τέλος αν θέλουμε να μιλάμε με σοβαρότητα για τον «διεθνισμό» στις μέρες μας δεν μπορούμε να προσπερνάμε το ότι ο αγώνας της λιβανέζικης αντίστασης είναι περίπλοκα και με ιστορική πρωτοτυπία συνδεμένος και με έναν σιιτικό «διεθνισμό» που του εξασφαλίζει άλλη κλίμακα στρατηγικού βάθους αλλά και του θέτει τις πιο δύσκολες προκλήσεις.
