του Γιάννη Σχίζα
Η «Μεγάλη Ομίχλη του Λονδίνου» ήταν ένα επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης που χτύπησε την αγγλική πρωτεύουσα τον Δεκέμβριο του 1952. Προκλήθηκε από την καλοκαιρία ενός αντικυκλώνα σε συνδυασμό με ατμοσφαιρικούς ρύπους –κυρίως εκπομπές από την καύση άνθρακα– που σχημάτισαν ένα καταθλιπτικό στρώμα νέφους πάνω από την πόλη, το οποίο κράτησε από τις 5 έως τις 9 Δεκεμβρίου, οπότε με την αλλαγή του καιρού διαλύθηκε.
Το επεισόδιο έμεινε στην ιστορία του οικολογικού κινήματος –καθώς για χρόνια τονίζονταν οι επιπτώσεις του στην υγεία– μείωσε την ορατότητα ακόμη και σε εσωτερικούς χώρους και προκάλεσε δυσφορία σε εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους. Πολύ περισσότερο όμως από τη δυσφορία και τα αναπνευστικά προβλήματα, προκάλεσε πολλούς θανάτους, αμέσους ή εμμέσους, τους οποίους οι πρόσφατες έρευνες ανεβάζουν σε 10.000 έως 12.000 άτομα.
Τοπικό φαινόμενο
Η «Μεγάλη Ομίχλη του Λονδίνου» ήταν ένα τοπικό φαινόμενο, που δεν επηρέαζε την κατάσταση σε επίπεδο χωρών. Τώρα το νέφος της σκόνης προκαλεί ρύπανση σε ηπειρωτικές διαστάσεις, όπως καταθέτει ο Θεόδωρος Κολυδάς, επικεφαλής της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας: «Η σκόνη έφτασε μέχρι και τη Βαλτική σήμερα, ενώ κάλυψε μεγάλο μέρος της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης». Και δύο ακόμη «λεπτομέρειες» από το βασίλειο της σκόνης: Σε αντίθεση με ανάλογα επεισόδια που συνέβαιναν στο παρελθόν –από την αρχαιότητα έως τις ημέρες μας– τα πρόσφατα συμβάντα του Απριλίου και Μαΐου είχαν εξαιρετικά μεγάλη χρονική διάρκεια. Νέφος συν διάρκεια, είναι ένας «πρωτοφανής» συνδυασμός!
Η αφρικανική σκόνη έρχεται μετά από ένα παρόμοιο σύννεφο που κάλυψε την Ιβηρική χερσόνησο την περασμένη εβδομάδα, αναφέρει ο Independent. Ενώ εικόνες από τον δορυφόρο Sentinel-3 δείχνουν το σύννεφο σκόνης να αιωρείται πάνω από τη νότια Ιταλία, τη Μάλτα, την Ελλάδα, τη Λιβύη και την Τυνησία, περιοχές όπως η Ελλάδα και η Μάλτα υφίστανται σοβαρά προβλήματα όσον αφορά τον τουρισμό – με ρύπανση δεκαπλάσια των «συνιστωμένων» επιπέδων. Στη Μάλτα τα επίπεδα σωματιδίων έφτασαν τα 514 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο ανά 24ωρο, σύμφωνα με τους Times of Malta, ενώ οι κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας καθορίζουν επίπεδα το πολύ 45 μικρογραμμάρια σε διάστημα 24 ωρών…
Πολλοί θεωρούν πως τα τζιπ που διασχίζουν την έρημο Σαχάρα είναι η βασική αιτία της σκόνης που σκεπάζει τον ουρανό. Άλλοι όμως διατείνονται πως η σκόνη, που έχει ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες, προέρχεται από την επεκτεινόμενη έρημο και από τη βλάστηση που υποχωρεί.
Η ερημοποίηση απέχει ελάχιστα από το σημείο εκείνο όπου η γη θραύεται ή μπορεί να θραυσθεί σε μικρά τεμάχια, που καταλήγουν τελικά σε σκόνη. Η αείμνηστη Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, σε πολύ πρόσφατες μελέτες της, γνωστοποιούσε ορισμένα στοιχεία από το μέτωπο της ερημοποίησης – όπως λόγου χάρη ότι κάθε χρόνο 120.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης μετατρέπονται σε ανθρωπογενείς ερήμους. Και φυσικά ότι η κλιματική αλλαγή τροποποιεί τον «χάρτη» των ξηροθερμικών περιοχών και καθιστά την ερημοποίηση τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση της εποχής μας.
Η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στη μεγαλύτερη πηγή σκόνης στον κόσμο, την έρημο Σαχάρα – κατά πως διαβεβαίωσε ο μετεωρολόγος Κώστας Λαγουβάρδος. Και αυτή η πηγή γίνεται τόσο περισσότερο ενοχλητική όσο πιο πολύ υφίσταται τη δράση των 4×4 αυτοκινήτων στο επιφανειακό στρώμα εδάφους – σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χρήστο Μπαλαφούτη.
Η Σαχάρα, έρημος με μέγεθος 9,4 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, έχει αυξηθεί κατά 10% περίπου από το 1920 μέχρι σήμερα και συνεχίζει να επεκτείνεται, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική μελέτη. Άλλες έρημοι του πλανήτη μπορεί επίσης να διευρύνουν σταδιακά την επικράτειά τους, και η βασική αιτία σχεδόν πάντα είναι η κλιματική αλλαγή – όπως είναι οι ερημικές εκτάσεις της Αραβικής Χερσονήσου, της Αυστραλίας και των δυτικών πολιτειών της Αμερικής. Σωματίδια του εδάφους με διάμετρο 10-15 εκατομμυριοστών του μέτρου χρειάζονται ταχύτητες ανέμων μόλις 25-30 χιλιομέτρων για να «απογειωθούν» και να επηρεάσουν αρνητικά ανθρώπους που πάσχουν από αναπνευστικά προβλήματα.
Άμμος, σκόνη και τογιοτοποίηση
Ο Άγγλος Andrew Goudie, καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, συνόψισε πως η «αμμορύπανση» της ατμόσφαιρας συνδέεται με καταστάσεις όπως η ξηρασία, η υπερβόσκηση, η μεγάλη ταχύτητα του ανέμου και η αποδάσωση, λόγω της οποίας τα σωματίδια σκόνης «αναχαιτίζονται» όλο και λιγότερο. Σύμφωνα με την άποψή του, σημαντική είναι και η ευθύνη της «τογιοτοποίησης» (Toyotarisation) του συγκοινωνιακού τοπίου, της κυριαρχίας δηλαδή των τζιπ Τογιότα, που καταλύουν τη συνοχή του επιφανειακού στρώματος της Βόρειας Αφρικής στέλνοντας σωματίδια άμμου κατά τη διεύθυνση των νοτίων ανέμων… Να ληφθεί όμως υπόψη και τούτο: Δυσμενής όρος είναι πλέον τα ογκώδη και «παχύσαρκα αυτοκίνητα», που έχουν γίνει κυκλοφοριακά στοιχεία στις πόλεις και στην ύπαιθρο και που έχουν σημαντικές επιβαρυντικές συνέπειες στην παραγωγή και εξαπόλυση σκόνης.
Στην Ελλάδα βιώνουμε την αμμορύπανση σε συνδυασμό με τις εικόνες που έρχονται από το μέτωπο Ισραήλ-Παλαιστίνης, όπου ολόκληρη η Γάζα και τα άτομα που εμπλέκονται με διάφορες διαδικασίες διάσωσης είναι βουτηγμένα στη σκόνη. Το μάθημα της σκόνης πρέπει επίσης να απευθύνεται στην Αθήνα και ιδιαίτερα στους εργολάβους δημοσίων έργων, που συνεχίζουν να τρυπούν την πόλη εν καιρώ νέφους, προσθέτοντας επιβαρύνσεις στην ήδη επιβαρυμένη κατάσταση. Δεν θα μπορούσε ο κύριος Δούκας σε μια τέτοια περίπτωση να ζητήσει μια αναστολή των έργων;
