Η τριλογία του φασισμού
Σε μια πόλη ζοφερή, όπως κατάντησαν την Αθήνα, σε μια πόλη που αγωνίζεται να ανακτήσει την αξιοπρέπειά της, σε ένα μετρό γεμάτο βλοσυρούς επιβάτες, διαβάζω την Τριλογία του φασισμού του Carlo Lucarelli (Εκδ. Κέδρος) και στέκομαι σκεφτικός στο επίμετρο: Πώς η άρχουσα τάξη της Ιταλίας και οι «μετριοπαθείς» πολιτικοί ανέχτηκαν, «αξιοποίησαν» και έθρεψαν το φαινόμενο του φασισμού.
Τα τρία αστυνομικά μυθιστορήματα που εκδόθηκαν σε έναν τόμο μας μεταφέρουν στην Ιταλία της εποχής του «Σαλό» (Εν λευκώ), στους πρώτους μήνες της απελευθέρωσης (Ένα μουντό καλοκαίρι – ο τίτλος προέρχεται από πρωτοσέλιδο της Unita) και τέλος στην περίοδο των βουλευτικών εκλογών του 1948 που οδήγησαν στο θρίαμβο των Χριστιανοδημοκρατών (Το μπουρδέλο της οδού Όκε). Ο συγγραφέας έχοντας μελετήσει ως ιστορικός τη συγκεκριμένη περίοδο, αναπαράγει με πειστικότητα την εποχή που την ζωντανεύει -ειδικά στο τρίτο μυθιστόρημα- και με πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Αντι-ήρωας των ιστοριών ο επιθεωρητής Ντε Λούκα, που ως ένα είδος Δον Κιχώτη προσπαθεί να «κάνει τη δουλειά του». Όμως τα γεγονότα πάντα τον ξεπερνούν. Κάθαρση πραγματική δεν θα υπάρξει σε κανένα από τα εγκλήματα που καλείται να εξιχνιάσει. Το αδιέξοδο κυριαρχεί. Ο κύκλος που ξεκινά με το Σαλό κλείνει με την απόπειρα δολοφονίας του Τολιάτι. Ο επιθεωρητής θα βρεθεί ακυρωμένος και υπόδικος. Τέλος δεν θα υπάρξει…
Ένα μυθιστορηματικό βλέμμα στην υπόθεση Πολκ
Σε σκοτεινό κλίμα μάς οδηγεί και η Σοφία Νικολαΐδου με το μυθιστόρημα Χορεύουν οι ελέφαντες (Εκδ. Μεταίχμιο). Η υπόθεση Πολκ δίνει την «πρώτη ύλη» για μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση μιας ιστορίας που έχει απασχολήσει την ιστοριογραφία, τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Ωστόσο η συγγραφέας -καθηγήτρια Μέσης εκπαίδευσης κι η ίδια- έχοντας ως κεντρικό ήρωα ένα μαθητή της Γ’ Λυκείου που αποφασίζει να μη δώσει εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο, ακυρώνοντας τα όνειρα της οικογένειας, καταφέρνει να ξεπεράσει τους σκοπέλους μιας ήδη γνωστής υπόθεσης. Ο μαθητής αναλαμβάνει να κάνει μια εργασία διερευνώντας και συλλέγοντας μαρτυρίες για το τι συνέβη με την υπόθεση Πολκ (Τζακ Τάλας στο μυθιστόρημα) επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στο αθώο θύμα που υπήρξε ο Γρηγόρης Στακτόπουλος (με το συμβολικό επίθετο Γκρης στην ιστορία). Οι εφηβικές ανησυχίες και ο έρωτας συνδυάζονται με την επιστημονική έρευνα σε ένα πολύ ενδιαφέρον μείγμα που, πέρα από την κεντρική υπόθεση, μας μεταφέρει την εποχή μέσα από τα μάτια και τις ανησυχίες των μαθητών. Πάντως, καθώς ο έρωτας φαίνεται στο τέλος να βγαίνει νικητής, δεν θα μείνει μόνο η πικρή γεύση των ζωών που καταστράφηκαν μέσα στη δίνη των καιρών.
Από την Ελλάδα της χούντας στην Ελλάδα του Μνημονίου
Αντίθετα από τα προηγούμενα, στο νέο μυθιστόρημα του Γιάννη Ξανθούλη, Ο γιος του δάσκαλου (Εκδ. Διόπτρα), θα υπάρξει κάθαρση. Ο γιος του δάσκαλου είναι το παιδί – υπόδειγμα στο χωριό Τριφύλλι της Θεσσαλίας. Μέρος μιας αξεχώριστης τριάδας που εκπαιδεύει με ζέση ο δάσκαλος για τα «ωραία και μεγάλα». Έτσι, κανείς δεν μπορεί να καταλάβει πως αυτό το παλικάρι που τα είχε όλα αυτοκτόνησε σε μια σκοπιά ενός στρατοπέδου στη Ροδόπη… Σαράντα χρόνια μετά, ο μικρός του αδερφός και πρωταγωνιστής της ιστορίας ανακαλύπτει τυχαία ένα βιβλίο, ένα παράξενο μυθιστόρημα μιας άγνωστης συγγραφέως που δίνει νέο φως στις συνθήκες της αυτοκτονίας. Ο χρόνος γυρίζει πίσω στη δικτατορία, εκεί που οι τρεις φίλοι υπηρετούν μαζί. Οι δύο φεύγουν για εκπαίδευση και επιστρέφουν μεταμορφωμένοι. Ταλαιπωρούν τον «κολλητό» τους με καψόνια με την αγαστή συνεργασία του προσωρινού διοικητή, ερωτευμένου και απορριφθέντος από τον στρατιώτη που καλείται να πληρώσει το τίμημα. Το Παρίσι, η Ελλάδα της δικτατορίας μέσα στη γεμάτη λάσπη βροχερή επαρχία, αλλά και η Αθήνα του Μνημονίου μέσα σε ασφυκτική καλοκαιρινή ζέστη και το χωριό καταγωγής με τον τρελό του και το παρατημένο νεκροταφείο θα γίνουν οι σκηνές του δράματος που θα έχει τη λύση του. Εξαιρετική γραφή και γλαφυρή – αν και όχι κραυγαλέα περιγραφή της σημερινής και της παλιάς ασφυξίας. Οι ήρωες του Ξανθούλη δεν κινούνται σε ουδέτερο περιβάλλον. Για μένα ένα από τα καλύτερα βιβλία του…
Ένα παραμύθι για την αλληλεγγύη
Κλείνω, ωστόσο, αισιόδοξα με τον Τζόναθαν Κόου, και το Σπασμένο καθρέφτη του (Εκδ. Πόλις). Ένα σύντομο μυθιστόρημα για παιδιά που το διάβασα με ξεχωριστή απόλαυση. Η 8χρονη Κλερ βρίσκει μια μέρα σε ένα σκουπιδότοπο ένα κομμάτι σπασμένου καθρέφτη. Αυτός ο καθρέφτης δείχνει τα πράγματα όπως στην πραγματικότητα θα ήθελε να είναι η μικρή ηρωίδα: Ο σκοτεινός ουρανός γαλανός, το αδιάφορο σπίτι παραμυθένιο παλάτι στολισμένο με κοχύλια, το λούτρινο ζωάκι μετατρέπεται σε μια βασιλική τίγρη… Ο καθρέφτης, καθώς η Κλερ μεγαλώνει, αρχίζει να δείχνει λιγότερο φαντασμαγορικές εικόνες, αλλά πάντα παρουσιάζει μια πιο όμορφη/ εναλλακτική πραγματικότητα.
Με τη βοήθεια του συμμαθητή της, που έχει κι αυτός ένα σπασμένο καθρέφτη, θα ανακαλύψει πως είναι τα κομμάτι ενός παζλ. Όταν τα κομμάτια ενώνονται τότε η πόλη, ο κόσμος ολόκληρος μπορεί να ομορφύνουν στην πραγματικότητα. Οι ήρωές μας ανακαλύπτουν τη δύναμη της αλληλεγγύης και της συνεργασίας. Ένα μήνυμα που κρατάω κι εγώ κλείνοντας: Ενώνοντας τις δυνάμεις μας θα αλλάξουμε τον κόσμο. Μήπως κάποιες δυνάμεις της Αριστεράς θα άξιζε να διαβάσουν το παραμύθι του Κόου;
Κώστας Στοφόρος
