Η Ζέφη Κόλια μιλά στον Δρόμο για το τελευταίο βιβλίο της. Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Από τότε, αρκετές δεκαετίες πίσω, που είχα διαβάσει το Δικαίωμα στην τεμπελιά του Πολ Λαφάργκ, γύριζα διαρκώς πίσω και ανέτρεχα στις σελίδες του, γεμάτες σημειώσεις και υπογραμμίσεις. Συχνά, έκανα παραπομπές σε αυτό το βιβλιαράκι, που θεωρώ ότι μαζί με την Καταγωγή της οικογένειας του Ένγκελς, τα Χειρόγραφα και την 18η Μπρυμαίρ του Μαρξ, έχουν σημαδέψει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα.
Ωστόσο, πάντοτε υπήρχε κάτι που με ενοχλούσε: Η αυτοκτονία του Πολ Λαφάργκ και της Λόρας Μαρξ. Μου φαινόταν πως δεν ταίριαζε με την εικόνα που είχα σχηματίσει και τροφοδοτούσε την απαισιοδοξία μου. Και να που εν έτει 2013, με τον τρόπο που πάντα παράξενα και απροσδόκητα συμβαίνουν τα πράγματα, έπεσα πάνω στη Λόρα Μαρξ της Ζέφης Κόλια. Επιφυλακτικός αρχικά: «Ακόμη ένα βιβλίο αναθεώρησης της Ιστορίας;».
Από τις πρώτες σελίδες ωστόσο συνειδητοποίησα πως δεν επρόκειτο καθόλου για κάτι τέτοιο, αλλά για μια προσέγγιση που ανοίγει -δεν κλείνει δρόμους. Ένα συναρπαστικό αφήγημα, πολύχρωμο, που δεν του λείπει ούτε το χιούμορ, ούτε η συγκίνηση.
Βρήκα σπαρταριστό το γράμμα του μπαμπά-Μαρξ στον υποψήφιο γαμπρό του Πολ Λαφάργκ που του λέει να συγκρατήσει την ορμητικότητά του και τον εγκαλεί για το γεγονός πως δεν μπορεί να εξασφαλίσει οικονομικά την κόρη του. Όμως η συγγραφέας δεν κάνει κουτσομπολιό. Φιλοτεχνεί ένα πορτρέτο γεμάτη συμπάθεια για τους ήρωές της. Θέτει και σημαντικά ερωτήματα που αφορούν την πορεία της Αριστεράς και στη σύνδεση του προσωπικού με το πολιτικό.
Είχαμε μια πρώτη συζήτηση με τη συγγραφέα, αν και το θέμα είναι μάλλον ανεξάντλητο και θα χρειαζόμασταν αρκετές σελίδες για να αγγίξουμε τις σημαντικές πτυχές του.
Τι είναι αυτό που σας έκανε να γράψετε ένα μυθιστόρημα για τη Λόρα Μαρξ και τον Πολ Λαφάργκ; Βρίσκετε να έχει ένα είδος επικαιρότητας;
Η αλήθεια είναι ότι δεν ξύπνησα ένα πρωί με τη φοβερή έμπνευση να γράψω για την ιστορία του συγκεκριμένου ζεύγους επαναστατών και τη γέννηση του επιστημονικού σοσιαλισμού στην Ευρώπη. Κατά τύχη έπεσα πάνω στο συμβάν της αυτοκτονίας τους, ψάχνοντας κάτι σχετικό στο Ιnternet.
Από την πρώτη στιγμή, όμως, αυτό το γεγονός με άρπαξε από τα μούτρα, αγκιστρώθηκα πάνω του και ξεκίνησα να το ψάχνω όλο και πιο βαθιά. Ναι, θα μπορούσα να πω ότι μπορεί να θεωρηθεί επίκαιρη ιστορία με την έννοια του ενδιαφέροντος που έχει ξυπνήσει εκ νέου τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τον μαρξισμό και τα κινήματα της Αριστεράς, λόγω της οικονομικής κρίσης.
Πάντως δεν υπήρξε σκοπιμότητα εκ μέρους μου, απλώς ανακάλυψα ένα συγκλονιστικό γεγονός το οποίο με τη σειρά μου ήθελα να αφηγηθώ και σε άλλους.
Ποια είναι τα πραγματικά και ποια τα μυθιστορηματικά στοιχεία; Δεν είναι ένα κάπως επικίνδυνο μονοπάτι η «μυθιστορηματική βιογραφία»;
Όλα τα πρόσωπα, ακόμα και το υπηρετικό προσωπικό του ζεύγους, είναι αληθινά. Επίσης, όλα τα ιστορικά γεγονότα που έχουν να κάνουν με το παρελθόν τους, είναι προϊόν επισταμένης ιστορικής έρευνας σε σχετική βιβλιογραφία. Η μυθοπλασία αφορά τις τρεις τελευταίες ημέρες τους, όπου δουλεύω τα γεγονότα σε ελεύθερη απόδοση. Επίσης, η συνάντηση με το ζεύγος Λένιν την οποία τοποθετώ μέσα σε αυτές τις ημέρες, είχε πραγματοποιηθεί κάμποσους μήνες πριν. Προσπάθησα, βέβαια, ακόμα και τα ιστορικά γεγονότα να τα εντάξω μέσα στην μυθιστορηματική αφήγηση ώστε να μην είναι ξένο σώμα, και αυτό φυσικά ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι του έργου. Εκεί έγκειται και η επικινδυνότητα που πολύ σωστά αναφέρατε, να κρατήσεις δηλαδή εκείνη την λεπτή ισορροπία ώστε μυθοπλασία και αλήθεια να μην είναι διακριτές μέσα στο συνολικό κείμενο. Το κατά πόσο τα κατάφερα, είναι στην κρίση των αναγνωστών!
Διαβλέπω μια ξεχωριστή συμπάθεια για τον Φρίντριχ Ένγκελς. Πού οφείλεται αυτή; Στις απόψεις ή στην ίδια τη ζωή του;
Αναμφίβολα ο Φρίντριχ Ένγκελς είναι μια τεράστια και άκρως γοητευτική προσωπικότητα και έχω την αίσθηση ότι δεν του έχει αποδοθεί η προσοχή που του αξίζει σε σχέση με τον Μαρξ. Ήταν ξεχωριστός τόσο στις απόψεις του -για παράδειγμα ήταν κατά του γάμου και υπέρμαχος των ελεύθερων σχέσεων την εποχή της Βικτωριανής Αγγλίας- όσο και στη ζωή του: Ένας εργοστασιάρχης ο οποίος δειπνούσε με τραπεζίτες και συμμετείχε στο κυνήγι της αλεπούς, ενώ παράλληλα οργάνωνε την Διεθνή Ένωση Εργατών, πολεμούσε στα οδοφράγματα της Ρηνανίας και παρότι μιλούσε τουλάχιστον εννέα γλώσσες, αγάπησε αμόρφωτες εργάτριες.
Πιστεύω δε ακράδαντα, ότι αν δεν υπήρχε ο Ένγκελς ο Μαρξ δεν θα είχε γράψει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και δεν θα είχε καταφέρει να ολοκληρώσει Το Κεφάλαιο, αφού θα είχε συνθλιβεί από τις οικογενειακές τραγωδίες και την ένδεια.
Ίσως θα έπρεπε στη σημερινή κατάσταση να απαντάμε με το Δικαίωμα στην τεμπελιά. Συμφωνείτε;
Σε μια εποχή εκτεταμένης ανεργίας ίσως μοιάζει μαύρο χιούμορ να μιλάμε για δικαίωμα στην τεμπελιά, αλλά φανταστείτε ότι εκείνη την εποχή της πρώιμης εκβιομηχάνισης ίσχυε το εργασιακό δωδεκάωρο για άνδρες, γυναίκες και παιδιά! Ο Πολ Λαφάργκ έγραψε -στην αρχή σε μορφή επιφυλλίδων- αυτό το ανατρεπτικό βιβλίο στο οποίο χαρακτήριζε την εργασία την χειρότερη λαίλαπα που έπληξε ποτέ τον κόσμο, προκαλώντας ρίγη ακόμα και στους κόλπους των μαρξιστών συντρόφων του! Δυστυχώς, σήμερα, λείπουν οι διανοητές οι οποίοι θα τοποθετήσουν τα πράγματα μέσα σε φιλοσοφικά πλαίσια, αντίθετα έχουμε γεμίσει τεχνοκράτες οικονομολόγους που μιλούν αποκλειστικά για τους νόμους της αγοράς.
Πάντα με προβλημάτιζε το θέμα της αυτοχειρίας. Με πλήγωνε κάπως. Κι απάντηση δεν βρίσκω, εντέλει. Η δική σας άποψη ποια είναι;
Ειλικρινά δεν έχω άποψη για το θέμα και νομίζω ότι η έρευνά του ανήκει περισσότερο στα χωράφια των ψυχαναλυτών. Για τη συγκεκριμένη αυτοκτονία θα συμφωνήσω με την γνώμη που εξέφρασε ο Ζαν Ζορές στον επικήδειό τους, ο οποίος αν και λυπήθηκε βαθιά για το γεγονός, παραδέχθηκε ότι αυτή η χειρονομία τους έδειχνε μια μεγαλειώδη αρχοντιά που προσέγγιζε την αρχαία σοφία. Σίγουρα, ένας άνθρωπος ο οποίος παίρνει την απόφαση να αυτοκτονήσει ενόσω είναι υγιής για να μην τον βρουν τα γηρατειά, τα οποία θα του στερήσουν τις απολαύσεις και τις χαρές της ύπαρξης και θα τον καταστήσουν βάρος στον εαυτό του και τους άλλους, εμένα μόνο σεβασμό μπορεί να μου γεννήσει. Βέβαια, παραμένει πάντα ανοιχτό το θέμα της Λόρας, η οποία το ίδιο απόγευμα είχε ψωνίσει ένα καπέλο το οποίο δεν πρόλαβε να φορέσει ποτέ…
Το βιβλίο της Ζέφης Κόλια κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο
