Συνέντευξη στον Λάμπρο Πολύζο. Ο Κυριάκος Σταμέλος ήταν αυτός που το βράδυ της 16ης προς 17η Νοεμβρίου του 1973 διαπραγματεύτηκε την έξοδο των φοιτητών του Πολυτεχνείου με τον επικεφαλής των τανκς. Αυτή η ιστορία συνοδεύει πιο έντονα ίσως τη φήμη του, παρά το ποιητικό του έργο. Που είναι, εντούτοις, κι αυτό, ισχυρό και πρωτότυπο…
Τα πρώτα ποιήματά του δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Ωλήν, που εξέδιδε ο Ηλίας Λάγιος. Το 1992 εξέδωσε τη συλλογή Ad Absinthium, στις εκδόσεις Νεφέλη. Το 1992, στις εκδόσεις Ίκαρος, το She, of Zante. Το 2008, στις εκδόσεις Ύψιλον, τη Γραφή Δεύτερη, όπου πλέον το «βιβλίο» αποσυναρμολογείται σε φύλλα και ο αναγνώστης ποίησης καλείται να αναλάβει τον πλήρη ρόλο που προέβλεπε γι’ αυτόν η θεωρία του μοντερνισμού -να συνδυάσει αποσπάσματα, να φτιάξει γλωσσικά κυκλώματα… Ο Κυριάκος Σταμέλος, από βιβλίο σε βιβλίο, κλιμακώνει πράγματι ένα ουσιώδες πείραμα που, αν το θεωρήσουμε στην πληρότητά του, μπορεί να μας δώσει μιαν εικόνα που θα τη φανταζόμασταν απωθημένη στο παρελθόν -μιαν εικόνα του μοντερνισμού εν τω γεννάσθαι.
Μπορείς να μας πεις γιατί γράφεις ποιήματα;
Ποιήματα γράφω, γιατί αγάπησα τα ποιήματα.
Ποια ποιήματα αγάπησες περισσότερο;
Αγάπησα περισσότερο Έλληνες ποιητές και αγάπησα την ελληνική γλώσσα. Κορωνίδες έχω την Παλατινή Ανθολογία και τον Ερωτόκριτο, το ύψος των οποίων δεν μπορώ να αγγίξω. Κατόπιν με ενδιαφέρει πολύ ο Σολωμός και ο Καρυωτάκης, αυτές είναι οι αναφορές μου. Φυσικά, μετά, αν μετρήσουμε 40 σελίδες από κάθε ποιητή και όχι ολόκληρο το έργο του, θα μπορούσα να αναφέρω 60, τουλάχιστον, ονόματα.
Μια και ανέφερες τον Σολωμό, και στη συλλογή σου Γραφή Δεύτερη, φαίνεται το καθρέφτισμά σου στην ποίησή του, θα θέλαμε να μας μιλήσεις για αυτό.
Έχω θαυμάσει τη γλώσσα του Σολωμού, τα ελληνικά του, και έχω θαυμάσει τους γλωσσικούς τρόπους. Δεν έχω δει πιο βαρύ γλωσσικό αίσθημα, και αυτό προσπάθησα να διαπραγματευτώ και μαζί του να μιλήσω. Γι’ αυτό έχω κάνει και μια ποιητική συλλογή με τον τίτλο She, of Zante. Ομολογώ την εμπλοκή μου μαζί του. Πιστεύω ότι έχω συνομιλήσει με τον Σολωμό. Θαυμάζω, επίσης, τον Καρυωτάκη, την Ελένη Βακαλό…
Έχω διαβάσει ότι δεν την καταλάβαινε κανένας…
Ναι, δεν την καταλάβαινε κανένας, γιατί όλοι προσεγγίζουν την ποίηση με την προϋπόθεση να πάρουν ένα υψηλό λυρικό στοιχείο, μια ωραία κρέμα στον καφέ τους, αν μου επιτρέπετε την έκφραση. Η Ελένη έχει κάνει ακριβώς το αντίθετο, παραμένει στα όρια του μοντέρνου, μιας προσωπικής φωνής. Ήταν, όμως, μεταξύ των πρώτων που δεν ήθελαν να είναι η προσωπική τους φωνή εξουσιαστική. Και ήταν από τις πιο αποκαλυπτικές φωνές, για τον εαυτό της, για τη γυναικεία ταυτότητα που έχω εγώ ακούσει. Από νεότερους ξεχωρίζω τον Λάγιο και τον Κοροπούλη, ανήκουν – ανήκαν σε έναν κύκλο ανθρώπων που κινήθηκα. Θα μπορούσε να αναφέρει κανείς πολλούς…
Από ξένους;
Έχω διαβάσει σχεδόν τους πάντες, θα ήθελα όμως να αναφερθώ στον Ουίτμαν. Είναι ο Σολωμός της Αμερικής. Αμέσως μετά είναι ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς. Φυσικά ο Έλιοτ.
Εσύ πώς αυτοπροσδιορίζεσαι;
Ανήκω στο χώρο του μετα-μοντέρνου και του νεωτερικού…
Όπου, όμως, πολλοί ειδήμονες εντοπίζουν κρίση…
Ναι, το αντιμετωπίζω και εγώ. Υπάρχει κρίση γιατί το δίπολο γραφής-ανάγνωσης δεν μπορεί, πλέον, να αποτυπώσει την πολυπλοκότητα του κόσμου και χρειάζονται κάποια καινούργια ανοίγματα ή επιστροφές. Ίσως, για να πω και τούτο, το μοντέρνο, το μεταμοντέρνο δεν προσπάθησε να φτιάξει έναν καινούργιο πόλο για τον άνθρωπο, να μιλήσει για αυτόν, να έχει μια αξία χωρίς να είναι «πολιτική» ή «θρησκεία», θέσφατο. Αυτό παραμένει ζητούμενο, η ζωή αποδείχτηκε για μια ακόμη φορά ότι είναι πιο δαιδαλώδης απ’ ό,τι μπορεί να πιστεύουμε εμείς.
Το να γράφεις, όμως ποίηση στην Ελλάδα, δεν είναι αταβισμός;
Το ίδιο είναι παντού. Με τη μόνη διαφορά ότι αν γράφεις, ας πούμε, στην Αμερική, με μια μέτρια συλλογή τη βγάζεις και έξι μήνες ως διανοούμενος. Αταβιστική είναι κάθε στάση στην τέχνη, αυτό όμως δεν είναι κακό, γιατί ό,τι έχεις το κομίζεις. Δεν είναι ελληνικό το πρόβλημα, το πρόβλημά μας είναι η περιορισμένη εμβέλεια της γλώσσας, μικρού αναγνωστικού κοινού. Εγώ, ας πούμε, δεν έχω πάρει τίποτε μέχρι τώρα από τα γραπτά μου και, πιθανώς, μου άξιζε. Αλλά, δεν θα άλλαζα τα ελληνικά με τίποτε. Ούτε, βέβαια, και την ποίηση, τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης που δίνει.
Η ποίηση αλλάζει τους ανθρώπους;
Όχι. Καλά-καλά ούτε γκόμενα δεν ρίχνεις με τα ποιήματα, αν και όταν ήμουν πιτσιρικάς το προσπάθησα. Από τα 30 και μετά, όμως, κατάλαβα ότι δεν με τιμάει ούτε να το σκέφτομαι.
Κάποτε ήταν κοινωνικά εκτιμήσιμη η ιδιότητα του ποιητή…
Το βασικό κέρδος από την τέχνη είναι το ότι ασχολήθηκες. Και πιθανώς, ο ασχολούμενος γίνεται καλύτερος.
Και ποιο είναι το μείζον για τον ασχολούμενο;
Η σύσταση της γλώσσας στην οποία γράφει, η υπεράσπιση και η εξέλιξη του γλωσσικού μας είδους. Είναι το μέσον που μιλάμε, αυτό που μας δίνει τη δυνατότητα να ονοματίζουμε το ουσιαστικό και το ουσιαστικότερο.
Μίλησέ μας για τη δική σου την περιπέτεια μέσα σε αυτό που ορίζεις…
Η δική μου περιπέτεια είναι, κατ’ αρχάς, μια εμπλοκή με το ίδιο το μέσον, μια κριτική του. Θέλω να το καταλάβω, να καταλάβω τι μπορώ να κάνω με αυτό. Επίσης, να καταλάβω και να διαπραγματευτώ καλύτερα με αυτούς που αγάπησα. Θα μπορούσα να πω ότι η προσπάθειά μου είναι να συνεχίσω την παράδοση μέσω των σημαντικών γραπτών κειμένων, δεν ξέρω αν θα κατορθώσω σε αυτή την κατεύθυνση πάνω να βάλω ένα πετραδάκι, μήπως πω κάτι καινούργιο που θα έχει μια χρησιμότητα.
Εάν έτσι έχουν τα πράγματα και η φιλοδοξία σου είναι ένα πετραδάκι, μεγάλη ποίηση μπορούμε να περιμένουμε σήμερα;
Ασφαλώς! Μπορεί να βγει κάτι καταπληκτικό. Εγώ δεν είμαι στο επίπεδο να ανταγωνιστώ έναν Ουίτμαν, αν και θα το ήθελα πάρα πολύ. Θεωρώ ότι στα ελληνικά έχω κάνει κάτι, αλλά την εμβέλειά του δεν την ξέρω. Έχω την αίσθηση ότι κάπου έχω βγει. Πρέπει να είμαστε συγκρατημένοι, ο ίδιος ο Σεφέρης ρωτούσε τη Μάρω «Μάρω είμαι καλός ποιητής;»
Ας πάμε στην τελευταία σου συλλογή, τη Δεύτερη Γραφή…
Σηματοδοτεί ένα δεύτερο τρόπο γραφής, αν πούμε ότι η γραφή πρώτη ήταν τα πρώτα βιβλία. Εδώ απομακρύνομαι από το συντεταγμένο γραπτό, ελπίζω ότι έχω προσθέσει ένα άνοιγμα, το σύμπλοκο γραφής-ανάγνωσης. Κάποια στιγμή εκεί που έγραφα αποφάσισα να εγκαταλείψω το «γραμμικό» γραπτό. Επέλεξα ένα σχήμα που προέρχεται απ’ τον πάπυρο, μια σύνθεση πιο χρηστική, πιο ανοιχτή σε έναν επαρκή αναγνώστη, επιδιώκοντας την ταυτόχρονη ενασχόληση του με περισσότερους συνδυασμούς. Σίγουρα, το βιβλίο αυτό είναι πιο πολύ «γραπτό» και λιγότερο «προφορικό».
Θα είμαι, δε, ευτυχής αν δέκα άνθρωποι, δέκα επαρκείς αναγνώστες μού πουν ότι βρίσκουν ενδιαφέροντα τον τρόπο γραφής-ανάγνωσης που προτείνω, θα πεθάνω ευχαριστημένος…
