Διαβάστε το Μέρος Α’
Χωρίς αμφιβολία, το βασικό περιεχόμενο της ιρανικής ποίησης είναι η αγάπη. Η αγάπη σε όλες της τις μορφές. Η σεξουαλική αγάπη, η θεϊκή αγάπη, η ομοερωτική αγάπη, η ανικανοποίητη αγάπη, κάθε είδους αγάπη ως αυτοσκοπός, αλλά και μεταφορικά και αλληγορικά. Με την απώλεια του εαυτού μέσα από την αγάπη, μέσα από τον απόλυτο έρωτα, και με το κρασί, φτάνει κανείς στην ύψιστη πνευματικότητα.
Ο Τζελαλεντίν Ρουμί (1227-1273) είναι ο γνωστότερος παγκοσμίως, αλλά δεν είναι ο μόνος. Σύγχρονοί του είναι ο Φαχροντίν αλ-Ιρακί (1211-1289) και ο Σααντί (1213/1219-1292), ενώ προηγούνται οι Αμπολκασέμ Φερντοσί (935-1020), Ομάρ Καγιάμ (1048-1124/1129) και Σαναΐ Γκαζναβί (1080-1131/41) και έπεται ο Χαφέζ (Σαμς αλ-Ντιν Μοχαμάντ Σιραζί) (1315-1390), οι οποίοι ανήκουν στους πιο δημοφιλείς από τους εκατοντάδες καταγεγραμμένους ποιητές αυτής της τεράστιας παράδοσης που έχει βάθος πολλών αιώνων και συνδυάζει τη λογοτεχνία με τη φιλοσοφία και τη θρησκειολογία, ακόμα και με την πολιτική, φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας σαν βασικό συστατικό του διαχρονικού ιρανικού πολιτισμού.
Ένας λόγος που ο Φερντοσί κατέχει ένα πολύ μεγάλο σκήπτρο είναι ότι αφενός ενσωματώνει στο επικό «Βιβλίο των βασιλιάδων», το οποίο με 50 χιλιάδες δίστιχα θεωρείται το μεγαλύτερο ποίημα -από ένα δημιουργό- στον κόσμο, τον σημαντικό προ-ισλαμικό πολιτισμό από τη δημιουργία του σύμπαντος, για τους γενναίους ήρωες που παλεύουν όχι μόνο με τους εχθρούς αλλά και με τις συνειδήσεις τους και για τις πολύ κομψές γυναίκες που διεκδικούν τις καρδιές τους, και αφετέρου αποφεύγει τη χρήση των αραβικών λέξεων που είχαν εμφυτευθεί στην περσική γλώσσα.
Ο Ομάρ Καγιάμ ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και ποιητής. Η ενασχόλησή του με την Ευκλείδεια γεωμετρία, η δημιουργία ενός αξιόπιστου ημερολογίου αρκετούς αιώνες πριν από το Γρηγοριανό και η θεωρία του για την κίνηση των άστρων σε συνδυασμό με τα αποδιδόμενα σ’ αυτόν περίπου χίλια σωζόμενα ρουμπαγιάτ (είδος περσικής ποίησης) μέσα από τα οποία εκφράζει μια πλούσια φιλοσοφία με επίκεντρο την ύπαρξη, την ελευθερία της βούλησης και την ουσία της ζωής, τοποθέτησαν τον Ομάρ σε ένα από τα υψηλότερα βάθρα του πνευματισμού με βαθιά διαχρονική επιρροή στο πολυφυλετικό μωσαϊκό της Ανατολής.
Το καλό και το κακό, που είναι στη φύση της ανθρωπότητας,
η χαρά και η λύπη, που βρίσκονται στην τύχη και τη μοίρα,
να μην αποδίδονται στο μηχανισμό των ουρανών, γιατί στη λογική
αυτή η μηχανή είναι χίλιες φορές πιο ανήμπορη από εσένα.
Ο Σαναΐ έγραψε το μεγάλο ποίημα «Ο κήπος της αλήθειας», στο οποίο δένεται ο έρωτας με τη θεϊκή ουσία. Η αγάπη και το κρασί, σε αντίθεση με την αποχή από τις σωματικές απολαύσεις που επιβάλλει η θρησκευτική ορθοδοξία, οδηγεί στο Θεό, γιατί αποδυναμώνουν τον εγωισμό και την ιδιοτέλεια που αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για να φτάσει κανείς στην ύψιστη πνευματικότητα και να μετουσιωθεί.
Δεν τολμώ να προφέρω το όνομα της αγάπης
και το πιο εκπληκτικό είναι, από τότε που βλέπω,
κάθε δημιούργημα στη γη βρίσκεται σε ειρήνη με την αγάπη.
Ο Ιρακί γεννήθηκε κοντά στα Εκβάτανα (σημερινό Χαμαντάν) και ακολούθησε την πιο εκκεντρική εκδοχή του σουφισμού, ζώντας ανάμεσα σε ζητιάνους, γράφοντας ομοερωτικά ποιήματα και εκθειάζοντας το κρασί που ανέκαθεν ήταν ουσία που συνδεόταν με την αγιοσύνη, την ταπεινότητα και τη λύτρωση, ακόμα και μετά την επικράτηση του Ισλάμ που απαγόρευε τη χρήση του.
Ο Ιρακί είχε αφοσιωθεί στις ιδέες του μεγάλου σούφι φιλόσοφου Ιμπν αλ-Αραμπί (1165-1240) του οποίου η σκέψη είχε στοιχεία από το Κοράνι, τις πνευματικές ρίζες των τοπικών παραδόσεων, τους πρώτους σούφι, αλλά και τον νεοπλατωνισμό. Ο φυσικός κόσμος είναι η σκιά της αληθινής πραγματικότητας που βρίσκεται στον πέρα κόσμο, τον πνευματικό και μεταφυσικό∙ οι ουσιαστικές αλήθειες βρίσκονται σε μια ανώτερη σφαίρα προς την οποία προσπαθεί να τείνει ο σκεπτόμενος άνθρωπος. Ο άνθρωπος μπορεί να βελτιώσει τον εαυτό του μέχρι του σημείου να γίνει ο Τέλειος Άνθρωπος. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι, όπως επισημαίνει ο Michael Axworthy στο εξαιρετικά κατατοπιστικό βιβλίο του «A History of Iran – Empire of the Mind» (εκδόσεις Basic Books), από το οποίο έχω αντλήσει πολλά στοιχεία, αυτές οι ιδέες είναι ζωντανές στο σύγχρονο Ιράν, όπως φαίνεται και από την άμεση αναφορά στον Ιμπν αλ-Αραμπί, στο γραπτό έργο του Αγιατολάχ Χομεϊνί.
Ο Σααντί γεννήθηκε στο Σιράζ, μια πόλη που γλύτωσε την εκθεμελίωση επειδή παραδόθηκε έγκαιρα στους Μογγόλους. Το ποίημά του «Γκολεστάν», που σημαίνει «Ο κήπος των ρόδων», αποτέλεσε τη βάση της ορθής διδασκαλίας της περσικής γλώσσας και οι ρήσεις του έχουν ενταχθεί στο καθημερινό λεξιλόγιο των Ιρανών, ενώ ένα απόσπασμα από το ποίημα είναι τόσο παγκόσμιο που είναι αποτυπωμένο πάνω από την κεντρική είσοδο του κτηρίου του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.
Όλοι οι άνθρωποι είναι μέλη ενός σώματος
γιατί δημιουργήθηκαν από μία ουσία.
Όταν η μοίρα ταλαιπωρεί ένα άκρο με πόνο
τα άλλα άκρα δεν θα μείνουν ασυγκίνητα.
Εσύ που δεν λυπάσαι για τους άλλους που υποφέρουν
δεν δικαιούσαι να αποκαλείσαι άνθρωπος.
Και σε ένα άλλο τετράστιχο ο Σααντί λέει:
Ή διάλεξε μία γωνία απομόνωσης μέρα και νύχτα
ή άναψε τη φωτιά της αγάπης και άφησε το σπίτι να καεί.
Η απόκρυψη και η αγάπη δεν τα πάνε καλά μαζί.
Εάν δεν θέλεις το βέλο σχισμένο, σφράγισε τα μάτια σου.
Και ο Χαφέζ γεννήθηκε στο Σιράζ, βιώνοντας τις σφαγές και τις καταστροφές του Ταμερλάνου (Τιμούρ), αλλά εκφράζοντας με τον πιο λυρικό, απόλυτο και σαφή τρόπο τη μίξη του έρωτα, του κρασιού και του Αγαπημένου.
Τα μαλλιά της ήταν ακόμα μπλεγμένα, το στόμα της ακόμα μεθυσμένο
και γελώντας, οι ώμοι της ιδρωμένοι, η μπλούζα της
σχισμένη ανοιχτή, τραγουδώντας ερωτικά τραγούδια, το κρασοπότηρό της γεμάτο.
Τα μάτια της ψάχνανε για καυγά, τα χείλη της
ήταν έτοιμα για στροφές. Κάθισε χτες τη νύχτα
τα μεσάνυχτα στο κρεβάτι μου.
Έβαλε τα χείλη της κοντά στο αφτί μου και είπε
ψιθυριστά αυτές τις λέξεις: Τι είν’ αυτό;Δεν είσαι ο παλιός μου εραστής; Κοιμάσαι;
Ο Φαρίντ αλ-Ντιν Ατάρ (1158-1221/1229), που έζησε στο Νισαπούρ, έγραψε 45 χιλιάδες στίχους και επηρέασε τη σούφικη ποίηση με τη «θρησκεία της αγάπης», για τους ανθρώπους που έχουν αυτήν σαν ηθικό κώδικα. «Η διάσκεψη των πουλιών» είναι ένα από τα πιο γνωστά και αγαπητά ποιήματα της περσικής ποίησης και τα πιο τολμηρά αφού πραγματεύεται τη δραματική ιστορία του Σεΐχη Σαναάν που ερωτεύεται μια Χριστιανή που «μοιάζει με ήλιο»:
Δεν έχω πίστη, φώναξε. Η καρδιά που έδωσα
είναι πια άχρηστη. Είμαι σκλάβος της Χριστιανής.
Κι όταν σε κατάσταση απόλυτου εξευτελισμού ζητούν από τον Σεΐχη να ομολογήσει την ντροπή του μπροστά στο θεό, ο Σαναάν απαντάει «ο Θεός ο ίδιος μου άναψε αυτή τη φλόγα».
Ο Ατάρ σφαγιάστηκε μαζί με τους άλλους κατοίκους του Νισαπούρ από τους Μογγόλους που είχαν εισβάλει στην Περσία.
Ρουμί και περιστρεφόμενοι δερβίσηδες
«Ο σουφισμός είναι ένα πελώριο και σύνθετο φαινόμενο, με πολύ διαφορετικές απόψεις σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικά μέρη, από τον ενδέκατο αιώνα στη Μικρά Ασία μέχρι τη Βόρεια Αφρική, το σύγχρονο Πακιστάν και ακόμα παραπέρα. Οι ρίζες του είναι ασαφείς, αλλά το Iσλάμ είχε ένα μυστικιστικό στοιχείο από την αρχή…» γράφει ο Michael Axworthy. Ο πρώτος μεγάλος θεωρητικός του σουφισμού είναι ο Αλ-Γκαζαλί (1058-1111), που γεννήθηκε στο Χορασάν. Το πιθανότερο είναι ότι αυτά τα θρησκευτικο-αποκρυφιστικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν στον ευρύτερο χώρο της Περσίας και επεκτάθηκαν στη Μικρά Ασία ιδίως από την εποχή των Σελτζούκων για να γνωρίσουν μεγάλη άνθηση στην εποχή των Οθωμανών, εμπεριείχαν ένα πολύ ισχυρό στοιχείο αμφισβήτησης και διαφοροποίησης από τον οργανωμένο και εν πολλοίς τυποποιημένο τρόπο διδασκαλίας και επιβολής του ισλαμισμού μέσα από την ισχυροποίηση του ιερατικού κατεστημένου. Μερικά απ’ αυτά τα ρεύματα βρίσκονται στις παρυφές της σουνιτικής ορθοδοξίας, ενώ τα μαχητικότερα συνδέονται με το αντίπαλο σιιτικό κίνημα του Ισλάμ. Κατά καιρούς, είτε σε διασύνδεση με την κεντρική εξουσία είτε σε σύγκρουση μ’ αυτήν, περσική ή οθωμανική, ο σουφισμός εξαπλώνεται από τα πιο λαϊκά στρώματα ως τα ανώτερα και ασκεί πολύ μεγάλη επιρροή όχι μόνο στο θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων, αλλά και στα γράμματα και τις τέχνες. Αυτό συχνά εκλαμβάνεται ως απειλή για την καθεστηκυία τάξη με αποτέλεσμα να τελειώνει πρόωρα ο βίος των ηγετών του. Τύχη που, σε κάποιες περιπτώσεις, επιφυλάσσεται και για χιλιάδες οπαδούς αυτών των κινημάτων ιδίως όταν μορφοποιούνται εξεγέρσεις και τάσεις έμπρακτης αμφισβήτησης της κυρίαρχης πολιτικοθρησκευτικής τάξης. Οι πιο δογματικοί μουσουλμάνοι, ιδίως ο Ουαχαμπίτες (βλ. Σαουδική Αραβία) θεωρούνται ως οι φανατικότεροι πολέμιοι του σουφισμού.
Οι ποιητές συχνά αναπτύσσουν την προσωπικότητα και το ταλέντο τους σε ένα καθεστώς εχθρικό, που το καθορίζουν οι ντόπιοι ηγεμόνες ή οι ξένοι εισβολείς, αλλά και σε ένα οικείο περιβάλλον πνευματικότητας που εκφράζεται μέσα από σοφούς διανοητές που μεταφέρουν και γονιμοποιούν τον ανθό από τον τεράστιο κήπο των πλούσιων παραδόσεων των λαών της Ανατολής. Σαν τον Σαμς-ε Ταμπρίζι που εισάγει τον Ρουμί, που έχει καταφύγει οικογενειακώς στην οθωμανική επικράτεια για λόγους ασφαλείας, βαθύτερα στον μυστικιστικό κόσμο του σουφισμού. Ο Ρουμί θα αφήσει ένα γραπτό έργο περίπου 65 χιλιάδων στίχων μέσα από το οποίο αναζητείται με όχημα την αγάπη η ένωση της ψυχής, του ανθρώπινου πνεύματος με τον Θεό. Η εξάλειψη του εγώ, η έλλειψη εγωισμού και ιδιοτέλειας είναι αναγκαία για την αληθινή πνευματικότητα. Οι μελετητές βρίσκουν μεγάλη αντιστοιχία με την πλατωνική ιδέα όπως αυτή διατυπώνεται στο Συμπόσιο. Στις μέρες μας, ο Ρουμί είναι ένας από τους δημοφιλέστερους ποιητές παγκοσμίως, από τα χωριά στις ερήμους της Μεσοποταμίας μέχρι τις μεγαλουπόλεις της Αμερικής.
Γράφει ο Χαλίλ Ιναλτζίκ στο σημαντικό έργο του «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η κλασσική εποχή 1300-1600» (εκδόσεις «Αλεξάνδρεια»):
«Ο προστάτης άγιος των Μεβλεβήδων δερβίσηδων ήταν ο Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί, από τα κορυφαία πρόσωπα της παγκόσμιας μυστικιστικής φιλολογίας. Στην αρχή διακρίθηκε ως λόγιος και ιεροκήρυκας με πλήρη κατάρτιση στις θρησκευτικές επιστήμες, αλλά σε κάποιο στάδιο της ζωής του προτίμησε το ρόλο του αγίου και αφιέρωσε όλη του τη ζωή στον θείο έρωτα. Στους λυρικούς του στίχους περιγράφει πως, βυθισμένος σε ψυχική έκσταση, ένιωσε ότι κάθε φυλετική, θρησκευτική και δογματική διαφορά εξαφανιζόταν και πως ο ίδιος είχε εξαρθεί πάνω από τα κηρύγματα του σεριάτ (σημ.: του ισλαμικού νόμου). Στις συνάξεις που έκανε βύθιζε το ακροατήριό του σε πραγματική θρησκευτική παραζάλη. Με τη διδασκαλία του συνδύασε τις παραδόσεις των χορευτών μπαμπαήδων δερβίσηδων με τον ακραίο μυστικισμό των Μελαμήδων, που υπερέβαινε κάθε θρησκευτικό νόμο. Προτού ακόμη πεθάνει, οι κοσμοπολιτικοί κύκλοι του Ικονίου, ποτισμένοι με το καλλιεργημένο περσικό πνεύμα και τον μυστικιστικό στοχασμό του Ιμπν αλ-Αραμπί, έφτασαν να τον θεωρούν άγιο. Ο Μεβλανά χρωστούσε πολλά στους Πέρσες αποκρυφιστές ποιητές Ατάρ και Σαναΐ, καθώς και στη σκέψη του Ιμπν αλ-Αραμπί, πρόβαλλε όμως ως αποτελεσματικότερο μέσο για την κατάκτηση της πνευματικής έκστασης, του υψηλότερου βαθμού μυστικιστικής εμπειρίας, τη μουσική και το χορό, τον σεμά.»
Η σπουδαία περσική κουλτούρα μεταφέρεται μέσα απ’ αυτά τα ρεύματα και επηρεάζει βαθιά τους άλλους πολιτισμούς ακόμα και των χωρών με την ηγεσία των οποίων οι ιρανικές δυναστείες βρίσκονταν σε εμπόλεμη αντιπαράθεση.
Στους αιώνες που ακολούθησαν η ιρανική ποίηση δημιούργησε ποιοτικά και ποσοτικά ένα στέρεο και ανεξίτηλο κορμό τον οποίο οι μεταγενέστεροι ποιητές, όπως ο Τζαμί και ο Μπιντέλ, συνέχισαν να προεκτείνουν, μέχρι σήμερα. Αυτούς τους ποιητές που οι γνώστες τίμησαν με διάφορους τρόπους στην Ευρώπη και την Αμερική, όπως ο Γκέτε που απέδωσε στα γερμανικά στίχους του Χαφέζ, το αποικιοκρατικό κατεστημένο αρνήθηκε να τους αποδώσει τη θέση που τους αξίζει επειδή προέρχονται από τον εναλλακτικό ή αντιθετικό στην κυρίαρχη χριστιανική κουλτούρα της Δύσης πολιτισμό.
Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά
Στην Ελλάδα, μερικοί καλοί μας φίλοι, αυθεντικά άτομα, όπως ο Μανώλης Ρασούλης, ο Θωμάς Κοροβίνης, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου και ο Βίκος Ναχμίας, εκφράσανε μέσα από το καλλιτεχνικό τους έργο κάτι από το άρωμα των μεγάλων ποιητών της Ανατολής.
Ο Μανώλης Ρασούλης, επηρεασμένος από τα φιλοσοφικά ρεύματα της Ανατολής, από τη Μικρά Ασία μέχρι την Ινδία, έκανε τους δικούς του πρωτότυπους συσχετισμούς με το τραγούδι «Ο Μάρκος κι ο Ομάρ Καγιάμ» που ηχογράφησε με τη μουσική του Χρήστου Νικολόπουλου και τη φωνή της Ελένης Βιτάλη το 1982:
Φαντάσου να βρισκότανε σε κάποιο μπαρ του Άδη
όλη η δική μας ρεμπετιά,
απ’ του Ψυρρή, την Κοκκινιά
με τα Περσάκια τα καλά από την Τεχεράνη.
Να βάζει ο Μάρκος τα σεκλέτια
κι ο Ομάρ Καγιάμ τα ντέρτια.
Βρε θα χάλαγε ο κόσμος και ο πάνω και ο κάτω
θα γινόταν άνω κάτω και θνητοί και αθανάτοι
σαν το χέρι μες το γάντι…
Δέκα χρόνια αργότερα, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου παρουσίασε τρία τραγούδια με στίχους του Ομάρ Καγιάμ, όπως αυτούς από τα «Τρία ρουμπαγιάτ»:
Όταν θελήσει η μοίρα μου τον κόσμο αυτό ν’ αφήσω
και κάθε ελπίδα για ζωή απ’ την καρδιά μου σβήσω
μια κούπα από τη στάχτη μου να φτιάξετε συντρόφοι
σαν θα γεμίζει με κρασί μπορεί να ξαναζήσω.
O Θωμάς Κοροβίνης πήρε αποσπάσματα από τη νεότερη εκδοχή του ποιήματος «Λεϊλά και Μετζνούν», το μετέφρασε, το μελοποίησε και το τραγούδησε σε δίσκο που κυκλοφόρησε από τη «Λύρα». Αλλά η διαχρονικά δημοφιλέστερη μορφή του ποιήματος γράφτηκε 300 χρόνια πριν από τον Φουζουλί, το 1188, από τον Νιζαμί Γκαντζαβί, συγγραφέα και του επίσης δημοφιλούς ποιήματος «Χοσρόης και Σιρίν», αλλά και του έπους 10.000 διστίχων «Το βιβλίο του Αλεξάνδρου», στο οποίο παρουσιάζει σε τρία στάδια τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ως κατακτητή του κόσμου, αναζητητή της γνώσης και προφήτη, αναφέρεται στις νίκες του, στο γάμο του με την κόρη του Δαρείου και, τέλος, στην ανεπιτυχή έρευνά του για το αθάνατο νερό.
Ω, αγάπη μου, με τα στήθη σου σαν γιασεμί! Αγαπώντας σε, η ζωή μου ξεθωριάζει, τα χείλη μου μαραίνονται, τα μάτια μου γεμίζουν δάκρυα. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο είμαι «τρελός». Για σένα, έχω χάσει τον εαυτό μου. Αλλά αυτό το μονοπάτι μπορούν να το ακολουθήσουν μόνο αυτοί που ξεχνούν τον εαυτό τους. Στην αγάπη, οι πιστοί πληρώνουν με το αίμα της καρδιάς τους∙ αλλιώς η αγάπη τους δεν αξίζει ούτε ένα σπόρο σταριού. Γι’ αυτό, εσύ με οδηγείς, αποκαλύπτοντας την αληθινή πίστη της αγάπης, ακόμα κι αν η πίστη σου μείνει κρυμμένη για πάντα.
Και ο Βίκος Ναχμίας, από τους πιο αιθέριους ανθρώπους του καιρού μας, απέδωσε στα ελληνικά μερικά όχι εύκολα σε νοήματα ποιήματα του Ρουμί που εκδώσαμε υπό την μορφή ανθολογίας («ντέφι» 2002) και προχώρησε παραπέρα με ένα πολύ τολμηρό εγχείρημα: αναπαρέστησε με τη μορφή ιδιότυπης θεατρικής παράστασης -χρησιμοποιώντας το λόγο του ποιητή και τις ανάλογες μουσικές- τον χορό των περιστρεφόμενων δερβίσηδων αναδεικνύοντας την βαθύτερη ευαισθησία μιας απόμακρης σε μας κουλτούρας πνευματισμού μέσα στο σκληρό αστικό μας περιβάλλον.
Αδέλφια Μουσουλμάνοι,
δεν ξέρω τι να κάνω.
Δεν ξέρω τι να πω.
Δεν είμαι Χριστιανός
ούτε Εβραίος.
Δεν είμαι Μουσουλμάνος
ούτε και Ινδουιστής.
Δεν είμαι Βουδιστής
ούτε και Σούφι.
Δεν είμαι και διόλου Ζεν.
Δεν έχω μία θρησκεία
ή παράδοση.
Δεν είμαι απ’ την Ανατολή
μήτε τη Δύση,
ούτε από θάλασσα ούτε κι απ’ τα βουνά.
Δεν είμαι στοιχειωμένος ή αιθέριος,
αλλά δεν είμαι ούτε και φυσικός.
Δεν είμαι οντότητα και δεν υπάρχω
ούτε σ’ αυτόν μηδέ στον κόσμο τον επόμενο.
Δεν έρχομαι από την Εύα, τον Αδάμ
ή κάποιαν άλλη ιστορία.
Ο τόπος μου είναι άτοπος,
χνάρι δεν έχει το χνάρι μου.
Ούτε σώμα ούτε ψυχή.
Ανήκω στον Αγαπημένο.
Είδα τους δύο κόσμους σ’ έναν και γνωρίζω
τον πρώτο και τον τελευταίο
που αναπνέει μ’ ανθρώπινη φωνή.
(Από το βιβλίο «Μικρό απάνθισμα από την ποίηση του Ρουμί» σε απόδοση του Βίκου Ναχμία, εκδόσεις «ντέφι»)
(συνεχίζεται)
Δείτε το μέρος Γ’
Στέλιος Ελληνιάδης
