Θυμάμαι με τι συγκίνηση περιεργαζόμασταν τα ασημένια και χρυσά «τάματα» που ήταν τοποθετημένα δίπλα στις εικόνες όταν βρεθήκαμε, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψής μας στην Ελλάδα, το 1956, στην Παναγία της Τήνου. Είχαμε δει τάματα στην Πόλη, αλλά όχι τόσα πολλά και με τόσο μεγάλη ποικιλία θεμάτων. Σ’ αυτά συνοψιζόταν όλος ο πόνος των φτωχών ανθρώπων σε εποχές που η «γιατριά» από ατυχήματα, κληρονομικές νόσους και την «κακιά αρρώστια» δεν ήταν εύκολη. Ξανασυνάντησα τα τάματα σε μικρές εκκλησίες ανά την Ελλάδα, αλλά και στα εικονίσματα λαϊκών νοικοκυριών να φεγγίζουν στο φως των καντηλιών. Πολλά απ’ αυτά ήταν μικρά κομψοτεχνήματα φτιαγμένα από χέρια σπουδαίων τοπικών αργυροχόων και χρυσοχόων. Σε άλλες κοινωνίες θα φοριόνταν σαν κοσμήματα κι ας απεικόνιζαν χέρια, πόδια, κεφάλια, μάτια, ακόμα και αγελάδες, άλογα, εργαλεία και καράβια. Σήμερα, στη Μαύρη Θάλασσα και στα Βαλκάνια, τα τάματα λειτουργούν ακόμα σαν μικρά αφιερώματα και σαν μηνύματα-εκκλήσεις στις υπέρτατες δυνάμεις στις οποίες καταφεύγουν άνθρωποι που είναι απελπισμένοι και νιώθουν ότι η βοήθεια των συνανθρώπων τους δεν φτάνει. Πέρασαν τα χρόνια, τα τάματα έγιναν κι αυτά μορφή δωροδοκίας και παράγονται βιομηχανικά στις πρέσες, δια κάθε νόσο. Κι ούτε πια χωράνε δίπλα στις εικόνες. Μαζεύονται σωρηδόν στο θησαυροφυλάκιο της Παναγίας της Τήνου και μετά στέλνονται στην Τουρκία για να λιώσουν και να γίνουν πλάκες χρυσού και αργύρου που ανταλλάσσονται με ευρώ από τις τράπεζες. Τα τάματα, τελικά, μετά από σύντομη παραμονή τους στα εικονίσματα, όπως πολύ σύντομη είναι και η παραμονή των κεριών στα μανουάλια, καταλήγουν πολύ γρήγορα στα ταμεία και τις τράπεζες και μάλλον η έκκληση που μεταφέρουν δεν προλαβαίνει ποτέ να φτάσει στον άγιο.
Βέβαια, εάν ρωτήσει κανείς τους πιστούς, διαπιστώνει ότι γι’ αυτούς έχει σημασία η έγνοια τους, το καθήκον τους, ο πόνος και η ελπίδα τους. Δεν υπερασπίζονται ούτε την εμπορευματοποίηση της πίστης τους από την οργανωμένη εκκλησία ούτε την ανάμιξη του αναξιόπιστου κράτους και των ανυπόληπτων πολιτικών στις προσωπικές τους δοσοληψίες με το θεό και την Παναγία τους. Γι’ αυτό ήταν τόσο θλιβερή η αντιπαράθεση ανάμεσα στην κυβέρνηση και την εκκλησιαστική ηγεσία για το ποιο τμήμα της εξουσίας θα διαχειρίζεται τις ράβδους χρυσού και ασημιού της Παναγίας της Τήνου. Γιατί κάπου ανάμεσά τους λιώνουν αθόρυβα οι αγωνίες και τα αισθήματα των απλών ανθρώπων που έχουν προδοθεί απ’ όλους αυτούς τους θεομπαίχτες.
