«Τα δέντρα του τόπου μας» είναι πραγματικά «μια συναρπαστική περιήγηση στα δέντρα της ελληνικής φύσης και στον πολιτισμό μας», όπως αναφέρεται στον υπότιτλο του βιβλίου της Καλλιόπης Στάρα που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αρτέον.
Ένα βιβλίο-μελέτη με εξαιρετική αισθητική, με σωστή ταξινόμηση των πληροφοριών, με πολλές χρηστικές συμβουλές, προϊόν γνώσης και αγάπης για το αντικείμενο της έρευνας. Άλλωστε η ενασχόληση της συγγραφέως με το αντικείμενο είναι πολυετής και όχι μόνο μέσα από την επιστημονική έρευνα, αλλά και με εκπαιδευτικά προγράμματα, βιωματικές δράσεις, παρεμβάσεις καθώς και μέσα από κινηματικές διαδικασίες.
Η εισαγωγή για τα δέντρα και το δάσος είναι εξαιρετικά κατατοπιστική, ενώ η εικονογράφηση που συνοδεύει την παρουσίαση κάθε δέντρου, βοηθά να το γνωρίσουμε και να το ανα-γνωρίσουμε.
Στα πορτρέτα των δέντρων που παρουσιάζονται μαθαίνουμε την ιστορία, τις ιδιότητές τους, θρύλους και παραδόσεις, τις θεραπευτικές τους ιδιότητες ενώ υπάρχουν και λογοτεχνικές αναφορές.
Το βιβλίο είναι ένα είδος εγκυκλοπαίδειας που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και στην εκπαίδευση ώστε τα παιδιά να γνωρίσουν τη φύση με τον πιο εύληπτο τρόπο.
Αλλάζοντας την παροιμία, θα έλεγα ότι «βλέποντας τα δέντρα ανακαλύπτουμε το δάσος»…
Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Η ιδέα της δημιουργίας ενός βιβλίου για τα δέντρα ανήκει στην Αρτέον Εκδοτική και ιδιαίτερα στον εκδότη και συνεπιμελητή της έκδοσης Άρη Τσικοντούρη που είχε την έκδοση στο μυαλό του πολύ πριν αποτυπωθεί στο χαρτί. Όσον αφορά το υλικό, δώσαμε μεγάλη σημασία στις χρήσεις και στις ιστορίες για τα δέντρα. Η ίδια, μαζεύω χρόνια ιστορίες που λένε οι άνθρωποι για τη φύση. Το 2007 έκανα μια πιο συστηματική προσπάθεια που αφορούσε 13 κοινά δέντρα στο Ζαγόρι και συγκέντρωσα πάνω από 4.500 φράσεις που αφορούσαν χρήσεις και αξίες. Το πιο εντυπωσιακό συμπέρασμά μου δεν ήταν αυτή η τεράστια ποικιλία αλλά το ότι οι νεότερες γενιές μπορούσαν να αναφέρουν μόνο τις μισές χρήσεις από ό,τι οι γηραιότεροι, ενώ κάποια είδη τους ήταν παντελώς άγνωστα.
Η Κατάσταση των Δέντρων του Κόσμου” που δημοσιεύτηκε το 2021 εκτιμά ότι το 30% των δέντρων του πλανήτη, δηλαδή 17.500 είδη απειλούνται με εξαφάνιση…
Τι περιλαμβάνει το βιβλίο;
Το βιβλίο περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά, την προσωπικότητα 65 δέντρων της ελληνικής χλωρίδας, πληροφορίες για τη χρήση/αξία τους, τη σχέση τους με τον πολιτισμό και τη θεραπευτική, λεπτομερείς αποτυπώσεις δέντρων και κλαδιών τους και την εικονογραφημένη ένταξή τους στον φυσικό τους οικότοπο. Προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε την εκπληκτική ποικιλία των δέντρων της χώρας: Είδη γνωστά όπως οι Βελανιδιές (14 διαφορετικά είδη και υποείδη), τα Πεύκα και οι Άρκευθοι που συναντάμε από τα ψηλά βουνά έως τη θάλασσα, είδη του βορρά όπως η Ερυθρελάτη, είδη ενδημικά όπως η κρητική Αμπελιτσιά, ιθαγενή όπως ο Φοίνικας του Θεόφραστου, ξενικά εγκλιματισμένα όπως η Ψευδακακία ή εισβολικά, όπως ο Αίλανθος. Φυσικά υπήρχαν και κριτήρια επιλογής πολιτισμικά. Πώς να γράψεις ένα βιβλίο για τα δέντρα της Ελλάδας χωρίς να μιλήσεις για την Ελιά, τη Ροδιά, την Κρανιά, τη Μηλιά, την Καρυδιά, το Πουρνάρι και το Πλατάνι; Το βιβλίο προσπαθεί να ενώσει δύο κόσμους και δύο επιστημονικά πεδία, όπως ακριβώς και τα δέντρα στέκονται ανάμεσα στη φύση και στον πολιτισμό.
Έχω εργαστεί πολλά χρόνια σχεδιάζοντας και υλοποιώντας προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και η απάντηση είναι ναι! «Τα δέντρα του τόπου μας» έρχονται να συμβάλουν στο κενό που παρατηρείται στην εκπαίδευση για τα δέντρα και μπορούν να αποτελέσουν μοναδικό εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών. Ωστόσο δεν είμαι σίγουρη αν ακόμη ένα βασικό μάθημα θα είχε νόημα στο υπερφορτωμένο πρόγραμμα των παιδιών και σε αυτό των εκπαιδευτικών από τους οποίους ζητάμε γνώσεις επί παντός επιστητού. Το ιδανικό θα ήταν η όποια εκπαιδευτική διαδικασία να εμπεριέχει περιπάτους και βιωματικές δράσεις στο δάσος με ανθρώπους που το ξέρουν καλά. Φανταστείτε μια ομάδα παιδιών να φτιάχνει ένα ρόφημα από το φλαμούρι που μάζεψαν μόνα τους, να μαζεύει κάστανα, να μαζέψει άγρια μήλα ή κράνα για να φτιάξει ένα γλυκό, να βάψει ένα πανί γαλάζιο με τα λεπτά κλαδάκια του φράξου, να πλέξει ένα καλάθι από κλαδιά λυγαριάς και να ψάξει για μανιτάρια που «συμβιώνουν» μόνο με πεύκα ή βελανιδιές; Να μυρίσουν τον βωλίτη, τον κανθαρίσκο, το ρετσίνι, το δαδί! Για τα περισσότερα παιδιά τα παραπάνω δεν είναι αυτονόητα αλλά μπορούν να κινητοποιήσουν, να εμπνεύσουν και να δημιουργήσουν ισχυρούς δεσμούς με τη φύση.
Πιστεύετε πως μπορεί να ανταγωνιστεί ένα βιβλίο τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα ειδικά σε τέτοιο θέμα;
Δημιουργήσαμε ένα εικονογραφημένο κι εντυπωσιακό βιβλίο που μπορεί να ανταγωνιστεί τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα. Ταυτόχρονα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν οδηγός πεδίου. Οι λεπτομερείς εικόνες των φυτών που απεικονίζουν το φύλλο και τον καρπό μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεχωρίσουμε π.χ. τον Πλάτανο από τον Ψευδοπλάτανο που ανήκει στα Σφεντάμια και να μας κινήσουν την περιέργεια τα δέντρα να σκεφτούμε: «Μια βελανιδιά αλλά ποια βελανιδιά;» Επίσης να μας παρασύρουν να ζήσουμε στιγμές και αναζητήσεις στη φύση σε μέρη όπου τα ηλεκτρονικά μέσα και η σύνδεση στο διαδίκτυο μοιάζει περιττή.
Τι θα έπρεπε να γίνει για την πιο αποτελεσματική προστασία των δασών και των πολύτιμων δέντρων τους;
«Η Κατάσταση των Δέντρων του Κόσμου» που δημοσιεύτηκε το 2021 εκτιμά ότι το 30% των δέντρων του πλανήτη, δηλαδή 17.500 είδη απειλούνται με εξαφάνιση (τα περισσότερα στο τροπικό δάσος της Βραζιλίας). Εκτιμάται δε ότι τα τελευταία 300 χρόνια η παγκόσμια έκταση των δασών έχει μειωθεί κατά περίπου 40%. Στην Ελλάδα οι καταστροφικές πυρκαγιές, που εντείνονται από την κλιματική αλλαγή με εξαιρετικά δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον, συμβαδίζουν με την εγκατάλειψη των δασών ως τόπων παραγωγικών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ταχεία φυσική αναγέννηση της βλάστησης και τη μετατροπή πολλών τόπων που στήριζαν στο παρελθόν την αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία σε αδιαπέραστες και εύφλεκτες «ζούγκλες». Η χρήση του δάσους είναι η μαγική λέξη που ερχόμαστε να ξανα-ανακαλύψουμε την ώρα που η ιδέα του πολυλειτουργικού δάσους, που δεν παράγει μόνο ξυλεία αλλά και μια σειρά από προϊόντα, όπως μέλι, μανιτάρια, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, καρπούς και φρούτα, ρετσίνι, υπηρεσίες, όπως η αναψυχή σε έναν χώρο μακριά από τον θόρυβο και την ατμοσφαιρική ρύπανση της πόλης και οικοσυστημικές λειτουργίες έρχεται ξανά στο προσκήνιο και ανάγει τα δάση σε αγαθό υπερπολύτιμο για τη ζωή του πλανήτη, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη φυσική και ψυχική μας υγεία και ευεξία.
