«Μουσεία Influencers»: Μέσα από αυτόν τον παράξενο και πρωτότυπο τίτλο ο αριστούχος διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου και δημοσιογράφος Κώστας Λασκαράτος στο βιβλίο του που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρη μας παρουσιάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα ερευνητική δουλειά για τη σημερινή εικόνα των μουσείων, με ενδιαφέρουσες ιστορικές αναφορές και στο παρελθόν.
Με τα στοιχεία που παραθέτει αναδεικνύεται η σημαντική «επιδραστικότητά» τους και μάλιστα φαίνεται να ξεπερνά αυτή των διάφορων influencers που μοιάζει να κυριαρχούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σύμφωνα με έρευνα που παρουσιάζεται στο ερώτημα: «Πιστεύετε πως τα μουσεία διαθέτουν κύρος και δύναμη για να γίνουν αληθινοί influencers;», το 61% των πολιτών απάντησε θετικά, αποδεχόμενο την επιδραστικότητα του θεσμού στη ζωή τους.
Στην ίδια έρευνα και στο ερώτημα: «Σε ποια από τα παρακάτω θέματα πιστεύετε ότι μπορεί να επηρεάσει ένα Μουσείο την άποψη των πολιτών;», οι ερωτώμενοι –μέσω πολλαπλών απαντήσεων– υποστήριξαν πως τα μουσεία συμβάλλουν:
Στον περιορισμό του ρατσισμού, σε ποσοστό 40%
Στον περιορισμό της ξενοφοβίας, σε ποσοστό 37,1%
Σε ζητήματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή, σε ποσοστό 28,7%
Σε ζητήματα που αφορούν την υγεία, σε ποσοστό 27,8%
Στην κοινωνική ενσωμάτωση ευάλωτων πολιτών, σε ποσοστό 26,9%
Στον περιορισμό του σεξισμού, σε ποσοστό 26,2%
Ένα ποσοστό της τάξεως του 24,9%, δεν γνώριζε ή δεν θέλησε να απαντήσει
Το βιβλίο με εύληπτο τρόπο και φανερώνοντας την ευρυμάθεια του συγγραφέα δεν αναφέρεται μόνο στη σύγχρονη εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και στη διαχρονική γοητεία των μουσείων, στον τρόπο που δημιουργούν «τάσεις», στην ευεργετική δραστηριοποίηση τους –παρά το κλείσιμο– στην περίοδο της πανδημίας, στον ρόλο των Μέσων ενημέρωσης, αλλά και στον τρόπο που τα αντιμετωπίζουν οι πολίτες και στη σύγχρονη Ελλάδα.
Μάλιστα θα δούμε –σε μια άλλη έρευνα– πως η συχνότητα των επισκέψεων στο μουσείο συνδέεται με παραμέτρους όπως η ηλικία, το φύλο, το εισόδημα, η απασχόληση αλλά και η πολιτική τοποθέτηση.
Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που διαβάζεται μέχρι την τελευταία σελίδα, αφού ο συγγραφέας καταφέρνει να μας κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον.
Πολύτιμο και για όσους εργάζονται γύρω από τον χώρο των μουσείων.
«Από την αρχαιότητα, οπότε μουσείο αποκαλούνταν ο ναός των Μουσών, έως σήμερα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα. Τα μουσεία όμως πάντοτε με έναν τρόπο έχουν διεκδικήσει ενεργό ρόλο στην κοινωνία»
Πώς προέκυψε η ιδέα για ένα βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο «Μουσεία influencers»;
Τα μουσεία και ο αντίκτυπός τους στην κοινωνία και στη ζωή μας, σε διάφορες εκφάνσεις, με απασχολούν επιστημονικά πολλά χρόνια. Στο πρώτο μου βιβλίο «Πολιτισμός & Εξωστρέφεια» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης), είχα δώσει μεγαλύτερο βάρος στον ρόλο που παίζουν οι πολιτισμικοί φορείς στην πολιτιστική διπλωματία και στη διεθνή αλληλοκατανόηση. Μέσα από τη βιβλιογραφία και από τη μελέτη σύγχρονων παραδειγμάτων είχα εντοπίσει, από τότε, μια σταδιακή αλλαγή αυτού του διαχρονικά ισχυρού θεσμού την οποία θέλησα να ερευνήσω λίγο παραπάνω.
Καθώς οι νέες τεχνολογίες, η τεχνητή νοημοσύνη και οι διευκολύνσεις την νέας εποχής έχουν διεισδύσει στον πολιτισμό –κυρίως σε εμβληματικούς φορείς και λιγότερο, για να είμαστε ακριβείς, σε μικρά και μεσαία ιδρύματα– θέλησα να αποτυπώσω τον βαθμό στον οποίο τα μουσεία μεταλλάσσονται στα χρόνια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Εκκινώντας από τη θέση πως υπάρχουν άνθρωποι αλλά και θεσμοί με μεγαλύτερη επιδραστικότητα από τους «ψηφιακούς influencers» του Instagram και του Tik Tok, αναζήτησα τις επιλογές των σύγχρονων συμπεριληπτικών μουσειακών φορέων, που τους καθιστούν αληθινούς influencers.
Τελικά έχουν τέτοια δύναμη τα μουσεία;
Στην εισαγωγή του βιβλίου αναφέρομαι στην περίπτωση του πολυεκατομμυριούχου, επί τρεις θητείες δημάρχου της Νέας Υόρκης, Michael Bloomberg, ο οποίος δωρίζοντας, το 2016, το αστρονομικό ποσό των 50 εκατομμυρίων δολαρίων στο Μουσείο Επιστημών της Βοστόνης, είχε αιτιολογήσει την απόφασή του λέγοντας πως μετά από τους γονείς του, οι συχνές επισκέψεις στο συγκεκριμένο μουσείο, κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων, ήταν εκείνες που τον επηρέασαν περισσότερο και τον διαμόρφωσαν ως άνθρωπο.
Σήμερα, οπότε τα μουσεία έχουν, λόγω των social media, μεγαλύτερη εξωστρέφεια από τότε που ο Bloomberg ήταν παιδί και η σχέση του με το μουσείο περιοριζόταν στη φυσική επίσκεψη, η επιδραστικότητά τους έχει οπωσδήποτε διαφοροποιηθεί. Στο βιβλίο «Μουσεία Influencers», μέσα από τη βιβλιογραφία αλλά και από σύγχρονα παραδείγματα εξετάζω τον κοινωνικό αντίκτυπο των μουσείων σε κρίσιμα ζητήματα όπως ο ρατσισμός, ο σεξισμός και η θέση της γυναίκας, η συμπερίληψη ΑΜΕΑ, ΛΟΑΤΚΙ+, η κοινωνική ενσωμάτωση προσφύγων, αστέγων, φυλακισμένων, η υγεία, η κλιματική κρίση, η εκπαίδευση και ο τουρισμός.
Ποιες θεωρείτε ως τις σημαντικότερες εξελίξεις για ένα σύγχρονο μουσείο;
Έγραψα ένα βιβλίο για τα μουσεία που αλλάζουν τον κόσμο, μέσα από τη δική τους αλλαγή. Από την αρχαιότητα, οπότε μουσείο αποκαλούνταν ο ναός των Μουσών, έως σήμερα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα. Τα μουσεία όμως πάντοτε με έναν τρόπο έχουν διεκδικήσει ενεργό ρόλο στην κοινωνία.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Ινστιτούτου Ψηφιακού Μάρκετινγκ, «ως influencer, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να χαρακτηριστεί εκείνος που έχει εδραιώσει την αξιοπιστία του σε έναν συγκεκριμένο κλάδο, έχει πρόσβαση σε ένα τεράστιο κοινό και μπορεί να πείσει άλλους ανθρώπους να ενεργήσουν με βάση τις συστάσεις του». Εμπειρικά, θεωρείς πως οι επονομαζόμενοι influencers, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –άνθρωποι με χιλιάδες followers που συχνά περιορίζονται στην επ’ αμοιβή προώθηση εμπορικών ειδών– υπερασπίζονται καλύτερα τον όρο από έναν κραταιό μουσειακό φορέα; Η αυτονόητη θέση των μουσείων σε κάθε τόπο και η σύνδεσή τους με τους πολίτες –σίγουρα όχι στον ίδιο βαθμό με όλους– αποτελεί για εμένα μια κατάκτηση του σύγχρονου μουσείου. Αποτελεί μια βάση, ένα δεδομένο, το οποίο όμως δεν πρέπει να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση κεκτημένο. Οι ιθύνοντες των μουσειακών φορέων πρέπει να επενδύουν σε αυτή τη σχέση και να βρίσκουν διαρκώς τρόπους να την καλλιεργούν.
Πώς αντιμετωπίζονται τα μουσεία από τα ΜΜΕ; Προβάλλεται ικανοποιητικά το έργο τους;
Εφημερίδες, ραδιόφωνα, τηλεοπτικοί σταθμοί και ιστότοποι φιλοξενούν σχεδόν καθημερινά ειδήσεις για μουσεία. Πιστεύουν όμως πραγματικά στο ενδιαφέρον που δείχνει το κοινό σε αυτή τη θεματολογία; Επενδύουν στη σύνδεση πολίτη-πολιτισμού; Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου εξετάζω αυτήν ακριβώς την παράμετρο. Επίτρεψέ μου να αφήσουμε τον αναγνώστη να ανακαλύψει μόνος του την απάντηση.
Στο βιβλίο υπάρχουν και έρευνες κοινού. Με ποιον τρόπο διεξήχθησαν;
Στο βιβλίο φιλοξενώ δύο έρευνες κοινού. Η πρώτη είναι μια πανελλαδική διαδικτυακή έρευνα 490 ατόμων, η οποία διενεργήθηκε με την πολύτιμη βοήθεια της πολιτικής αναλύτριας Μαρίας Καρακλιούμη, η οποία δείχνει πως περισσότεροι από 6 στους 10 Έλληνες θεωρούν τα μουσεία «influencers». Η δεύτερη έρευνα κοινού είναι αρκετά μεγαλύτερου δείγματος. Πρόκειται για μια μικτή έρευνα, τηλεφωνική και διαδικτυακή, η οποία και πάλι έγινε με την συνδρομή και την τεχνογνωσία της κυρίας Καρακλιούμη, η οποία δείχνει τη σχέση των Ελλήνων με τα μουσεία και συγκεκριμένα τη συχνότητα επίσκεψής τους αναλόγως με το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο αλλά και την ιδεολογικοπολιτική τοποθέτηση. Είναι η δεύτερη τέτοιου είδους έρευνα κοινού. Είχαμε πραγματοποιήσει μια ανάλογη έρευνα το 2019, η οποία περιλαμβάνεται στο πρώτο μου βιβλίο «Πολιτισμός & Εξωστρέφεια» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης). Έχει μεγάλο ενδιαφέρον κάποιος να συγκρίνει αυτές τις δυο «σφυγμομετρήσεις», που έγιναν σε απόσταση τεσσάρων ετών.
