Προς έναν αποτελεσματικό τρόπο οργάνωσης των διαδηλωτών. Της Ελεάννας Ροζάκη
Ουκρανία σε πρώτο πλάνο, Βοσνία-Eρζεγοβίνη ούτε ως μακρινό αχνό φόντο. Στα περισσότερα Μέσα Ενημέρωσης, διεθνώς, πρωταγωνιστούν οι εξελίξεις στην Ουκρανία και δικαιολογημένα, όμως οι σημαντικές εξελίξεις σε μία άλλη ανατολικο-ευρωπαϊκή χώρα δεν περνούν ούτε στα ψιλά.
Οι αντι-κυβερνητικές διαδηλώσεις στη Βοσνία που ξεκίνησαν τον περασμένο Φεβρουάριο με τη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων, επικεντρώθηκαν στις δραματικές ανισότητες και στο νεοφιλελευθερισμό που σημαδεύει τη μεταπολεμική πραγματικότητα στην πολύπαθη αυτή χώρα των Βαλκανίων. Οι διαδηλώσεις που ξεκίνησαν από την Τούζλα, μία περιοχή με μακρά αριστερή εργατική παράδοση, συνεχίζονται και σήμερα αλλά είναι ειρηνικές, εξού εν μέρει και η αδιαφορία των διεθνών ΜΜΕ, αφού δεν προσφέρουν θέαμα.
Η Βοσνία με τις διαδηλώσεις της στέλνει ένα πολύ αισιόδοξο μήνυμα: Αντίθετα με την εν εξελίξει σύγκρουση στην Ουκρανία που έχει, μεταξύ άλλων, και ισχυρά εθνικιστικά στοιχεία, οι κινητοποιήσεις στη Βοσνία παρουσιάζουν μία ρήξη με τις εθνικιστικές συγκρούσεις του παρελθόντος, δίνοντας τη θέση τους στο στοιχείο της ταξικής σύγκρουσης. Δεδομένου ότι ο εθνικισμός αποτέλεσε ισχυρό όπλο των πολιτικών ελίτ της Βοσνίας για την πολιτική και οικονομική καταπίεση του λαού της, είναι φανερό ότι πρόκειται για ένα πολύ ισχυρό και δυνάμει εκρηκτικό μήνυμα.
Αυτή η συνειδητοποίηση των ταξικών αντιθέσεων στη Βοσνία βρίσκει την καλύτερη έκφρασή της στην ανάδειξη των αμεσοδημοκρατικών συνελεύσεων. Η αναπάντεχη εμφάνιση των λαϊκών αυτών συνελεύσεων σε μεγάλα τμήματα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης αιφνιδίασε τους πάντες. Η πρώτη συνέλευση έκανε την εμφάνισή της στο επίκεντρο της εξέγερσης, την Τούζλα, αλλά τώρα πλέον συνελεύσεις λειτουργούν στην Τζένικα, το Μόσταρ, το Τράβνικ, το Μπράτσκο και πολλές άλλες πόλεις.
Με καθιερωμένο και τακτικό τρόπο λειτουργίας οι συνελεύσεις είναι ο χώρος όπου οι Βόσνιοι συζητούν τα πολιτικά προβλήματά τους και εγείρουν αιτήματα προς την κυβέρνηση, με επικρατέστερα την αναθεώρηση των πρόσφατων ιδιωτικοποιήσεων κρατικών επιχειρήσεων, την απαλοιφή των έντονων κοινωνικών ανισοτήτων, την καταπολέμηση της διαφθοράς και άλλα. Ήδη είναι σε εξέλιξη προσπάθειες για το συντονισμό όλων των υφιστάμενων συνελεύσεων, ώστε τα αιτήματα που προβάλλονται να αποκτήσουν εθνικό κι όχι τοπικό μόνο χαρακτήρα, ενώ έχει προγραμματιστεί ολομέλεια των συνελεύσεων στο Σαράγεβο.
Παρά τα μεγάλα πλεονεκτήματά τους, οι συνελεύσεις στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη έχουν ακόμα πολλές αδυναμίες, όπως είναι φυσικό για ένα εμβρυακό ακόμη κίνημα. Αν και είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος οργάνωσης των διαδηλωτών, δεν είναι, ακόμα τουλάχιστον, αντιπροσωπευτικές του γενικού π ληθυσμού. Για παράδειγμα, η συνέλευση στο Σαράγεβο με 1.000 άτομα δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική ολόκληρης της πόλης που αριθμεί άνω των 300.000 κατοίκων.
Ακόμα πιο κρίσιμο είναι το ερώτημα κατά πόσον οι λαϊκές συνελεύσεις μπορούν κάποια στιγμή να θεσμοποιηθούν, να αποκτήσουν δηλαδή νομική ισχύ και από μορφές οργανωμένης διαμαρτυρίας που είναι σήμερα να μεταμορφωθούν σε μόνιμα σώματα λήψης πολιτικών αποφάσεων. Το κρίσιμο ερώτημα, βέβαια, είναι κατά πόσον θα συνεχίσουν να υπάρχουν ακόμα και μετά την εκτόνωση των διαδηλώσεων.
Ακόμα, όμως, κι αν επιβιώσουν των διαδηλώσεων, τίθεται το πιο σύνθετο ζήτημα του πώς θα εξελιχθεί αυτή η «δημοκρατία των συνελεύσεων» και κυρίως πώς θα λειτουργεί η σύνδεση από το τοπικό στο κεντρικό επίπεδο. Στην παρούσα φάση, όμως, πρωτεύει κατά πόσον το κίνημα αυτό θα αναδείξει το αίτημα για θεσμοποίηση των συνελεύσεων ή κάποιας άλλης μορφής άμεσης δημοκρατίας.
Ακόμα κι αν το κίνημα των λαϊκών συνελεύσεων εκλείψει εντελώς, είναι βέβαιο πως δεν θα πάει χαμένη η πολύτιμη εμπειρία. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη αλλά και η ευρύτερη περιοχή δεν θα είναι πια αυτή που ήταν.
Η βοσνιακή εξέγερση είναι αναπόσπαστο μέρος του κύματος κοινωνικής εξέγερσης που έχει ξεσπάσει σε ολόκληρο τον κόσμο, μετά το πρώτο σοκ από την οικονομική κρίση του 2008: Η Αραβική Άνοιξη το 2011, οι Αγανακτισμένοι στις ευρωπαϊκές χώρες και το κίνημα Occupy Wall Street στις ΗΠΑ, οι μαζικές διαδηλώσεις στην Τουρκία και τη Βραζιλία.
Μια εικόνα από το ευρωπαϊκό μέλλον
Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ταραχές σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και σε αυτήν της Βοσνίας: Δεν πρόκειται για την εξέγερση γκετοποιημένων, περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων, εδαφικά περιορισμένων σε υποβαθμισμένα προάστια των μεγαλουπόλεων. Πρόκειται για μια εξέγερση του συνόλου ενός πληθυσμού που υπόκειται σε οικονομική εξαθλίωση, κοινωνική ερήμωση και πολιτική ένδεια. Από αυτή την άποψη η Βοσνία αποτελεί εικόνα του ευρωπαϊκού μέλλοντος: ακυβέρνητοι πληθυσμοί, εξουθενωμένοι από μέτρα λιτότητας και αφημένοι στην τύχη τους μετά την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας – ενός κράτους χωρίς προοπτικές ανάπτυξης, που διευθύνεται από ελίτ αμφίβολης ή καθόλου νομιμοποίησης, που παρατάσσουν βαριά οπλισμένες αστυνομικές δυνάμεις για να προστατευτούν από τους απλούς πολίτες.
Igor Stiks, σε άρθρο του στον Guardian
