Με αφορμή μια επίσκεψη στις φυλακές του Γεντί Κουλέ. Του Γιώργου Λάμπρου και του Στρατή Λαμπρίδη.
Το μεσημέρι της Δευτέρας 15/11, με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου, μια ομάδα νέων επισκέφθηκαμε τις φυλακές του Γεντί Κουλέ στη Θεσσαλονίκη. Εκεί μας υποδέχτηκε ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης (δημοτικός σύμβουλος Θεσ/νίκης με την Ανοιχτή Πόλη και μέλος του Συνδέσμου Εξορισθέντων-Φυλακισθέντων Αντιστασιακών ΣΦΕΑ 1967-1974) για να μας ξενάγησει στο χώρο. Ο ίδιος είχε φυλακισθεί εκεί κατά την περίοδο της δικτατορίας και αυτό διευκόλυνε την εξιστόρηση των γεγονότων.
Το Γεντί Κουλέ, στα ελληνικά «Επταπύργιο», χρονολογείται από τον 4ο αιώνα, την περίοδο, δηλαδή, της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι χτισμένο στην περιοχή της Άνω Πόλης και αρχικά χρησίμευε σαν φρούριο λόγω της ιδιαίτερης γεωγραφικής του θέσης. Το 1890, οι Τούρκοι το μετέτρεψαν σε φυλακή, που λειτουργούσε (αργότερα υπό ελληνική διεύθυνση) έως το 1989. Κάθε δύσκολη περίοδος για τη χώρα καθιστούσε αυτό το μέρος, κολαστήριο για τους Έλληνες αγωνιστές.
Στο Γεντί Κουλέ συνυπάρχουν βυζαντινά τείχη, κτίσματα του 19ου αιώνα ακόμη και πολύ πρόσφατα, μιάς και ο χώρος των κελιών των κρατουμένων χρησιμοποιήται σήμερα σαν γραφεία της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Όπως μας είπε ο Ηλίας, φοιτητής του ΠΑΜΑΚ, μετά την επίσκεψη: «το Γεντί Κουλέ δεν αναφέρεται πουθενά σαν φυλακή αλλά μόνο σαν βυζαντινό μνημείο, οπότε είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα αποκρύπτεται η πραγματική ιστορία του». Η αλήθεια είναι πως επιχειρείται η ουδετεροποίηση του χώρου από την πολιτεία, η «τιμωρία της μνήμης» όπως χαρακτηριστηκά μας είπε ο Τριαντάφυλλος. Το μόνο που μένει να προσδίδει στο Γεντί Κουλέ τον πραγματικό του χαρακτήρα, είναι οι εκδηλώσεις του ΣΦΕΑ, οι συναυλίες με τραγούδια της φυλακής που διοργανώνει συχνά στο χώρο και οι αγώνες των μελών του ώστε να δημιουργηθεί μια έκθεση με ντοκουμέντα και αρχεία.
Μπαίνοντας κανείς στο Γεντί Κουλέ, αντικρύζει στα αριστερά του μια βαριά σιδερένια πόρτα. Πίσω απ’ αυτή κρύβονται τα κελιά της απομόνωσης. Καταφέραμε να μπούμε μέσα και να βιώσουμε έστω και για λίγο την φρίκη. Η Αποστολία, φοιτήτρια του ΤΕΙ μας είπε: «Τα κελιά της απομόνωσης μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση όπως και η δύναμη που είχανε αρκετοί αγωνιστές να επιβιώσουν χωρίς σχεδόν καμία επικοινωνία με τους υπόλοιπους κρατούμενους. Σε αρκετά κελιά υπήρχαν χαραγμένα ονόματα και σκέψεις κρατουμένων». Στα δεξιά βρίσκεται ο χώρος του επισκεπτηρίου, όπου οι κρατούμενοι είχαν την ευκαιρία να δούν τους δικούς τους ανάλογα με την ποινή που τους είχε επιβληθεί, άλλος μια φορά στις 15 μέρες, άλλος μια φορά το μήνα, άλλος καθόλου. Ο Τριαντάφυλλος μας εξιστόρησε με ποιο τρόπο δικαιολογούσαν οι μανάδες την απουσία του πατέρα στα παιδιά τους: «εσένα σε έφερε ο πελαργός, τον μπαμπά τον πήρε το κακό πουλί», λέγανε εννοώντας το σύμβολο της χούντας.
Κατευθυνόμενοι στο εσωτερικό των φυλακών, δεξιά και αριστερά μεγάλες σιδερένιες πόρτες. «Ανώτατο όριο λουτρού 15 λεπτά» έγραφε η επιγραφή που ακόμη ήταν κρεμασμένη στον τοίχο. Μπροστά μας μια σιδερένια σκάλα που οδηγεί στη γέφυρα από όπου οι φρουροί επόπετυαν κάθε κίνηση των κρατουμένων. Μόνο ο Ζαχαριάδης λέγεται ότι κατάφερε να αποδράσει από δω, μεταμφιεσμένος σε παππά. Από εκεί βλέπεις το προαύλιο, παλιότερα υπήρχε και ενα φιλέ για να παίζουν βόλεϊ. Από την άλλη μεριά, διατηρείται μόνο η εκκλησία που έχει και αυτή τη δικιά της ιστορία. Ένα κείμενο διαμαρτυρίας που είχαν συγγράψει οι πολιτικοί κρατούμενοι διαμαρτυρόμενοι για τις συνθήκες κράτησης κατάφεραν να το βγάλουν έξω από τις φυλακές μέσω του εξομολογητή παπά τους, «που δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα τη χούντα» και στη συνέχεια μεταδόθηκε από το BBC προκαλώντας μεγάλο σάλο. Παλιότερα στον ίδιο χώρο, υπήρχαν τα μαγειρεία και το κουρείο «για να πηγαίνουν σενιαρισμένοι και καθαροί στις δίκες», όπως μας είπε ειρωνικά ο Τριαντάφυλλος.
Ο εξωτερικός χώρος πίσω από τις φυλακές λειτουργούσε σαν σημείο εκτελέσεων. «Στήνανε τα πολυβόλα εδώ και τους καθάριζαν, στα 6 μέτρα που λέγαμε» μας αποκάλυψε ο Τριαντάφυλλος. Εκατοντάδες οι αγωνιστές που έπεσαν σε αυτό τον τοίχο από τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος την περίοδο του εμφυλίου και της χούντας. Εκεί, στον συνήθη τόπο, πίσω από τις φυλακές του Γεντί Κουλέ, στις 23 Οκτωβρίου του 1947 εκτλέστηκαν 47 στελέχη της ΟΠΛΑ και ακολούθησαν εκατοντάδες, μερικοί από τους οποίους ακόμη και σήμερα παραμένουν άγνωστοι.
Η κατοχή, ο εμφύλιος και η χούντα στιγμάτισαν τη μνήμη του ελληνικού λαού και το Γεντί Κουλέ ήταν αναπόσπαστο στοιχείο των, κάθε φορά, αντιδραστικών καθεστώτων. Οι φυλακίσεις, οι βασανισμοί και οι εκτελέσεις, λόγω δημοκρατικών πολιτικών φρονημάτων ήταν καθημερινό φαινόμενο στο απροσπέλαστο φρούριο. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι είναι η πιο πολυτραγουδισμένη φυλακή της Ελλάδας.
Ευχαριστούμε θερμά τον Τριαντάφυλλο Μηταφίδη για την ξενάγηση και την παραχώρηση υλικού.
