Πολιτική κρίση, λαϊκές διαδηλώσεις και σταδιακή αλλαγή στάσης των λατινοαμερικάνικων χωρών
Του Πέτρου Αλ Αχμάρ
H Αϊτή κατέχει πολλές πρωτιές και αποκλειστικότητες: είναι η πρώτη χώρα στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική που απέκτησε την ανεξαρτησία της, το μόνο κράτος στο δυτικό ημισφαίριο που έχει νικήσει τρεις ευρωπαϊκές υπερδυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία) και το μόνο κράτος που ιδρύθηκε κατόπιν επιτυχούς εξέγερσης σκλάβων. Είναι ακόμα η χώρα που πρώτη αναγνώρισε την επαναστατημένη Ελλάδα (το Γενάρη του 1822). Ωστόσο, ταυτόχρονα, είναι η φτωχότερη και πιο ταραχώδης χώρα στο δυτικό ημισφαίριο. Πιο πολλές δεκαετίες υπό ξένη κατοχή ή δικτατορία παρά υπό τυπική, έστω, δημοκρατία…
Στην 100ή επέτειο από την πρώτη κατοχή από τις ΗΠΑ (1915-1934), ο παρεμβατισμός μιας σειράς χωρών στην πολιτική ζωή της χώρας δεν σταματά, με τις συμμαχίες πολιτικών με ξένες δυνάμεις να ανατρέπονται ασταμάτητα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πρώην ιερέα και οπαδού της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης» Ζαν Μπερτράντ Αριστίντ, το φάντασμα του οποίου πλανάται πάντα πάνω από τη χώρα. Ο Αριστίντ εκλέχτηκε πρόεδρος το 1990, όμως ανατράπηκε το Σεπτέμβρη 1991, όταν συγκρούστηκε με την ελίτ που αναδείχτηκε στην περίοδο της αιματοβαμμένης φιλοδυτικής δυναστείας των Ντιβαλιέ (1957-1986). Παρότι ο ίδιος απέδωσε το πραξικόπημα στις ΗΠΑ, επανέκαμψε με νέα αμερικάνικη εισβολή το 1994. Το 2004, κι ενώ είχε επανεκλεγεί, βελτιώνοντας τις κοινωνικές υποδομές, ζήτησε από τη Γαλλία την επιστροφή 21 δισεκατομμυρίων δολαρίων νεοαποικιακών χρεών. Λίγο μετά ανατράπηκε από ένοπλες ομάδες, υπό την υψηλή καθοδήγηση των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Ο θεωρούμενος ως διάδοχός του, Ρενέ Πρεβάλ (πρόεδρος το 2006-2011), πραγματοποίησε άνοιγμα σε Κούβα και Βενεζουέλα.
Περιφερειακές φιλοδοξίες και διεθνής κατοχή
Στην περίπτωση της Αϊτής, οι συνήθεις συμμαχίες στη διεθνή σκηνή δεν απαντώνται, καθώς στη χώρα συγκρούονται περιφερειακές φιλοδοξίες. Ο Αριστίντ, απαχθείς από τις ΗΠΑ, κατέληξε στη φιλική Νότια Αφρική, η οποία, ωστόσο, του απαγόρευε τον επαναπατρισμό, κατόπιν αμερικανικών εκβιασμών για μη υποστήριξη στην ανάληψη θέσης στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Ο ανατραπείς πρόεδρος δεν στηρίχτηκε ούτε από προοδευτικές λατινοαμερικανικές κυβερνήσεις. Συγκεκριμένα, Αργεντινή, Βολιβία, Εκουαδόρ, Ελ Σαλβαδόρ, Ουρουγουάη και Χιλή συμμετέχουν στη δυσανάλογα μεγάλη «Αποστολή Σταθεροποίησης του ΟΗΕ» (MINUSTAH), η οποία έβαλε πόδι στην Αϊτή μετά την ανατροπή του Αριστίντ το 2004 και υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και τον Καναδά. Όλα αυτά, παρά τη συντονισμένη αντίθεση των περιφερειακών κινημάτων και την αποδοκιμασία της Βενεζουέλας για τη λατινοαμερικανική «αχαριστία» προς τη χώρα που φιλοξένησε τον Μπολιβάρ. Ηγετικό ρόλο στη MINUSTAH ανέλαβε η Βραζιλία, συμπεριφερόμενη ως περιφερειακή δύναμη, στα πλαίσια επιδίωξης κατάληψης μόνιμης θέσης στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αλλά και εκπαίδευσης των στρατιωτών της για καθυπόταξη των φτωχογειτονιών…
Τηλεγράφημα της Αμερικανίδας πρέσβειρας στην Αϊτή τον Οκτώβρη του 2008, το οποίο διέρρευσε μέσω Wikileaks, αποκαλύπτει τη σημασία της διεθνούς συμμετοχής στην κατοχή: «Χωρίς μια ειρηνευτική δύναμη με τη σφραγίδα του ΟΗΕ, θα λαμβάναμε εξαιρετικά λιγότερη βοήθεια από τους συνεταίρους μας στην Ευρώπη και το ημισφαίριο στη διοίκηση της Αϊτής». Έτσι οι ΗΠΑ, ενόσω βρίσκονταν σε Αφγανιστάν και Ιράκ, πετύχαιναν outsourcing και διεθνή νομιμοποίηση της επέμβασής τους… Κατά τις ΗΠΑ, «μια πρόωρη αποχώρηση της MINUSTAH θα άφηνε την κυβέρνηση ευάλωτη σε ανάκαμψη λαϊκιστικών και εχθρικών προς την οικονομία της αγοράς δυνάμεων – ανατρέποντας τα κέρδη των δύο τελευταίων ετών».
Εξαρχής, λοιπόν, η λαομίσητη MINUSTAH, δεκάδες μέλη της οποίας εμπλέκονται σε δολοφονίες, βασανισμούς και βιασμούς πολιτών, προοριζόταν να παρεμβαίνει εναντίον της Αριστεράς και του «λαϊκιστικού» κόμματος Fanmi Lavalas του Αριστίντ. Χαρακτηριστική είναι η επίθεσή της το 2005 στη Cité Soleil (προπύργιο των αντιπάλων της κατοχής), με 80 νεκρούς, ενώ συνήθης είναι η παράδοση ακτιβιστών στην Αστυνομία, που κατόπιν βρίσκονται νεκροί. Έτσι, το λαοφιλές Fanmi Lavalas έχει αποκλειστεί από τις περισσότερες εκλογές, οι οποίες διεξάγονται από τη MINUSTAH – όπως αυτές του 2010-11, στις οποίες ανακηρύχτηκε πρόεδρος ο τραγουδιστής και αντίπαλος του Αριστίντ, Μισέλ Μαρτελί.…
Επέτειος του μεγάλου σεισμού
Είναι γεγονός πως ο Μαρτελί παρέλαβε κυριολεκτικά συντρίμμια: Στις 12 Γενάρη 2010 είχε σημειωθεί σεισμός 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, 8 χιλιόμετρα έξω από την πρωτεύουσα Πορτ-ο-Πρενς, αφήνοντας 316.000 νεκρούς και άστεγο το 1/6 του πληθυσμού. Ακολούθησε ξέσπασμα χολέρας, που συνεχίζεται, έχοντας πλήξει το 6% του πληθυσμού. Κατά την ορκωμοσία του Μαρτελί, η πλειοψηφία των ερειπίων δεν είχε απομακρυνθεί.
Ωστόσο, ο Μαρτελί ουδόλως μείωσε την επίδραση των ξένων δυνάμεων που πλέον ορέγονταν και τα έργα ανοικοδόμησης. Μάλιστα, κατηγορήθηκε ότι είχε λάβει 2,6 εκατομμύρια δολάρια ακόμα και από μεγαλοεργολάβο της γείτονος Δομινικανής Δημοκρατίας. Εξάλλου, δεν μείωσε ούτε τη φτώχεια, παρά τις μεγάλες επενδύσεις στον τουρισμό.
Έτσι, το Νοέμβρη 2013 ξέσπασαν νέες διαδηλώσεις εναντίον της φτώχειας και της διαφθοράς. Τον περασμένο Αύγουστο, ο Μαρτελί προσέφυγε εκ νέου στη ΜINUSTAH, ώστε να συλληφθεί ο επαναπατρισθείς Αριστίντ. Στα μέσα Δεκέμβρη νέες διαδηλώσεις ενάντια στη φτώχεια υποχρέωσαν τον Μαρτελί, κατόπιν πιέσεων από ΟΗΕ και ΗΠΑ, να «παραιτήσει» τον πρωθυπουργό και φίλο του, Λοράν Λαμότ.
Νέοι πολιτικοί σεισμοί αναμένονται
Φαίνεται πως το «χαρτί» Μαρτελί καίγεται. Αιτία, η κωλυσιεργία –εδώ και τρία χρόνια– στη διεξαγωγή εκλογών, η οποία θα επιτρέψει στον Μαρτελί να κυβερνά με διατάγματα, αν η Βουλή ως τις 12 Γενάρη –οπότε και διαλύεται– δεν έχει εγκρίνει πρωθυπουργό. Οι αντιρρήσεις έξι γερουσιαστών, οι οποίοι ζητούν πρωθυπουργό κοινής αποδοχής και νέα εκλογική επιτροπή, δεν κάμπτονται. Έτσι, η καθοριστική συνεδρίαση της Βουλής αναβάλλεται συνεχώς. Την Πέμπτη, μία ακόμη διαδήλωση κατά του Μαρτελί χτυπήθηκε.
Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν. Παράλληλα, καταρρέει το διεθνές υποστήριγμα στο «αντι-Αριστίντ» πολιτικό σκηνικό. Ο ΟΗΕ παρέτεινε την παραμονή της MINUSTAH ως το 2016, όμως περιόρισε τη δύναμή της. Η Χιλή, προεδρεύουσα του Συμβουλίου Ασφαλείας, και το μέτωπο Μπαν Κι Μουν – Δύσης – Βραζιλίας συναγωνίζονται σε παρεμβάσεις, ζητώντας λύση «μέχρι αύριο». Όμως η Χιλή βιάζεται περισσότερο για εκλογές. Οι λατινοαμερικάνικες χώρες, εξάλλου, διαπιστώνουν ότι οι εργολαβίες καταλήγουν πρωτίστως σε αμερικάνικες εταιρίες. Συμπερασματικά, δεν διαφαίνονται προοπτικές εξομάλυνσης της κατάστασης, ακόμα κι αν τελικά συμφωνηθεί η διεξαγωγή εκλογών.
