Επιμέλεια: Χριστόδουλος Δολαψάκης
Πριν λίγες μέρες, στις 15 Ιουνίου, πέθανε η Μάρτα Χάρνεκερ μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της μαρξιστικής Αριστεράς στη Λατινική Αμερική. Η ζωή της, η σκέψη της και η δράση της συνδέθηκε με τους ανθρώπους και τους αγώνες αρχικά της πατρίδας της, της Χιλής, και αργότερα ολόκληρης της ηπείρου.
Η Μάρτα Χάρνεκερ ήταν μία κορυφαία διανοούμενη με την πιο ολοκληρωμένη έννοια του όρου. Έζησε τις νίκες και της ήττες της Αριστεράς στη Λατινική Αμερική σε διάστημα 40 ετών και όχι μόνο δεν διεκδίκησε «αξιώματα», όχι μόνο δεν χρησιμοποίησε τα «αγωνιστικά παράσημα» ως διαβατήριο στη συνθηκολόγηση, αλλά δεν σταμάτησε ποτέ να προβληματίζεται και να καταθέτει απόψεις για το μέλλον της Αριστεράς στον 21ο αιώνα.
Στα ελληνικά έχουν κυκλοφορήσει τρία έργα της, τα «Βασικές έννοιες του ιστορικού υλισμού» (Παπαζήσης, 1971), «Πραγματοποιώντας το Αδύνατο – Η Αριστερά στο κατώφλι του 21ου αιώνα» (Οδυσσέας, 2009) και «Ιδέες για τον αγώνα – Εργαλεία πολιτικής» (Α/συνεχεια, 2015). Από τις τελευταίες ετοιμάζεται η κυκλοφορία του τελευταίου της βιβλίου «Ένας κόσμος προς οικοδόμηση – Νέες διαδρομές προς το Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα». Αξίζει πραγματικά τον κόπο να διαβαστούν. Όχι μόνο σαν φόρος τιμής στη Χάρνεκερ αλλά και σαν δίδαγμα για το τι μπορεί να σημαίνει προβληματισμός, απολογισμός και συμβολή στην υπόθεση της Αριστεράς και του κομμουνισμού.
Δε θα βρούμε την είδηση του θανάτου της στις «καθώς πρέπει» εφημερίδες και ιστοσελίδες, η Μάρτα Χάρνεκερ δεν θέλησε να γίνει περσόνα της Αριστεράς, ούτε απομνημονεύματα έγραψε, αν και η ιστορία της ζωής της ήταν η ιστορία των νικών και των ηττών της λατινοαμερικάνικης Αριστεράς.
«Μια γυναίκα αναντικατάστατη» έγραψε ο Λουίς Σεπούλβεδα στο άκουσμα του θανάτου της, δημοσιεύοντας την φωτογραφία όπου η Χάρνεκερ –νεαρή τότε δημοσιογράφος» παίρνει συνέντευξη από τον Σαλβαδόρ Αλιέντε.
Τον Ιανουάριο του 2017 η Χιλιανή διανοούμενη βρέθηκε στην Ελλάδα και μίλησε σε εκδήλωση των εκδόσεων Α/συνεχεια και του Δρόμου με θέμα «Εμπειρίες κοινωνικής αλλαγής – Οι ιδέες για τον αγώνα σε πράξη».
Σε συνέντευξή της τις ίδιες ημέρες στον Δρόμο περιγράφει την θεμελιώδη για αυτήν έννοια της «λαικής πρωταγωνιστικότητας»:
«Έχω υποστηρίξει πως είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσεις έναν λαϊκιστή ηγέτη από έναν επαναστάτη ηγέτη από τον τρόπο που μιλάνε. Γιατί γενικά, και δικαιολογημένα, προσπαθούν να συνδεθούν με το λαϊκό υποκείμενο. Πού βρίσκεται η διαφορά; Ο λαϊκιστής λύνει τα προβλήματα για το λαό. Δίνει γάλα στο λαό, δίνει πολλά πράγματα στο λαό. Και ο κόσμος τον αγαπάει επειδή αυτός ξέρει πώς να εκφράζεται, πώς να συνδέεται με τον λαό και να λειτουργεί προς όφελός του. Η διαφορά; Πάντα απαντάω: Τσάβες! Όταν πήγαινα μαζί του, για παράδειγμα στα εγκαίνια κάποιου σχολείου στην επαρχία, και τον πλησίαζαν αγρότες λέγοντας του: “Τσάβες, χρειαζόμαστε ένα φορτηγάκι για να μεταφέρουμε τα προϊόντα μας στο χωριό”, ο Τσάβες τους απαντούσε: “Ε, τότε οργανωθείτε. Αν φτιάξετε μια ομάδα αγροτών και είστε οργανωμένοι, τότε μπορούμε να δούμε με τον υπουργό Γεωργίας τι μπορεί να γίνει”».
Απαντώντας σε «δύσκολες» ερωτήσεις για τη Βενεζουέλα και την Κουβα του σήμερα, η Χάρνεκερ προβληματίζεται για την «κυρίαρχη ιδεολογία». Χωρίς να κρύβεται πίσω από το δάχτυλό της, προσπαθεί να περιγράψει μία μέθοδο σκέψης, βαθιά επαναστατική και ταυτόχρονα σύγχρονη. Ας συγκρίνουμε το παρακάτω απόσπασμα με τους κατά καιρούς αφορισμούς για τον «κωλοέλληνα» που είναι πήξε-δείξε από διάφορους «ριζοσπάστες»:
«Δεν ξέρω αν γνωρίζετε τι λέει ο Λινέρα για την εμπειρία της Βολιβίας. Λέει ότι θέλαμε να μεταβιβάσουμε 2.000 επιχειρήσεις υπό τον έλεγχο και τη διεύθυνση των εργατών. Και το έκαναν. Αλλά ήταν αποτυχία. Πώς αντέδρασε η κυβέρνηση; Με τεχνοκρατικά κριτήρια θα μπορούσε κανείς να πει “το σταματάμε, δεν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες”. Αλλά δεν ήταν αυτή η αντίδραση του Λινέρα. Πρέπει να κατανοήσουμε την πολιτική κουλτούρα που κληρονομούμε, πρέπει να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για να προχωρήσουμε, αλλά πρέπει να προετοιμάσουμε το λαό, δε μπορούμε να τον παρατάμε στο δρόμο χωρίς προετοιμασία. Και δε μιλάω μόνο για τεχνική κατάρτιση και προετοιμασία. Προετοιμάζεις το λαό κάνοντάς τον να συμμετέχει.
Όταν ο Τσάβες ήθελε να περιορίσει τις ώρες εργασίας από 8 σε 6, η σύσταση μου προς τον υπουργό Οικονομίας στη Βενεζουέλα την οποία υιοθέτησε, ήταν να μην μειώσει τις ώρες εργασίας κατά 2, αλλά μετά 6 ώρες συμμετοχής στην παραγωγή, ο κάθε εργαζόμενος να αφιερώνει 2 ώρες για την προετοιμασία του σε καθήκοντα διεύθυνσης. Γιατί αν δεν το κάνουμε, υπό την επιρροή της κουλτούρας που κληρονομούμε, ο εργαζόμενος θα προτιμούσε να δουλέψει 3 συνεχόμενες μέρες, ακόμα και αν σήμαινε 14 μέρες την ώρα, και να παίρνει τον αντίστοιχο χρόνο σε άδεια. Πρέπει να σκεφτούμε πώς να υπερβούμε αυτή την κληρονομημένη κουλτούρα. Και πάντα αναφέρω τον Μαρξ, όταν λέει πως “η κληρονομημένη κουλτούρα είναι τα περιττώματα που μπορούμε να υπερβούμε αγωνιζόμενοι, και αυτός ο αγώνας είναι που μετασχηματίζει τους εργάτες”. Είναι μια πολύχρονη (μακριά) διαδικασία. Για το λόγο αυτό πρέπει να δημιουργήσεις τις συνθήκες για αυτή την πιθανότητα, συνθήκες που ευνοούν δηλαδή το λαό να αγωνίζεται.”
Δείτε:
Βίντεο: «Μάρτα Χάρνεκερ και Μάικλ Λέμποβιτζ: Εμπειρίες κοινωνικής αλλαγής – Οι ιδέες για τον αγώνα σε πράξη»
Βίντεο από την συζήτηση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Α/συνεχεια και η εφημερίδα Δρόμος την Πέμπτη 19/1/2017 με τη Μάρτα Χάρνεκερ και τον Μάικλ Λέμποβιτζ και θέμα «Εμπειρίες κοινωνικής αλλαγής – Οι ιδέες για τον αγώνα σε πράξη» στον Πολιτιστικό & Κοινωνικό χώρο «Παίρνω Αμπάριζα», Γαλακηδών 11, στο Γαλάτσι.
Διαβάστε:
- Μάρτα Χάρνεκερ: Το σημαντικό είναι ο ίδιος ο λαός να κατακτά τις λύσεις – Συνέντευξη στον Δρόμο, Ά Μέρος
- Μάρτα Χάρνεκερ: Οι κυβερνήσεις δεν σκεφτόντουσαν την σημασία της λαϊκής πρωταγωνιστικότητας σε ό,τι κάνανε – Συνέντευξη στον Δρόμο, Β΄ Μέρος
