του Γιάννη Σχίζα
Αυτή την κηδεία θα τη θυμόμαστε για πολλά χρόνια… Ήταν μια τελετή πολλών χρήσεων όπως όλες οι κηδείες, με τη διαφορά ότι, εκτός από τα συνηθισμένα, σχολιάζονταν τα πάντα, μέχρι και το επικήδειο ντύσιμο των κυριών: Αυτή φόραγε αυτό, αυτή έφερε το περιδέραιο που της το είχε χαρίσει ο τάδε, εκείνη διακρινόταν για την κομψότητά της, εκείνη έφερε παπούτσια που δεν ήταν αντάξια της τελετής, εκείνη έφερε καρφίτσα στο πέτο της που ήταν χορηγία του μακαρίτη, και πάνω απ’ όλα σχόλια επί των καπέλων των κυριών – ευτυχώς, όλα είχαν καλώς… Αν η κηδεία ως προερχόμενη από την αρχαιοελληνική λέξη «κήδος» σήμαινε πρωτίστως τη θλίψη μπροστά στον θάνατο και στην έλλειψη του τεθνεώτος, τότε η τελετή αυτή δεν είχε και πολύ σχέση με την αποχώρηση του μακαρίτη: Και ας διεξαγόταν, λόγω κορωνοϊού, σε ένα στενό συγγενικό πλαίσιο…
Ο λόγος βέβαια για την κηδεία του Πρίγκιπα Φίλιππου, που είχε οργανωθεί μεθοδικά, που καθώς λένε οι γλώσσες (όχι αναγκαστικά κακές…) προετοιμαζόταν 14 ημέρες πριν και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε θα μπορούσαμε να την αποκαλούμε «σκηνοθετημένη». Αλλά μήπως ο Φίλιππος ήταν η πρώτη διασημότητα που υποθετικά ασχολήθηκε με το «τυπικό» της κηδείας του, λόγου χάρη με τα μουσικά κομμάτια που είχε επιλέξει πριν τον θάνατό του; Όχι βέβαια. Πριν από αυτόν ο Σαλβατόρ Νταλί, ο γνωστός για τους εκκεντρισμούς του καλλιτέχνης και σεσημασμένος υποστηρικτής του παράδοξου, είχε σχεδιάσει την τελετή της κηδείας του: Όντας σκηνοθέτης μιας τελετής την οποία ήταν αδύνατο να «συμβουλεύσει» από κοντά…
Αλλά για την ιστορία ένας ακόμη «φρεσκοπεθαμένος» όπως ο Κύπριος λόγιος Σάββας Παύλου (1951-2016 ), έγραφε κι αυτός, εν όψει της κηδείας του: «Άρχισε να χαλά και η ακολουθία για την κηδεία, η υπέρτατη τελετή, όταν ο άνθρωπος αποχαιρετά τον κόσμο αυτό. Και εκεί τα πράγματα έχουν φτάσει σε σημείο εξευτελισμού και εξανδραποδισμού. Εκτός από τους φωτογράφους και βιντεοφόρους έχουμε την κατάθεση στεφάνων, τους αλλεπάλληλους επικήδειους, σε μερικές περιπτώσεις έχουμε φτάσει σε διψήφιο αριθμό. Η κηδεία γίνεται πια ένα κοσμικό γεγονός, στο οποίο ο νεκρός εξαφανίζεται»… Και ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης υπαινίσσεται με έναν κατεξοχήν σουρεάλ τρόπο το καθεστώς συναλλαγής που χαρακτηρίζει συχνά μια τόσο δραματική και «υπαρξιακή» τελετουργία:
Αν έλθετε στην κηδεία μου
θα έλθω κι εγώ στη δική σας.
Η στάση των ανθρώπων απέναντι σε αυτή την «τελική τελετή» έχει χαρακτηριστικά αντίστοιχα με το ήθος των κοινωνιών: Άλλοτε είναι προϊόν σκηνοθεσίας, άλλοτε η κουτσομπολίστικη διάθεση πρυτανεύει, άλλοτε πρυτανεύει μια «προπονητική» στάση που αφήνει έκπληκτους τους Δυτικούς
Κοινωνική στάση
Η στάση των ανθρώπων απέναντι σε αυτή την «τελική τελετή» έχει χαρακτηριστικά αντίστοιχα με το ήθος των κοινωνιών: Άλλοτε είναι προϊόν σκηνοθεσίας, άλλοτε η κουτσομπολίστικη διάθεση πρυτανεύει, άλλοτε πρυτανεύει μια «προπονητική» στάση που αφήνει έκπληκτους τους Δυτικούς: Λόγου χάρη στην Ταϊλάνδη, όπου οι συμμετέχοντες ακολουθούν τις οδηγίες των μοναχών και αφού προσευχηθούν ξαπλώνουν σε ένα φέρετρο κρατώντας λουλούδια! Πολλοί ναοί πραγματοποιούν παρόμοιες τελετές για τις οποίες ένας μοναχός –ο Πράκρου Πραπάθ Βαρανουκίζ– λέει: «Υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι μια μέρα θα πεθάνουμε, οπότε πρέπει να είμαστε προσεκτικοί σχετικά με τον τρόπο που ζούμε τη ζωή μας»…
Σε ένα βιβλίο μου για τα «Βουνά του κόσμου» αναφερόμουν σε μια κηδεία στις ορεινές κοινότητες των Ιμαλαΐων, όπου η πεθαμένη οδηγείτο στον Ναό ξεσκέπαστη, πάνω σε ένα κάρο. Τότε άστραψαν τα φλας των εγγύς τουριστών, για το τουριστικό θεαθήναι, προκαλώντας σοκ στην τοπική κοινωνία που ήταν αμάθητη σε τέτοιου είδους θέαμα…
Στην Αγγλία δεν είναι καθόλου ασυνήθιστες οι… πράσινες κηδείες (!), που συνεπάγονται φέρετρα από χαρτόνι, σάβανα από φυτικές ίνες και ενταφιασμό σε δάση! Σ’ αυτές προσφεύγουν άνθρωποι που «μια ζωή» διακρίθηκαν για τη συμπεριφορά τους απέναντι στη φύση – αλλά και πολλοί άλλοι… Όπως σημειώνει το ρεπορτάζ της Ελίνας Σαράντη (Ελευθεροτυπία, 21/4/2008, «Όταν ο μακαρίτης είναι οικολόγος») τον Απρίλιο γίνεται στο Λονδίνο η ετήσια έκθεση «πράσινων κηδειών», όπου οι επισκέπτες βλέπουν διάφορα υλικά κηδείας με ελαχιστοποιημένες επιπτώσεις στο περιβάλλον, όπως βιοδιασπώμενα συστατικά φερέτρων από ψάθα, φύλλα μπανάνας και μπαμπού. Στην Αγγλία υπάρχουν πλέον «πράσινες τοποθεσίες» ενταφιασμού όπου απαγορεύονται οι μαρμάρινες ταφόπλακες, ενώ η μεταφορά της σωρού του μεταστάντος γίνεται με ειδικές νεκροφόρες που δεν εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες ρύπων.
