Του Πάτροκλου Ψάλτη. Η αναζήτηση των αιτιών των καπιταλιστικών κρίσεων υπερπαραγωγής πρέπει να γίνεται, όπως εξήγησε ο Μαρξ, στις δομικές αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος.
Συγκεκριμένα, στη βασική αντίφαση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα που έχει η παραγωγή από τη μια πλευρά και την ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και τη λειτουργία τους με σκοπό το κέρδος από την άλλη.
Τα κέρδη βγαίνουν από την απλήρωτη εργατική δύναμη. Αυτό σημαίνει ότι για να βγάζουν όλο και μεγαλύτερα κέρδη, οι καπιταλιστές περιορίζουν την τιμή της εργατικής δύναμης, δηλαδή τους μισθούς της εργατικής τάξης, περιορίζοντας έτσι τη συνολική αγοραστική δύναμη της κοινωνίας. Συνεπώς, η θεμελιώδης καπιταλιστική αντίφαση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική ιδιοκτησία, έχει ως αποτέλεσμα την αυξανόμενη δυσαναλογία ανάμεσα στα προϊόντα που παράγονται και στην καταναλωτική δυνατότητα των μαζών. Όταν η δυσαναλογία αυτή αποκτά εκρηκτικές διαστάσεις, εμφανίζεται το ξέσπασμα της κρίσης υπερπαραγωγής. Έτσι, η κρίση υπερπαραγωγής κάνει σε πρώτη φάση την εμφάνισή της, στη σφαίρα της κατανάλωσης, με τη μορφή καταναλωτικής αδυναμίας της κοινωνίας.
Για να αποφύγουν τη σημερινή κρίση, οι καπιταλιστές προσπάθησαν να «ξορκίσουν» την εμφάνιση της συσσωρευμένης αγοραστικής αδυναμίας των εργαζόμενων στις αρχές της δεκαετίας του 2000, μέσω του υπερδανεισμού. Το μόνο που κατάφεραν, όμως, ήταν να αναβάλουν το ξέσπασμά της, το οποίο εμφανίστηκε αρχικά το 2006, ως αδυναμία αποπληρωμής των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ και στη συνέχεια ως τραπεζική κρίση το 2008. Λανθασμένα, σχεδόν όλοι οι αστοί αναλυτές αλλά και οι αριστεροί διανοούμενοι έκαναν λόγο για κρίση «του τομέα των κατασκευών» και ύστερα για «κρίση του τραπεζικού συστήματος».
Όταν οι καπιταλιστές και οι κυβερνήσεις τους έριξαν αφειδώς κρατικό χρήμα για τη διάσωση των τραπεζών, το μόνο που κατάφεραν ήταν να φτάσουν τα κρατικά χρέη «στο κόκκινο» χωρίς την ίδια στιγμή να απομακρυνθεί ο κίνδυνος των τραπεζικών καταρρεύσεων. Τότε η κρίση έγινε «κρίση χρέους». Όμως, δεν πρόκειται ούτε για μια μερική «τραπεζική κρίση» ή «κρίση χρέους», ούτε για κρίση «του νεοφιλελεύθερου μοντέλου του καπιταλισμού», αλλά για μια κλασική καπιταλιστική κρίση υπερπαραγωγής.
Κάνει την εμφάνισή της στη σφαίρα της κατανάλωσης για τους λόγους που εξηγήθηκαν, αλλά έχει τις αιτίες της στον πυρήνα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Συνεπώς, μπορεί να υπάρξει διέξοδος από αυτήν μόνο με την άρση των αντιφάσεων που διέπουν την παραγωγή στον καπιταλισμό και όχι με τα «γιατροσόφια» της «πιο δίκαιης διανομής» και της «αναδιανομής του πλούτου», στο πλαίσιο του καπιταλισμού και με την παροχή ρευστότητας (από ποιον;) και την απομάκρυνση από «τις νεοφιλελεύθερες εμμονές».
Άλλωστε, αν ήταν κάτι τέτοιο εφικτό θα το είχε πράξει η σημερινή ελληνική κυβέρνηση, σε μικρή κλίμακα, με τη μορφή παραχώρησης «ψίχουλων» στις εργαζόμενες μάζες ώστε να καταλαγιάσει η απειλητική οργή τους και να απομακρυνθεί το ενδεχόμενο της εκλογής του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση – ή θα υπήρχε κάποιο πολιτικό κόμμα της ελληνικής άρχουσας τάξης, το οποίο θα υποστήριζε μια τέτοια πολιτική και θα ήταν απαλλαγμένο από τις «νεοφιλελεύθερες εμμονές». Είναι, όμως, η σκληρή πραγματικότητα της οικονομίας που οδηγεί τους καπιταλιστές και τις κυβερνήσεις τους σε όλον τον κόσμο, στην επιβολή των πολιτικών σκληρής λιτότητας.
Ο μόνος δρόμος διεξόδου, λοιπόν, από τον φαύλο κύκλο των κρίσεων, της φτώχειας και της ανεργίας είναι η εξαφάνιση των εμποδίων της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, της λειτουργίας τους με σκοπό το κέρδος και της συνεπαγόμενης αναρχίας, έλλειψης σχεδιασμού της παραγωγής. Το μόνο πρόγραμμα που μπορεί να εφαρμόσει ο ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωση της κοινωνίας είναι λοιπόν, ένα πρόγραμμα ανατροπής του καπιταλισμού, το πρόγραμμα της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής και της λειτουργίας τους κάτω από τη δημοκρατική διεύθυνση των εργαζόμενων με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών τους.
Τα βασικά σημεία ενός τέτοιου προγράμματος περιγράφονται στην Κομμουνιστική Πλατφόρμα που κατατέθηκε από την Κομμουνιστική Τάση του ΣΥΡΙΖΑ, υπογεγραμμένη από 130 μέλη του κόμματος και αποτελεί –παρ’ ότι αυτό επιχειρήθηκε μεθοδικά να μη γνωστοποιηθεί στα μέλη- το μόνο εναλλακτικό κείμενο στο Κείμενο Θέσεων της Κ.Ε.
* Ο Πάτροκλος Ψάλτης είναι μέλος του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ Χολαργού-Παπάγου
