του Σέρτζιο Καράρο*
Συνεργασία ή σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας; «Ο Ερντογάν είναι ένας χρήσιμος δικτάτορας» τόνισε ο Ντράγκι μετά τη διαφωνία σχετικά με την επίσκεψη της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην Άγκυρα, προσθέτοντας ότι «με αυτούς τους λεγόμενους δικτάτορες πρέπει να χρησιμοποιούμε ξεκάθαρη ορολογία όταν μιλάμε εκ μέρους της κοινωνίας, αλλά πρέπει και να είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε μαζί τους για τα συμφέροντα της χώρας μας. Πρέπει να βρίσκουμε τη σωστή ισορροπία».
Μετά από αυτά τα λόγια του Ντράγκι για τον Ερντογάν, το Υπουργείο Εξωτερικών της Άγκυρας κάλεσε για εξηγήσεις τον Ιταλό πρεσβευτή στην τουρκική πρωτεύουσα. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών απάντησε αυστηρά στις δηλώσεις του Ιταλού πρωθυπουργού. «Ο διορισμένος Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι προέβη σε μια λαϊκίστικη και απαράδεκτη δήλωση σχετικά με τον πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο οποίος έχει αναδειχθεί μέσα από εκλογές», είπε ο Τσαβούσογλου, και πρόσθεσε: «Καταδικάζουμε έντονα αυτές τις επαίσχυντες δηλώσεις που ξεπέρασαν κάθε όριο, και τις επιστρέφουμε σε αυτόν που τις διατύπωσε».
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, με τυπική ανατολίτικη κακία, υπογράμμισε πως ο Ντράγκι δεν είναι εκλεγμένος αλλά διορισμένος, ενώ ο Ερντογάν έχει εκλεγεί. Άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι, αντίθετα, αναφέρθηκαν στους δικτάτορες της ιταλικής ιστορίας, με σαφή υπαινιγμό στον Μουσολίνι. Θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες σχετικά με το αν η ανάδειξη σε ένα αξίωμα μέσω εκλογών είναι συνώνυμο της δημοκρατίας. Στην ιστορία υπάρχουν παραδείγματα εκλεγμένων που αποδείχτηκαν χειρότεροι δικτάτορες από τους διορισμένους. Και ορισμένοι διορισμένοι πρόεδροι αποδείχτηκαν πολύ καλύτεροι από δημοκρατικά εκλεγμένους δικτάτορες. Αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας.
Επικίνδυνο παιχνίδι με τις ΑΟΖ στη Μεσόγειο
Άλλη είναι η ουσία των ζητημάτων που θέλουμε να αναδείξουμε. Τον 21ο αιώνα στη Μεσόγειο τα συμφέροντα της Ιταλίας και της Τουρκίας μπορούν να συγκλίνουν, όπως ισχυρίζεται ο Ντράγκι, ή είναι καταδικασμένα να μπουν σε τροχιά σύγκρουσης; Μάλλον όχι, αλλά τα σημεία απόκλισης με την Άγκυρα κατά τα τελευταία χρόνια αποδείχτηκαν ισχυρότερα από τα σημεία συμφωνίας, εντός και εκτός του ΝΑΤΟ, του «κοινού μας σπιτιού». Το αποδεικνύει η επίσκεψη του Ντράγκι στη Λιβύη και η φρενήρης δραστηριότητα του υπουργού Εξωτερικών Ντι Μάιο στη Μεσόγειο και την υποσαχάρια περιοχή.
Στη Λιβύη η Ιταλία σκόνταψε επανειλημμένα, επιχειρώντας να ελιχθεί ανάμεσα στην επίδειξη επίσημης αναγνώρισης της κυβέρνησης της Τρίπολης και στον διάλογο με τον Χαφτάρ, συναντώντας διάφορα εμπόδια στη διαδρομή, τα οποία υπονόμευσαν την αξιοπιστία της ως ιστορικού και προνομιακού συνομιλητή με τη Λιβύη[1]. Στο κενό που δημιουργήθηκε τρύπωσε η Τουρκία, στηρίζοντας ανοιχτά και στρατιωτικά την κυβέρνηση της Τρίπολης ενάντια στον Χαφτάρ και τη σουνιτική ομάδα των χωρών που τον υποστήριξαν (Αίγυπτος, Εμιράτα, Σαουδική Αραβία). Σήμερα το αποτύπωμα της Άγκυρας στα περιουσιακά στοιχεία της Λιβύης είναι πολύ πιο έντονο από όσο πριν πέντε χρόνια, και όχι μόνο στην ξηρά.
Στην πραγματικότητα, έχει ανοίξει ένα ουσιαστικό αλλά επικίνδυνο παιχνίδι στα θαλάσσια σύνορα των ΑΟΖ της Μεσογείου. Στην ανατολική πλευρά η Τουρκία επεκτείνεται σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου, σε περιοχές όπου υπάρχουν μεγάλα υποθαλάσσια αποθέματα αερίου. Κατά τη διάρκεια της επεκτατικής αυτής επιχείρησης, η Άγκυρα δεν δίστασε να δείξει τα δόντια της τόσο στην Ιταλία (εξαναγκάζοντας ένα πλοίο της ΕΝΙ να απομακρυνθεί από τα κυπριακά ύδατα τον Φεβρουάριο του 2018), όσο και στη Γαλλία (επεισόδια με γαλλικά πολεμικά σκάφη τον Ιούνιο του 2020). Και μιλάμε για εντάσεις και συγκρούσεις ανάμεσα σε χώρες που όλες ανήκουν στην ίδια οργάνωση: το ΝΑΤΟ.
Στα δυτικά, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με τη Λιβύη για να αγκιστρώσει τις δύο αντίστοιχες ΑΟΖ σε βάρος της Αιγύπτου. Η τελευταία συνεργάζεται εδώ και καιρό με την Ιταλία –δια μέσου της ΕΝΙ– με στόχο την κοινή εκμετάλλευση των τεράστιων αποθεμάτων αερίου των κοιτασμάτων Zhor και Noor στα ανοιχτά των αιγυπτιακών υδάτων. Η συνένωση των ΑΟΖ Λιβύης και Τουρκίας θα περιόριζε ασφυκτικά τη δυνατότητα θαλάσσιας εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, τόσο της Αιγύπτου όσο και της Ιταλίας.
Το όπλο των μεταναστευτικών ροών
Πολλές αντιδράσεις υπήρξαν για τους χαμηλούς τόνους των ιταλικών αρχών απέναντι στην Αίγυπτο σχετικά με την υπόθεση της άγριας δολοφονίας του Τζούλιο Ρετζενί από Αιγύπτιους αστυνομικούς. Αυτό έχει την ερμηνεία του στο ότι η Αίγυπτος, ακόμη και υπό το καθεστώς του Αλ Σίσι, δεν είναι πια μόνο ο ανέκαθεν προνομιακός συνομιλητής της Ιταλίας, αλλά έχει γίνει στρατηγικός σύμμαχός της σε αυτό το μπρα ντε φερ με την Τουρκία στη Λιβύη και τη Μεσόγειο.
Ο Ντράγκι λέει πως ο Ερντογάν είναι δικτάτορας, αλλά πως είμαστε υποχρεωμένοι να συνεργαστούμε μαζί του. Αυτό θυμίζει ό,τι έλεγαν οι ΗΠΑ για τον Νικαραγουανό δικτάτορα Αναστάζιο Σομόζα: «Μπορεί να είναι πουτάνας γιος, αλλά είναι ο “δικός μας” πουτάνας γιος»… Πράγματι ο Ερντογάν σήμερα ρυθμίζει τις μεταναστευτικές ροές προς τα Βαλκάνια και τα ελληνικά νησιά. Με τον τρόπο αυτό απειλεί –με το αζημίωτο– τα χερσαία σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όμως με την κατάφωρη επέμβασή του στη Λιβύη ελέγχει επίσης και τις μεταναστευτικές ροές της Μεσογείου προς την Ιταλία. Έτσι μια ενδεχόμενη ρήξη με την Τουρκία θα προκαλούσε κύμα προσφύγων από τις ακτές της Λιβύης προς την Ιταλία, καθώς και έναν ολομέτωπο ανταγωνισμό με τα ιταλικά συμφέροντα και την πολιτική-οικονομική περιουσία της στη Λιβύη μετά από πολύχρονο εμφύλιο και ολική αποσταθεροποίηση.
Στην ανατολική πλευρά της Μεσογείου, η Τουρκία επεκτείνεται σε βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου. Στα δυτικά, η συνένωση των ΑΟΖ Λιβύης και Τουρκίας θα περιόριζε ασφυκτικά τη δυνατότητα θαλάσσιας εξερεύνησης και εκμετάλλευσης, τόσο της Αιγύπτου όσο και της Ιταλίας
ΝΑΤΟ-Ε.Ε. άναψαν πράσινο φως στον Ερντογάν
Τα τελευταία χρόνια το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση επέτρεψαν στον Ερντογάν να αναπτυχθεί και να ενισχύσει το φιλόδοξο σχέδιο του για επέκταση προς τουρκόφωνες περιοχές [μεταξύ άλλων τις ασιατικές δημοκρατίες της πρώην ΕΣΣΔ], και για ανάκτηση του μεγαλείου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ενθάρρυναν την επέμβαση της Τουρκίας πρώτα στη Συρία και μετά στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, υποστηρίζοντάς την στην πρώτη περίπτωση, και κάνοντας τα στραβά μάτια στη δεύτερη. Στη Συρία επειδή ΝΑΤΟ και Ε.Ε. συνεργάστηκαν με επαίσχυντο τρόπο στην προσπάθεια ανατροπής του Άσαντ, και στη συνέχεια άναψαν πράσινο φως στην τουρκική επίθεση ενάντια στους κουρδικούς θύλακες. Στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ επειδή τα συμφέροντα της Αρμενίας και των Αρμενίων είχαν την υποστήριξη της Ρωσίας.
Τα δισεκατομμύρια που κάθε χρόνο η Ε.Ε. χορηγεί στην Τουρκία για να κρατήσει υπό έλεγχο τις προσφυγικές ροές εξασφαλίζουν στην Άγκυρα πολιτικά και οικονομικά οφέλη, απελευθερώνοντας έτσι ποσά για την επίτευξη των επεκτατικών της σχεδίων. Το πιο πρόσφατο εξ αυτών είναι το φαραωνικό έργο της Διώρυγας της Ισταμπούλ, ένα καινούριο θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και την ανατολική Μεσόγειο, εναλλακτικό του Στενού των Δαρδανελλίων, όπου η συγκοινωνία ρυθμίζεται από τη Διεθνή Συμφωνία του Μοντρέ. Η νέα Διώρυγα, αντίθετα, θα ελέγχεται αποκλειστικά από την Τουρκία.
Εν ολίγοις βρισκόμαστε στη δίνη μιας κατάστασης όπου κάθε επιλογή, συνεργασία ή σύγκρουση με την Τουρκία, θα έχει βαρύ αντίτιμο. Μέχρι πριν μερικά χρόνια, αυτές οι εσωτερικές αντιθέσεις αντιμετωπίζονταν «αντισταθμιστικά», στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. Στο όνομα του στρατηγικού της ρόλου, ενάντια στην ΕΣΣΔ πρώτα, και τη Ρωσία στη συνέχεια, η Τουρκία εξοπλίστηκε, χρηματοδοτήθηκε και έγινε ανεκτή σε σημείο που να διαθέτει σήμερα τεράστιους εξοπλισμούς και ισχυρές ένοπλες δυνάμεις.
Ας θυμηθούμε πως η Τουρκία έκανε όλη τη «βρώμικη δουλειά» για τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. στα Βαλκάνια, κατά τη διάρκεια της διάλυσης και των εμφυλίων πολέμων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, και πως τον Ιανουάριο του 1999 η Ιταλία συνέβαλε στην παράδοση του Οτσαλάν, του ηγέτη του ΡΚΚ, στους Τούρκους.
Η Τουρκία τους γράφει στα παλιά της τα παπούτσια
Όταν οι ιθύνουσες ευρωπαϊκές τάξεις προσπάθησαν να διευρύνουν τον «θάλαμο αποσυμπίεσης» επιδιώκοντας να εντάξουν την Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κι αφού πέρασαν μερικά χρόνια με άφθονες μεγαλοστομίες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Τουρκία απάντησε γράφοντάς τους στα παλιά της τα παπούτσια και εξακολουθώντας να επεκτείνει την επιρροή της στις τουρκόφωνες περιοχές (τις ασιατικές δημοκρατίες της πρώην ΕΣΣΔ) και τη Μέση Ανατολή.
Εδώ η Άγκυρα αποφάσισε να ενισχύσει (και να συνδεθεί με) το δίκτυο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, μπαίνοντας σε ανταγωνισμό με το σαουδαραβικό δίκτυο, και διεύρυνε τη σφαίρα επιρροής της στην Αίγυπτο επί Μόρσι, στη Σομαλία, στο Σουδάν και στη Λιβύη, που είχε αποσταθεροποιηθεί από τη στρατιωτική επέμβαση της Δύσης το 2011 και συνταρασσόταν από εμφύλιο πόλεμο.
Το πραξικόπημα του Αλ Σίσι ενάντια στην κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο, και στη συνέχεια η υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων στον στρατηγό Χαφτάρ στη Λιβύη, ώθησαν την Τουρκία να παρέμβει άμεσα στο πλευρό της κυβέρνησης της Τρίπολης, ανακόπτοντας τη θριαμβευτική πορεία του Χαφτάρ και εξυπηρετώντας ενεργά τα συμφέροντα των νέων λιβυκών αρχών σε βάρος της Ιταλίας.
Ο «πραγματισμός» κινδυνεύει να μεταβληθεί σε μπούμερανγκ
Σήμερα, με τις σιβυλλικές αλλά απερίσκεπτες δηλώσεις του Ντράγκι και τη διπλωματική κρίση που άνοιξε με την Τουρκία, το σενάριο φαίνεται πλέον ξεκάθαρο. Η Ιταλία, καθοδηγούμενη από μάλλον πολεμοχαρή think tank –από τη Limes μέχρι το ISPI[2]– προσπαθεί να ανακτήσει τον από καιρό απωλεσθέντα στρατηγικό της ρόλο στη Μεσόγειο, ώστε να ακούγεται δυνατά η φωνή της στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Και να μπορεί να διεκδικήσει, έτσι, περισσότερα δικαιώματα στους δύο σχηματισμούς.
Για τον λόγο αυτόν οι ιταλικές κυβερνήσεις έστειλαν πολεμικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, στον Περσικό Κόλπο, στη Μεσόγειο, καθώς και στρατιώτες στο Μαλί και τον Νίγηρα, συντηρούν στρατιωτικές αποστολές στο Ιράκ, τη Λιβύη, τον Λίβανο, το Αφγανιστάν, αυξάνουν τις στρατιωτικές δαπάνες και τις χρηματοδοτήσεις των στρατιωτικών αποστολών στο εξωτερικό, εξάγουν μεγάλο όγκο εξοπλισμών στην Αίγυπτο, και τώρα θέλουν να δείξουν την πυγμή τους και στην Τουρκία.
Πρόκειται για συνειδητή τυχοδιωκτική επιλογή, με την οποία ο φαινομενικός πραγματισμός του Ντράγκι (για ανταγωνισμό αλλά και συνεργασία με την Τουρκία), κινδυνεύει να μεταβληθεί σε μπούμερανγκ. Και θα ήταν μεγάλο πρόβλημα αν, στο όνομα της γεωπολιτικής, κάποιος τελικά νόμιζε ότι τα εθνικά και στρατηγικά συμφέροντα της Ιταλίας ταυτίζονται με τα δικά του.
Καθήκον μας δεν μπορεί να είναι η υποστήριξη της αρπακτικότητας και των «ιμπεριαλιστικών» βλέψεων της δικής μας και των άλλων κυβερνήσεων. Αντίθετα, έχουμε χρέος να έρθουμε σε ρήξη με όλες τις δεσμεύσεις και τους αυτοματισμούς που κρατούν τη χώρα μας μέσα σε κλουβιά όπως αυτά του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε., και να την οδηγήσουμε στην προοπτική των αδέσμευτων χωρών, σε μια ενεργητική ουδετερότητα και στη διεθνή συνεργασία στη βάση της αμοιβαιότητας, ξεκινώντας από τον ευρωμεσογειακό χώρο.
Αν δεν το κάνουμε αυτό, θα σημαίνει ότι ακολουθούμε, ή ακόμη χειρότερα ότι υποβοηθούμε τα βήματα και τα «τετελεσμένα» που στην ιστορία παρέσυραν λαούς και χώρες στα επικίνδυνα μονοπάτια αποικιοκρατικών επιδιώξεων και πολεμικών περιπετειών. Βήματα που επανεμφανίζονται σήμερα, υποκινούμενα από ηγέτες εκλεγμένους ή διορισμένους…
* O Σέρτζιο Καράρο είναι αναλυτής και συντάκτης της ιταλικής ηλεκτρονικής εφημερίδας Contropiano (contropiano.org), όπου και δημοσιεύθηκε το άρθρο αυτό στις 10/4/2021. Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης. Μετάφραση: Άβα Μπουλούμπαση
[1] Από τα μεγαλύτερα φιάσκα της Ιταλίας στο θέμα της Λιβύης, να θυμηθούμε την αδέξια προσπάθεια του Ιανουαρίου 2020 για συνάντηση του Χαφτάρ και του Λίβυου πρωθυπουργού Αλ Σαράι στη Ρώμη, εν αγνοία του δεύτερου. Ενώ λίγο πριν, τον Νοέμβριο του 2019, είχε καταρριφθεί ένα ιταλικό στρατιωτικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος που κατασκόπευε τις θέσεις των πολιτοφυλακών του Χαφτάρ στα νότια της Τρίπολης.
[2] Limes: Ιταλική Επιθεώρηση Γεωπολιτικής (ανήκει στον Όμιλο L’Espresso). ISPI: Ινστιτούτο Σπουδών Διεθνούς Πολιτικής (ιδρύθηκε το 1934).
