Αρκετοί είναι οι επισκέπτες που έρχονται να δουν το Χάνι της Γραβιάς. Στην πραγματικότητα αυτό που επισκέπτονται δεν είναι το Χάνι της εποχής του Οδυσσέα Ανδρούτσου, αλλά μια αναπαράστασή του, βασισμένη ωστόσο σε επιστημονικές μελέτες. Πράγματι η περιήγηση στον χώρο μας δίνει μια αυθεντική εικόνα της εποχής που διεξήχθη η περίφημη μάχη, και της καθημερινότητας των ανθρώπων το 1821.
Αυτό που αγνοούν οι περισσότεροι είναι πως λίγο πάνω από τη Γραβιά, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από έναν βατό χωματόδρομο, μπορεί κανείς να θαυμάσει ένα αυθεντικό μνημείο της εποχής εκείνης, το Βυζαντινό Μοναστήρι της Πανάσσαρης (ή Παναγίας της Παντάνασσας).
Πρόκειται για κτίσμα του 15ου αιώνα, όπου σώζονται και αρκετές τοιχογραφίες, παρά το γεγονός ότι το μοναστήρι πυρπολήθηκε κι έτσι σώζεται ουσιαστικά μόνο το Καθολικό του. Για πολλά χρόνια έμενε ακατοίκητο. Ωστόσο η σημερινή του εικόνα με πολλές αντιαισθητικές παρεμβάσεις στον περίγυρο προκειμένου να λειτουργήσει ως γυναικείο μοναστήρι έχουν αλλοιώσει την εικόνα που αντίκριζε ο ταξιδιώτης πριν λίγα χρόνια.
Πάντως, εκτός από μνημείο βυζαντινό, το Μοναστήρι είναι κι ένα μνημείο Αντίστασης. Με ρόλο τόσο στην Επανάσταση του 1821, όσο και στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όταν πυρπολήθηκε από τους Ιταλούς λόγω της υποστήριξης που παρείχε στους αντάρτες.
Αφορμή να θυμηθούμε ήταν η εκδήλωση στην κοντινή Βάργιανη το Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου. Για 11η συνεχή χρονιά, το 2023, στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση μνήμης και τιμής για την Μάχη της Πανάσσαρης, από Βαργιανίτες και από το Ιστορικό Φωτογραφικό Αρχείο Νεώτερης Ελλάδας (ΙΦΑΝΕ).
Ο πρόεδρος του ΙΦΑΝΕ και των ανταποκριτών διεθνών ΜΜΕ Ευθύμιος Τσικνής, ανέφερε χαρακτηριστικά:
«Τη Μάχη της Πανάσσαρης, που εμείς οι Βαργιανίτες κάναμε ευρύτερα γνωστή το 2013, με την έκδοση “Η Βάργιανη Φωκίδας και οι Γιαγιάδες μας”, τιμούμε φέτος, ως θεσμό πια, για 11η συνεχή χρονιά.
Θεωρούμε υποχρέωσή μας να αναδείξουμε έναν τόπο μεγάλης ιστορικής σημασίας, καθώς τα πολεμικά δρώμενα στην περιοχή του καθόρισαν τη νικηφόρα έκβαση του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Ιδιαίτερα μετά τη Μάχη της Πανάσσαρης, στις 14 Σεπτεμβρίου 1824, όπου τα τουρκοαλβανικά στρατεύματα ηττήθηκαν από τους Έλληνες, το εχθρικό στρατόπεδο μετατοπίστηκε στις Θερμοπύλες και από εκεί διαλύθηκε.
Το 1821, στη Γραβιά υπήρχε μόνο ένα χάνι και το πλησιέστερο οργανωμένο χωριό ήταν η Βάργιανη. Τα πλούσια νερά της και τα εύφορα χωράφια της, έδιναν αυτάρκεια σε κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα στους φιλότιμους και εργατικούς κατοίκους της, που πρόσφεραν απλόχερα την αρωγή και τη φιλοξενία τους, όπως στον Οδυσσέα Ανδρούτσο και στους συντρόφους του.
Φέτος, εμείς που γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε και αποφοιτήσαμε από το Μονοτάξιο Δημοτικό Σχολείο της Βάργιανης, αποφασίσαμε, μαζί με την εκδήλωση μνήμης για τη Μάχη της Πανάσσαρης, να τελέσουμε ένα μνημόσυνο προγόνων. Ένα μνημόσυνο για όσους πολέμησαν στις μάχες στο Χάνι της Γραβιάς (8/5/1821), της Άμπλιανης (13-14/7/1824) και της Πανάσσαρης, αλλά και για όλους τους Βαργιανίτες προγόνους μας, παλαιότερους και νεότερους, που πρόσφεραν διαχρονικά στην Ελλάδα.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Τους Καπεταναίους Λιάπη και Μπαλαούρα, που συμμετείχαν με τους Βαργιανίτες συντρόφους τους και στην Απελευθέρωση των Σαλώνων (27/3/1821) και του Κάστρου τους (10/4/1821). Μάλιστα, το 1840, οι επιζώντες Βαργιανίτες, που τιμήθηκαν από το ελληνικό κράτος για την προσφορά τους, ανέρχονταν στους 140.
Τους Βαργιανίτες που έπεσαν στα πεδία των μαχών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας και αυτούς που επέστρεψαν στο χωριό ρακένδυτοι και ξυπόλυτοι.
Τους Βαργιανίτες που συμμετείχαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-41), που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-45), όπως:
Ο εύζωνας Νικόλαος Κ. Τσικνής, που αν και υπηρετούσε στη Φρουρά των Ανακτόρων, πήγε ως εθελοντής και σκοτώθηκε στα οχυρά του Ρούπελ.
Ο Θεμιστοκλής Λάντζος, που επέστρεψε με κρυοπαγήματα από τα αλβανικά βουνά, ζητώντας από την βασίλισσα Φρειδερίκη, αντί της οποιασδήποτε παροχής, να γυρίσει στο μέτωπο.
Ο Μιχάλης Η. Ντούρος και ο Αχιλλέας Χρ. Μαγκλάρας, που εκτελέστηκαν από τα στρατεύματα Κατοχής (23/10/1942) στο 51ο χλμ. Λαμίας-Άμφισσας.
Ο Ιωάννης Α. Κοπανέλλος που εκτελέστηκε το Πάσχα του 1944, για να σώσει το χωριό Κουκουβίστα, κ.ά.
Δεν ξεχνάμε και τις Βαργιανίτισσες προγιαγιάδες, γιαγιάδες, μανάδες, που στήριξαν τους άνδρες, τα παιδιά και τα εγγόνια τους, κρατώντας με τις αξίες και τη νοικοκυροσύνη τους όρθιες τις κολόνες του σπιτιού τους.
Ελπίζουμε το 2024, που συμπληρώνονται 200 χρόνια από τις μάχες της Άμπλιανης και της Πανάσσαρης, να είμαστε υγιείς και να διοργανώσουμε μια μεγάλη εκδήλωση».
