Παρακάτω δημοσιεύουμε ένα ενδιαφέρον απόσμασμα από την συνέντευξη του Μάικ Ντέιβις, συγγραφέα του βιβλίου Ο πλανήτης των φτωχών, στην εφημερίδα Socialist Worker.
Μερικοί άνθρωποι βλέπουν στο βιβλίο σας στοιχεία της νέας δημοφιλούς τάξης –του πλήθους όπως περιγράφεται από τους Μάικλ Χάρντ και Αντόνιο Νέγκρι– η οποία έχει συντρίψει, εάν δεν έχει ενσωματώσει, την εργατική τάξη.
Δεν το βλέπω έτσι. Ας θυμηθούμε, για μια στιγμή, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς υποστήριξαν ότι το προλεταριάτο των εργοστασίων ήταν μια επαναστατική τάξη λόγω δύο βασικών ζητημάτων. Πρώτον, επειδή «οι εργάτες δεν είχαν να χάσουν τίποτα πέρα από τις αλυσίδες τους», δηλαδή δεν είχαν κανέναν λόγο να υπερασπίζονται την ιδιωτική ιδιοκτησία. Και δεύτερον, επειδή η θέση του προλεταριάτου στη βιομηχανική παραγωγή παρείχε ιδανικές συνθήκες –γεγονός που δεν ισχύει για καμία προηγούμενη ομάδα– για την αυτοοργάνωση, την επιστήμη και τον πολιτισμό. Το σημερινό άτυπο προλεταριάτο, επίσης δεν έχει τίποτα να χάσει, αλλά έχει αποκοπεί από την κοινωνική παραγωγή (τουλάχιστον όπως την εννοούσε ο Μαρξ), και σε πολλές περιπτώσεις από τον παραδοσιακό πολιτισμό και την κοινωνική αλληλεγγύη. Ζώντας στα περίχωρα των φτωχογειτονιών, αποκομμένο από την επίσημη απασχόληση, και εξορισμένο από τον παραδοσιακό δημόσιο χώρο, το προλεταριάτο ψάχνει για ενότητα και κοινωνική συνοχή.
Η μέθοδος του Μαρξ ήταν να αρχίσει με μια περιπτωσιακή (επαγωγική) μελέτη συγκεκριμένων καταστάσεων, πριν φτάσει σε μια κατασκευασμένη έννοια του γενικού. Και σαφώς, αυτό που απαιτείται τώρα είναι πρακτικές μελέτες της πολιτικής των φτωχών κατοίκων των πόλεων στη μεγάλη ποικιλομορφία τους. Αλλά θα ήταν λανθασμένο να κάνει κανείς τέτοιες συγκριτικές μελέτες, χωρίς να αναγνωρίσει ότι πολλές φαινομενικά περιχαρακωμένες συγκρούσεις και ταυτότητες είναι πιθανώς μεταβατικές
Πράγματι, ό,τι βλέπετε είναι σήμερα μια απέραντη πειραματική διαδικασία, στην οποία οι νέοι κάτοικοι των φτωχών συνοικιών –μερικές φορές συμμαχώντας με την παραδοσιακή εργατική τάξη, αλλά συχνά όχι– επιδιώκουν ριζικές λύσεις στην απομόνωσή τους. Όπου υπάρχει κάποια κινητικότητα της παραδοσιακής εργατικής τάξης σε συνεργασία με το φτωχό προλεταριάτο, το αποτέλεσμα είναι η συχνά η επανεφεύρεση της Αριστεράς.
Οι φτωχοί κάτοικοι των πόλεων ανακαλύπτουν ότι ο θεός του χάους είναι με την πλευρά τους: ότι μπορούν να αποκλείσουν, να εμποδίσουν και να πολιορκήσουν την οικονομία της «επίσημης» πόλης των μεσαίων τάξεων. Η κινητοποίησή τους και η διασάλευση των δημόσιων υπηρεσιών της πόλης καθώς και των προμηθειών, με πρακτικές σχεδόν αντάρτικες, μπορούν να αντισταθμίσουν την απώλεια δύναμης στη διαδικασία παραγωγής.
Αλλά πολύ συχνά, η άτυπη οικονομία πηγαίνει χέρι-χέρι με τον ανταγωνισμό, ο οποίος και οδηγεί στην κατηγοριοποίηση των φτωχών και τον έλεγχό τους από αφεντικά, προστάτες και νταβατζήδες. Ένα τρανταχτό και τραγικό παράδειγμα είναι η Βομβάη. Πριν είκοσι πέντε χρόνια, όταν ακόμα η βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας ήταν πολύ ανεπτυγμένη, στη Βομβάη δραστηριοποιούνταν ισχυρά αριστερά συνδικάτα. Οι θρησκευτικές διαφορές (Ινδοί εναντίον μουσουλμάνων ή Μάραθα εναντίον Ταμίλ) έρχονταν σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με την εργατική αλληλεγγύη των συνδικάτων. Αλλά μετά από το κλείσιμο των εργοστασίων, το φτωχό προλεταριάτο διασπάστηκε από τις θρησκευτικές διαφορές. Ως αποτέλεσμα ακολούθησαν ταραχές, σφαγές και φαινομενικά ανεπανόρθωτες διασπάσεις. Σκέφτομαι, επομένως, ότι οι φυγόκεντρες δυνάμεις μέσα στην εργατική τάξη είναι συνολικά μεγαλύτερες από τον ανταγωνισμό της αγοράς εργασίας μέσα στη βιομηχανική εργατική τάξη. Αλλά ολόκληρη η ιστορία του εργατικού κινήματος των τελευταίων δύο αιώνων είχε να κάνει με το ξεπέρασμα των υποθετικά αξεπέραστων διαφορών. Εν τω μεταξύ, δεν έχει και μεγάλη αξία –για να ακολουθήσουμε τους Χαρντ και Νέγκρι– το να προσπαθούμε να βγάζουμε μεταφυσικά κουνέλια από τα καπέλα των φιλοσόφων.
Η μέθοδος του Μαρξ ήταν να αρχίσει με μια περιπτωσιακή (επαγωγική) μελέτη συγκεκριμένων καταστάσεων, πριν φτάσει σε μια κατασκευασμένη έννοια του γενικού. Και σαφώς, αυτό που απαιτείται τώρα είναι πρακτικές μελέτες της πολιτικής των φτωχών κατοίκων των πόλεων στη μεγάλη ποικιλομορφία τους –από τα νέα επαναστατικά κινήματα του Καράκας μέχρι τους θρησκευτικούς ανταγωνισμούς στο Καράτσι ή τη Βαγδάτη.
Αλλά θα ήταν λανθασμένο να κάνει κανείς τέτοιες συγκριτικές μελέτες, χωρίς να αναγνωρίσει ότι πολλές φαινομενικά περιχαρακωμένες συγκρούσεις και ταυτότητες είναι πιθανώς μεταβατικές.
Ο «πόλεμος των πολιτισμών» που οι νεο-ιμπεριαλιστές θεωρούν ότι είναι το σημερινό καθήκον των λευκών είναι φυσικά μια αυταπάτη. Στο πραγματικό υπόβαθρο της σύγχρονης ιστορίας παραμένουν οι δομικές αντιφάσεις του κεφαλαίου, το οποίο δεν μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, σπίτια ή μέλλον για τον αστικό πληθυσμό της γης.
