Κατά τα φαινόμενα η Ευρώπη έχει χάσει το μπούσουλα. Ούτε πέθανε ούτε φτώχυνε σε σημείο να αλλάξει δραματικά το επίπεδο ζωής της. Αλλά αυτό που διακρίνεται είναι ότι έχουν κλονιστεί οι πυλώνες που τη στήριζαν και της δημιουργούσαν την απαραίτητη συνοχή, αλλά της πρόσφεραν και το απαραίτητο κύρος. Πυλώνες που χρειάστηκαν αιώνες για να επινοηθούν, να υλοποιηθούν και να εδραιωθούν. Πυλώνες πάνω στους οποίους οικοδομήθηκαν τα κράτη και σχηματίστηκε η λεγόμενη ευρωπαϊκή συνείδηση, όπως ο χριστιανισμός, η αποικιοκρατία, η αστική δημοκρατία, το οικονομικό σφρίγος του καπιταλισμού, τα παγκόσμια συστήματα ελέγχου των αγορών και διακίνησης των κεφαλαίων, τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης, η δυτική ταυτότητα και το πολιτισμικό προφίλ.
Ξεκινώντας από τον πιο πεζό πυλώνα, την οικονομία, οι δείκτες είναι ανησυχητικοί. Όλοι οι παγκόσμιοι οργανισμοί, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και οι μεγάλες παγκόσμιας εμβέλειας τράπεζες προβλέπουν ότι και στην μετα-κόβιντ εποχή η Ευρώπη θα κινηθεί καχεκτικά, με αστάθμητες πιθανότητες να ανακάμψει σύντομα. Και δεν φταίνε γι’ αυτό οι πολεμικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία που στην πραγματικότητα δεν απορροφούν πόρους από τα ευρωπαϊκά κράτη, γιατί οι ενισχύσεις αποτελούν εν μέρει δάνεια και εν μέρει επενδύσεις στις δυτικές βιομηχανίες παραγωγής όπλων, προμήθειας ενέργειας και συναφών ειδών. Απλά η Ουκρανία καταναλώνει και χρεώνεται τις ακριβές ύλες και υπηρεσίες που της προσφέρονται. Η σοβαρή αρνητική επίδραση του πολέμου στα οικονομικά της Ευρώπης δεν έχει να κάνει τόσο με τις συγκρούσεις επί ουκρανικού εδάφους όσο με την επιλογή των ευρωπαϊκών ελίτ να προκαλέσουν με δικές τους αποφάσεις διακοπή του εφοδιασμού της Ευρώπης με το πετρέλαιο-αέριο της Ρωσίας που έρρεε σε καλές τιμές και χωρίς εμπόδια επί πενήντα συναπτά έτη στηρίζοντας τη μεταπολεμική ευμάρεια.
Αλλά ούτε κι αυτό θα έφτανε για να προκαλέσει οικονομική κρίση στην Ευρώπη. Το ότι οι εκπαιδευτικοί, νοσοκομειακοί, σιδηροδρομικοί και αστυνομικοί στη Μεγάλη Βρετανία δεν έχουν πάρει αύξηση στους μισθούς τα τελευταία δέκα ή δεκαπέντε χρόνια, δεν έχει καμία σχέση με τον πόλεμο ούτε με το Μπρέξιτ που προηγήθηκε και το οποίο αποτελεί μια πολύ χειροπιαστή απόδειξη εσωτερικής αποσύνθεσης της Ευρώπης. Και, βέβαια, η Μεγάλη Βρετανία, 6η οικονομική δύναμη στον κόσμο, αποχωρώντας από την Ε.Ε. δεν μπορεί να αναπληρωθεί από την ένταξη της Κροατίας ή προοπτικά της Αλβανίας και του Μαυροβουνίου.
Νέος δρόμος
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα της Ευρώπης είναι οι εξελίξεις που σχετίζονται με την ηγεμονία της Δύσης, δηλαδή με την πορεία των καταλοίπων της αποικιοκρατίας, με τη δυνατότητα των ευρωπαϊκών κρατών και γενικότερα του δυτικού μπλοκ, να έχει ελεύθερη και επωφελή πρόσβαση στον πλούτο της υπόλοιπης ανθρωπότητας. Γιατί δεν υφίσταται πλέον σοβαρή ανάλυση από την οποία να μην συνάγεται ότι ο κόσμος τον οποίο επί αιώνες εκμεταλλευόταν η Δύση και ευημερούσε, έχει κατά ένα μέρος ήδη αλλάξει και κατά το υπόλοιπο είναι επίσης σε διαδικασία αλλαγής. Αλλαγής που η διεύρυνσή της συνεπάγεται τη συρρίκνωση των οικονομικών μεγεθών που είχε συνηθίσει να απολαμβάνει η Δύση. Έτσι, με τη λογική της αποικιοκρατίας από την οποία η Δύση δεν μπορεί να απαλλαγεί γιατί είναι συστατικό στοιχείο της κουλτούρας και της δομής της, η παγκόσμια κατάσταση θα συνεχίσει να αναδιαμορφώνεται σε βάρος του δυτικού μπλοκ, ανεξάρτητα από το ποιο τμήμα του θα πληγεί περισσότερο τώρα ή αργότερα.
Το γεγονός ότι οι διεθνείς οργανισμοί, με μικρές αποκλείσεις, προβλέπουν για το 2023 αύξηση παγκόσμια γύρω στο 3%, μεγάλο μέρος της οποίας οφείλεται στα ποσοστά που δίνουν πρωτίστως στην Κίνα και δευτερευόντως στην Ινδία, είναι μόνο μία αλλά σαφής ένδειξη για την πορεία της Ευρώπης της οποίας τα ποσοστά είναι θετικά στα όρια της ύφεσης. Δεν μπορεί να συνεισφέρει καθόλου στην παγκόσμια ανάπτυξη και ζορίζεται να συντηρήσει τα κεκτημένα της. Κι αυτό, όποιες εκλάμψεις κι αν έχει πρόσκαιρα, του χρόνου ή του παραχρόνου, δεν μπορεί να αποτρέψει μια εξέλιξη που δεν θα είναι ευχάριστη για τη Δύση. Παράγοντας ή αγοράζοντας περισσότερα όπλα, όπως έχουν σχεδόν όλες οι δυτικές χώρες αποφασίσει και εξαγγείλει, μόνο πολέμους μπορεί να κάνει, αλλά όχι ανάπτυξη που είναι αποτέλεσμα πιο σύνθετων παραγόντων. Ούτε μπορεί η Δύση να παίξει στο γήπεδο που διαμορφώνουν οι Κινέζοι με τη συνδρομή όσων συνεργάζονται μαζί τους. Δεν μπορεί ο παίκτης του ράγκμπι να παίξει το ίδιο καλά στο τραπέζι του πινγκ-πονγκ.
Κι αυτή η εξέλιξη δεν φαίνεται ότι μπορεί να αλλάξει ρότα, γιατί το δυτικό μπλοκ δεν έχει πλέον την ευχέρεια να εκμεταλλεύεται ληστρικά και να συγκεντρώνει όλη την υπεραξία της ανθρωπότητας στα ταμεία του αφήνοντας τους παραγωγούς εργασίας και πρώτων υλών στη φτώχεια και τη μιζέρια. Η Κίνα από μόνη της είναι ένας γίγαντας που ξύπνησε και μασάει σίδερα. Η Ινδία το ίδιο. Κι από κοντά οι άλλοι μεσαίοι γίγαντες (Ινδονησία, Πακιστάν, Βραζιλία, Μεξικό, Βιετνάμ, Τουρκία, Ιράν, Μπανγκλαντές, Αίγυπτος κ.λπ.), αλλά και πολλοί άλλοι υπολογίσιμου μεγέθους παίκτες (Αργεντινή, Νότια Αφρική, Ταϊλάνδη, Αγκόλα, Νιγηρία κ.ά.) μαζί με δεκάδες χώρες κάθε μεγέθους σε πληθυσμό και έκταση, δεν επιτρέπουν πλέον την μονομερή από τρίτους «αξιοποίηση» των αγαθών τους. Ούτε οι Σαουδάραβες και οι Άραβες του Κατάρ προσκυνούν τα αμερικάνικα και ευρωπαϊκά τραστ για το πετρέλαιό τους, ούτε άλλες χώρες εκχωρούν ασύμφορα, όπως ήταν καθεστώς στην ακμή της αποικιοκρατίας, τα πολύτιμα μέταλλα και τους θρεπτικούς καρπούς τους με τους οποίους τάιζαν σχεδόν τζάμπα τους Ευρωπαίους. Όχι πως δεν υπάρχουν ακόμα χώρες υποτελείς ή διεφθαρμένα καθεστώτα που ξεπουλούν τον εθνικό πλούτο στους δυτικούς, αλλά ακόμα κι αυτές συμπιέζονται από τις αλλαγές που είναι σε εξέλιξη.
Η Ελλάδα ανήκει στην κατηγορία των διεφθαρμένων προτεκτοράτων, όπως και τα υπόλοιπα υπό δυτική εποπτεία βαλκανικά κρατίδια με συνολικό πληθυσμό που δεν ξεπερνάει ούτε τον πληθυσμό μιας κινέζικης ή ινδικής πόλης. Υπάρχουν και στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική τέτοιες χώρες, αλλά λιγοστεύουν, αν κρίνουμε και από τις πρόσφατες διαφοροποιήσεις στα νησιωτικά συγκροτήματα του Ειρηνικού, όπως είναι τα νησιά του Σολομώντα που δυσαρέστησαν τους Αμερικάνους συνάπτοντας προχωρημένες συμφωνίες συνεργασίας με την Κίνα. Πάντως, η δημόσια επίκληση του Πάπα στο Κονγκό, να σταματήσει η λεηλασία των χωρών της Αφρικής από τη Δύση, είναι άλλη μια επιβεβαίωση της ειδεχθούς πραγματικότητας αλλά και των ρευμάτων μεταβολής της.
Αντι-δολάρια
Η Ευρώπη είχε επαναπαυτεί στις δάφνες της από την περίοδο της αποικιοκρατίας που πέντε-έξι κράτη της Ευρώπης έλεγχαν και κυβερνούσαν την Κίνα, την Ινδία, όλη την Αφρική και σχεδόν όλη την Ασία και όλη την κεντρική και νότια Αμερική, παίρνοντας τους υδρογονάνθρακες, το χρυσάφι, το ασήμι, τα διαμάντια, το χαλκό, το βαμβάκι, τις μπανάνες, τον καπνό, τον καφέ, το τσάι, τα μπαχάρια, σχεδόν τα πάντα, με το έτσι θέλω. Αυτή η εποχή μπορεί να μην τελείωσε ακόμα, αλλά κοντεύει.
Βέβαια, οι Δυτικοί αρνούνται να αποδεχτούν ότι ο κόσμος όπως τον είχαν φτιάξει, στα μέτρα τους, μεταβάλλεται ραγδαία και ανεπιστρεπτί. Κι αυτή η άρνηση δεν έχει να κάνει μόνο με την αλαζονεία τους. Έχει να κάνει και με το γεγονός ότι την εποχή της παντοδυναμίας τους κατασκεύασαν ένα τεράστιο πολύμορφο και πολύπλοκο σύστημα ελέγχου των κεφαλαίων, των προϊόντων, των γνώσεων και των υπηρεσιών που διακινούνται παγκοσμίως, έξω από το οποίο δεν μπορεί κανείς να στείλει ούτε ένα δολάριο στον πατέρα του ή ένα γράμμα στην αδερφή του.
Αλλά κι αυτό το σύστημα με όλα του τα παρακλάδια πλέον αμφισβητείται και αμφισβητείται έμπρακτα. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που συνέβη με το SWIFT, μέσω του οποίου οι ΗΠΑ ελέγχουν τις διακινήσεις κεφαλαίων παγκόσμια. Ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το SWIFT δεν την απομόνωσε όπως ανέμεναν οι Δυτικοί που απογοητεύτηκαν έχοντας πιστέψει ότι αυτό είναι το ισχυρότερο όπλο τους για να γονατίσουν τον αντίπαλο. Κι αυτό γιατί η Ρωσία είχε προετοιμαστεί για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αλλά και γιατί η προώθηση των συναλλαγών με εθνικά νομίσματα και όχι με δολάρια, από ισχυρές χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Σαουδική Αραβία, απέδειξε ότι οι μεγάλοι παίκτες έχουν τη δυνατότητα όχι να το αγνοήσουν άμεσα, αλλά να το παρακάμψουν σταδιακά με την προοπτική να αποδεσμευτούν πλήρως απ’ αυτό, παρασύροντας και πολλές άλλες χώρες με τις οποίες συναλλάσσονται. Μεταξύ άλλων, η Βραζιλία και η Αργεντινή συνεργάζονται ήδη πάνω σ’ αυτό.
Με δανεικά
Κι αυτό ανησυχεί πολύ τους Δυτικούς, γιατί συντονισμένα γεννιούνται αντιδράσεις σε δεκάδες χώρες που οι οικονομίες τους είναι εξαρτημένες από το δολάριο, έχοντας αντιληφτεί ότι σε βάρος των εθνικών τους συμφερόντων χρηματοδοτούν αναγκαστικά τα δυτικά κράτη.
Ήδη με την αύξηση των επιτοκίων από τις ΗΠΑ, τη Μ. Βρετανία, την Αυστραλία και άλλες μητροπόλεις, τα κράτη που έχουν δανειστεί χρήματα από τα δυτικά κράτη, τις τράπεζες, το Διεθνές Νομισματικό ταμείο και άλλους χρηματοπιστωτικούς φορείς που ελέγχονται από τη Δύση, είτε χάνουν τα κεφάλαια που θα χρησιμοποιούσαν για την ανάπτυξη είτε αδυνατούν να αποπληρώσουν τους αυξημένους τόκους κινδυνεύοντας με πτώχευση και εκποίηση του εθνικού τους πλούτου.
Γι’ αυτό, και όχι για πολιτικούς με τη στενή έννοια του όρου λόγους, έχει μπει στην ημερήσια διάταξη των διαβουλεύσεων μεταξύ κυβερνήσεων το ζήτημα της δημιουργίας εναλλακτικών μορφών και δικτύων για τη διακίνηση των κεφαλαίων προκειμένου να αποδεσμευτούν από το δολάριο. Η περίπτωση της Ρωσίας, με την αυθαίρετη κατάσχεση των αποθεμάτων της, άνω των 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που ήταν σταθμευμένα σε δυτικές τράπεζες, αλλά και των επενδύσεων που έχουν κάνει Ρώσοι επιχειρηματίες στη Δύση, έχει θορυβήσει κάθε κράτος και κάθε επιχειρηματία που μπορεί να είναι το επόμενο θύμα. Υπάρχουν ανάλογες προηγούμενες εμπειρίες, όπως είναι η περίπτωση της δέσμευσης του χρυσού της Βενεζουέλας από την Τράπεζα της Αγγλίας ή η χειραγώγηση των δημόσιων εσόδων κρατών της υποσαχάριας Αφρικής από τη Γαλλία. Σήμερα, όμως, κάθε χώρα, ανεξαρτήτως μεγέθους, διεκδικεί το δικαίωμα να αναζητήσει εναλλακτικούς χώρους και τρόπους διεθνούς συνεργασίας μειώνοντας την εξάρτησή της από το δυτικό σύστημα κηδεμονίας. Η μεγάλη επιτυχία του νέου Δρόμου του Μεταξιού (BRI), που θέτει τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις σε άλλο πλαίσιο, ειρηνικό και αυτόνομο, είναι πραγματικό σημείο των καιρών, αποκαλυπτικό, που μάλλον προδιαγράφει και το μέλλον.
Οι ΗΠΑ παραμένουν ισχυρές, αλλά ορισμένα επί δεκαετίες ακλόνητα «μονοπώλια» τους, με την πάροδο του χρόνου και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις γίνονται όλο και πιο ευάλωτα. Προχτές, ο πρόεδρος Μπάιντεν προσπαθώντας να κερδίσει λίγους πόντους δημοτικότητας αποσείοντας τις ευθύνες από πάνω του, υποστήριξε δημόσια ότι η Αμερική πρέπει να ανακτήσει τα πρωτεία που είχε στον τομέα της τεχνολογίας και της καινοτομίας λέγοντας ότι από την πρώτη θέση στη δεκαετία του ’50 και του ’60 έχει πέσει στην 8η, ενώ η Κίνα από την 9η έχει ήδη ανέβει στη 2η παγκοσμίως!
Στη δε οικονομία, όλοι γνωρίζουν, αλλά κανένας ακόμα -είτε για λόγους αδυναμίας είτε για λόγους σκοπιμότητας- δεν θίγει το γεγονός ότι εδώ και πολλά χρόνια οι Αμερικάνοι ζουν με δανεικά, αλλιώς δεν μπορούν να καταβάλλουν ούτε τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων! Το χρέος των ΗΠΑ έχει ξεπεράσει το δυσθεώρητο ύψος των 31 τρισεκατομμυρίων δολαρίων (129% του ΑΕΠ το 2022 από 31,8% το 1981) με δανειστές την Ιαπωνία, Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Βέλγιο και πολλές άλλες χώρες που -και μ’ αυτό τον τρόπο- χρηματοδοτούν την αμερικάνικη οικονομία. Δανεικά κι αγύριστα, εντάξει, αλλά μέχρι πότε;
Συνεχίζεται
