Η όξυνση της πολεμικής σύγκρουσης στο έδαφος της Ουκρανίας επαναφέρει στο προσκήνιο την πυρηνική απειλή. Από την μία, η εμπλοκή της Ρωσίας, της χώρας με το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο. Από την άλλη, η ανοιχτή αντιπαράθεση που όλο και περισσότερο τείνει να πάρει τον χαρακτήρα θερμού πολέμου, με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ να αποτελούν το αντίπαλο πυρηνικό δέος. Και όλα αυτά, με την αμερικανορωσική αντιπαράθεση να συμβαίνει στο πεδίο μιας χώρας, της Ουκρανίας, με μεγάλο αριθμό πυρηνικών αντιδραστήρων (15 σταθμοί), στο έδαφος της οποίας έχει συμβεί μια από τις μεγαλύτερες πυρηνικές τραγωδίες, αυτή του Τσέρνομπιλ.
Η Ρωσία θέτει σε ετοιμότητα «όλες τις δυνάμεις αποτροπής», όπως τονίζουν οι Ρώσοι αξιωματούχοι, για να απαντήσει στις κυρώσεις της Δύσης και να προετοιμαστεί για έναν «πόλεμο ευρείας κλίμακας συμπεριλαμβανομένου ενός πολέμου με την χρήση πυρηνικών όπλων». Με τον Ρώσο ΥΠΕΞ, κ. Λαβρόφ να δηλώνει χαρακτηριστικά πως «ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, θα είναι πυρηνικός και καταστροφικός». Σκοπός της απειλής αυτής είναι να γίνει κατανοητό στις κυβερνήσεις της Δύσης πως τυχόν κινήσεις που θα θέσουν εμπόδια στους σχεδιασμούς της Ρωσίας επί του εδάφους της Ουκρανίας, θα απαντηθούν με κλιμάκωση ικανή να έχει καταστροφικές συνέπειες.
Την ίδια στιγμή, στο πεδίο των μαχών, ο κίνδυνος ενός «ατυχήματος» είναι στην ημερήσια διάταξη. Από τις πρώτες μέρες του πολέμου και τη μάχη για την κατάληψη των εγκαταστάσεων του Τσέρνομπιλ, είχε φανεί ότι οι υποδομές πυρηνικής ενέργειας είναι ένας από τους «στόχους» της ρωσικής επιχείρησης. Η ουκρανική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει από τότε μια σειρά επιθέσεις των ρωσικών δυνάμεων σε πυρηνικούς σταθμούς, εκπέμποντας SOS για την ασφάλεια του πλανήτη. Με τους Ρώσους να καταγγέλλουν από την πλευρά τους πως ο ουκρανικός στρατός αλλά και παραστρατιωτικές ομάδες, οχυρώνονται σε πυρηνικές εγκαταστάσεις, χρησιμοποιώντας τις ως ασπίδα απέναντι στις ρωσικές επιθέσεις.
Εκατέρωθεν λόγος γίνεται όμως και για τα βιολογικά όπλα. Οι Αμερικάνοι προειδοποιούν (όπως και σε παλιότερους πολέμους) ότι ο Πούτιν δε θα διστάσει να χρησιμοποιήσει βιολογικά όπλα μαζικής καταστροφής, την ίδια στιγμή που η ρωσική διπλωματία (και η κινέζικη κυβέρνηση) καταγγέλλει τις ΗΠΑ για τη λειτουργία βιολογικών εργαστηρίων στα εδάφη της Ουκρανίας. Γεγονός που παραδέχεται και η αναπληρώτρια ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, κ. Β. Νούλαντ, εκφράζοντας την ανησυχία της… να μην πέσουν στα χέρια των Ρώσων. Όλα λοιπόν δείχνουν ότι διεξάγεται ένας επικίνδυνος διαγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων για την έρευνα και την κατασκευή βιολογικών όπλων και παθογόνων που μπορούν να αξιοποιηθούν ως όπλα, βάζοντας σε μεγάλο κίνδυνο όλη την ανθρωπότητα. (Αρκεί να σκεφτούμε εδώ ότι είναι ανοιχτό το ερώτημα για πιθανή ανθρωπογενή πηγή μετάδοσης του Covid και πιθανή συσχέτισή του με αντίστοιχες έρευνες).
Ο Αρμαγεδδών και ο φόβος
Πλάι στα παραπάνω, στα δυτικά ΜΜΕ πληθαίνουν τα άρθρα για πιθανό πυρηνικό Αρμαγεδδώνα: «10 πράγματα σε περίπτωση που ξεσπάσει πυρηνικός όλεθρος», «αδειάζουν τα ράφια των φαρμακείων από χάπια ιωδίου», είναι μερικοί μόνο από τους χαρακτηριστικούς τίτλους. Εθισμός στο φόβο, σε έναν αποκαλυπτικών διαστάσεων κίνδυνο απέναντι στον οποίο οι καθημερινοί άνθρωποι αδυνατούμε να κάνουμε και πολλά. Προετοιμασία ενός ψυχροπολεμικού κλίματος που όλο και ενισχύεται, μετατρέποντας τον κίνδυνο του πολέμου σε κανονικότητα, νομιμοποιώντας τους εξοπλισμούς και την ετοιμότητα των πολεμικών μηχανών και στρώνοντας το έδαφος στην επέκταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης σε μια σειρά χώρες.
Το τέλος της «μη διάδοσης»
Αυτό που βιώνουμε με τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι το τέλος της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής ασφάλειας του πλανήτη. Ο πόλεμος, μπορεί αυτή τη στιγμή να περιορίζεται στο έδαφος της Ουκρανίας, όμως ήδη προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις σε πλανητική κλίμακα. Η Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων -σε ισχύ από το 1970- που συνυπέγραφαν οι πέντε πυρηνικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία, Κίνα) και άλλες μη πυρηνικές χώρες, προέβλεπε την μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, τον αφοπλισμό και τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Η εξισορρόπηση ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και ο αποκλεισμός των υπολοίπων χωρών που υποσχέθηκε η συμφωνία αυτή -πόσο μάλλον η πρόβλεψη του σταδιακού αφοπλισμού- έχουν πάψει εδώ και καιρό να λειτουργούν. Πλέον, μια σειρά χώρες έχουν (Ινδία, Πακιστάν, Ισραήλ, Λ.Δ. Κορέας) ή έχουν εκφράσει τη φιλοδοξία να αποκτήσουν (Τουρκία, Ιράν) πρόσβαση σε πυρηνικά όπλα. Στην εποχή της κρίσης της παγκοσμιοποίησης, της ανάδυσης νέων πόλων ισχύος πέραν της υπό αμερικανική ηγεμονία Δύσης, ο επανεξοπλισμός, η προετοιμασία για πόλεμο, η δυνατότητα χρήσης πυρηνικών όπλων αποτελούν ανοιχτή απειλή. Κι όσο και αν οι υποστηρικτές της «ισορροπίας του τρόμου» δηλώνουν πως δεν αποτελούν παρά ένα ισχυρό χαρτί για τη διπλωματία, όλα αυτά φέρνουν πιο κοντά τον πόλεμο.
Στην εποχή της κρίσης της παγκοσμιοποίησης, της ανάδυσης νέων πόλων ισχύος πέραν της υπό αμερικανική ηγεμονία Δύσης, ο επανεξοπλισμός, η προετοιμασία για πόλεμο, η δυνατότητα χρήσης πυρηνικών όπλων αποτελούν ανοιχτή απειλή
Σε αυτό το περιβάλλον οι μικρές και ενδιάμεσες δυνάμεις θα σέρνονται με μεγαλύτερη ένταση πίσω από τις μεγάλες και τους πολεμικούς τους άξονες, στο όνομα της ασφάλειας. Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης σπεύδουν στην ομπρέλα προστασίας του ΝΑΤΟ, ενώ και στην Ευρώπη, πλάι στην κούρσα επανεξοπλισμού (βλ. Γερμανία), η επαναπροσέγγιση με την (πυρηνική δύναμη) Βρετανία αλλά και η μεγαλύτερη πρόσδεση στον ευρωατλαντισμό παρουσιάζονται ως μονόδρομος. Στην άλλη πλευρά του πλανήτη, στην Ιαπωνία, πληθαίνουν οι φωνές που προνομοποιούν τον επανεξοπλισμό σπάζοντας ακόμη και το ταμπού της χρήσης πυρηνικών όπλων (βλ. δηλώσεις Σ. Άμπε, «Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται», Δρόμος, φ. 580), προκαλώντας αντιδράσεις τόσο στα δύο κράτη της κορεάτικης χερσονήσου όσο και στην Κίνα.
Τα παραπάνω γίνονται ακόμη πιο ανησυχητικά αν αναλογιστεί κανείς δυο μεγάλες απουσίες. Από την μία, ανύπαρκτοι είναι εκείνοι οι ενδιάμεσοι, υπερεθνικοί θεσμοί, με ρυθμιστικό ρόλο και ισχύ, που θα ήταν ικανοί να επιβάλουν βαλβίδες εκτόνωσης. Μοιάζουν σήμερα παρηκμασμένοι και ανίκανοι να δράσουν αφού τα προηγούμενα χρόνια μετατράπηκαν σε προσάρτημα της παγκοσμιοποίησης και της αμερικανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς να μπορέσουν να «παρακολουθήσουν» την αναδιανομή ισχύος που έχει στο μεταξύ επισυμβεί στον πλανήτη. Από την άλλη, εκκωφαντική είναι η απουσία ενός αντιπολεμικού κινήματος ικανού να βάλει φρένο τόσο στον ψυχροπολεμικό παραλογισμό όσο και στις κούρσες επανεξοπλισμών. Ήταν ένα τέτοιο κίνημα, που μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, με έναν τελείως διαφορετικό συσχετισμό δύναμης, πέτυχε νίκες και στόχους για τον αφοπλισμό και την μη διάδοση των πυρηνικών.
Η Ελλάδα;
Η Ελλάδα, μια μεσαία χώρα, σε μια διαχρονικά ασταθή γεωπολιτικά περιοχή, κοντά στο επίκεντρο της τρέχουσας ανάφλεξης, αποτελεί μια ζώνη χωρίς πυρηνικά, αρνούμενη να αποδεχθεί τόσο την εγκατάσταση πυρηνικών όπλων (βλ. αιτήματα του ΝΑΤΟ) όσο και υποδομών πυρηνικής ενέργειας για ειρηνική χρήση, ακολουθώντας την κυρίαρχη πολιτική της Ευρώπης. Αλλά και με το ισχυρό αντιπολεμικό κίνημα των προηγούμενων χρόνων να αποτελεί έναν από τους εγγυητές αυτής της πολιτικής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η σοβούσα ενεργειακή κρίση φαίνεται να «απελευθερώνουν» τη συζήτηση και τις διαθέσεις όσο αφορά τόσο την πολεμική όσο και την «ειρηνική» χρήση. Χαρακτηριστικές εξελίξεις των τελευταίων ημερών, οι ανακοινώσεις για την πρόθεση κατασκευής, σε συνεργασία με τη Βουλγαρία, πυρηνικού σταθμού παραγωγής ενέργειας (σε συνέχεια της απόφασης της Ε.Ε., να την εντάξει στις πράσινες μορφές ενέργειας) στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, αλλά και η είδηση για χρήση του ελληνικού εναέριου χώρου από βομβαρδιστικά Β52 του ΝΑΤΟ, που έχουν τη δυνατότητα να φέρουν πυρηνικά όπλα. Με το γεγονός αυτό μάλιστα να μη συζητιέται, θεωρούμενο ως συμβατική, συμμαχική μας υποχρέωση. Η χώρα μας, οι μικρές και ενδιάμεσες χώρες, οι λαοί του πλανήτη, έχουν κάθε λόγο να αντισταθούν στις πολεμικές μηχανές που στήνονται, να διεκδικήσουν τον πυρηνικό αφοπλισμό ως απαραίτητο όρο για να αναπνεύσουν απέναντι στη διαρκή απειλή ενός καταστροφικού πολέμου, συμπιεζόμενες γεωπολιτικά μεταξύ των πολεμικών αξόνων των μεγάλων δυνάμεων.
