του Δημητρίου Δούκα Σουφλέρη*
Χυδαίος. Χυδαιότητα. Παράγωγες λέξεις από τo ρήμα «χέω». Ακόμη: χυδαιότροπος. Χυδαιόγλωσσος. Χυδαιολόγος. Στο βάθος ο χύδην όχλος. Η σημασία των λέξεων φέρει μέσα της μια διάσταση εμποτισμού. Μιλάει για την εσωτερική εγκατάσταση του νοήματος του χυδαίου στο κύτταρο των πραγμάτων (1)
Ο οικονομικός όρος «Ανάπτυξη» σημαίνει τη συνεχή διόγκωση και διεύρυνση των οικονομικών μεγεθών μιας οικονομίας. Έχει άμεση επίδραση στην κοινωνία και θεωρείται ότι βοηθάει στην ισχυροποίηση των κρατικών δομών, τηνβελτίωση της ζωής των πολιτών και στην ευημερία.
Μετά από πολλά χρόνια συνεχιζόμενης ή επιδιωκόμενης οικονομικής αναπτύξεως, κοινή πλέον διαπίστωση είναι, ότι αυτή συμβαίνει σχεδόν πάντοτε εις βάρος του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, με υποβάθμιση πόλεων, καταστροφή δασών, ρύπανση, τεράστιο όγκο σκουπιδιών, καύσεις επικίνδυνων υλών, μολύνσεις από ουσίες και πλάσματα εκτός του φυσικού τους χώρου, επικίνδυνες ακτινοβολίες κ.ά.
Ως λύση σε αυτό παρουσιάζεται εδώ και τρεις περίπου δεκαετίες η λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη». Μπορούμε να θεωρήσουμε την Διάσκεψη του Ρίο του 1992 ως γενέθλια ημερομηνία του όρου. Αξίζει όμως ιδιαιτέρως να σημειωθεί ότι τη δεκαετία του ‘80 είχε γίνει ένα «πρασίνισμα» της πολιτικής διεθνώς. Ξεκίνησε με κάποια μεγάλα θέματα (π.χ. όξινη βροχή ή ρύπανση της ατμόσφαιρας), άρχισε να παρουσιάζει τον άνθρακα ως κίνδυνο (με προεξάρχουσα τη Μάργκαρετ Θάτσερ που το χρησιμοποίησε ως δούρειο ίππο για να αντιμετωπίσει το πανίσχυρο συνδικάτο των ανθρακωρύχων και την απεργία τους που διήρκεσε πάνω από ένα χρόνο) και σιγά-σιγά έγινε κύρια τάση στα διεθνή ΜΜΕ. Αφού έφτασε στα χείλη των τότε πλανηταρχών (στα τέλη της δεκαετίας ήταν οι Τζορτζ Μπους και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ) γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι μέσα από το μεγάλο ενδιαφέρον για τη «σωτηρία του πλανήτη» ανοίγονταν καινούργιες και πολλά υποσχόμενες προοπτικές για την οικονομία (2). Ερχόταν η ώρα της «πράσινης» οικονομίας.
Με τον επιθετικό προσδιορισμό «πράσινη» θέλουν να μας δείξουν ότι υπάρχει και ένα είδος ανάπτυξης που δεν έχει τα προβλήματα της κλασσικής ανάπτυξης, έχει παύσει δηλαδή να δημιουργεί δυσάρεστες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Μάλιστα έχουν προχωρήσει τόσο πολύ στην ισχυροποίηση αυτής της άποψης και την καθιέρωσή της στο κοινό θυμικό, που θεωρείται ότι αυτή φτάνει στο σημείο ακόμη και να βελτιώνει τις συνθήκες του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Ας σημειωθεί ότι μερικές φορές γίνονται αναφορές και σε «βιώσιμη ανάπτυξη» κ.λπ., δηλαδή για να προσδώσουν σε αυτό το είδος ανάπτυξης θετικά στοιχεία, σε επίπεδο λεκτικό, χρησιμοποιούν ως προσδιοριστικό της έναν όρο που κανονικά ανήκει στον χώρο της βιολογίας.
ΤΙ ΟΜΩΣ ανήκει στη λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη; Εν ολίγοις σχεδόν τα πάντα μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν. Δηλαδή μπορεί να έχεις από τουριστικές μονάδες πράσινης ανάπτυξης έως τρόπους οικοδόμησης ή δημιουργίας ρούχων και τροφίμων. Ιδίως προσφέρεται και χρησιμοποιείται σε τομείς, όπως η ενέργεια και η παραγωγή της, οι μεταφορές και η κατασκευή καταναλωτικών αντικειμένων και βιομηχανικών υλικών.
Αληθεύουν αυτοί οι ισχυρισμοί; Δηλαδή όντως η πράσινη ανάπτυξη μπορεί να υφίσταται χωρίς τα προβλήματα της κλασσικής ανάπτυξης; Αυτή η ερώτηση είναι αναγκαίο να απαντηθεί εάν θέλουμε να ξέρουμε που βαδίζουμε. Και εάν απαντηθεί η προηγούμενη ερώτηση, τότε θα πρέπει να απαντηθεί και ένα δεύτερο ερώτημα, δηλαδή το εάν αυτή όχι απλώς δεν δημιουργεί προβλήματα, αλλά πιθανά και βελτιώνει υφιστάμενες προβληματικές καταστάσεις.
Μετά λοιπόν από τρεις δεκαετίες πράσινης ανάπτυξης, δυστυχώς γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι προσπαθώντας να λύσουμε προβλήματα γεννήσαμε καινούργια. Ότι στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης, έχουμε ενίσχυση των καταστροφικών τάσεων σε τομείς που παλαιότερα μπορεί να υπήρχαν προβλήματα, αλλά πλέον αυτά έχουν γιγαντωθεί ή έχουν επεκταθεί σε χώρους και καταστάσεις που κάποτε ήταν αδιανόητο.
Μερικά λαμπρά παραδείγματα από τη χώρα μας: Γόνιμη γεωργική γη της ελληνικής επικράτειας, αντί να χρησιμοποιείται για τον κύριο προορισμό της, την παραγωγή τροφής –δηλαδή το πιο απαραίτητο και αναγκαίο για τον άνθρωπο πράγμα– χρησιμοποιείται για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ (για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος). Δείτε τις εικόνες 1 και 2, εντός του Δελφικού τοπίου, τον κάμπο της Ιτέας με τον ελαιώνα του όπου αδειοδοτούνται κολοσσιαίες μονάδες φ/κ, στα δυτικά [αλλά και ΑΣΠΗΕ (α/π) στα ανατολικά (2)].
Οι κορφές των βουνών χρησιμοποιούνται ως εργοτάξια εγκατάστασης γιγαντιαίων βιομηχανικών μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον άνεμο. Τα δάση κόβονται, τα ζώα φεύγουν… Οι λίγοι πέτρινοι μικροί ανεμόμυλοι του παρελθόντος αντικαθίστανται από χιλιάδες κατασκευές εκατοντάδων τόνων χάλυβα και τσιμέντου (3), συνθετικών υλικών (fiberglass, ορυκτέλαια κ.λπ.) και σπάνιων γαιών, πανάκριβων αλλά και επικίνδυνων, είτε στην εξόρυξη είτε στην χρήση.
Ποιος θα μπορούσε να φαντασθεί ότι παρθένα μέρη της ελληνικής γεωγραφίας, παραλίες σαν τον Ερημίτη στην Κέρκυρα (4), ή τον Παλίγκρεμνο στην Κρήτη (5), κάθε νησί του Αιγαίου, κάθε όμορφο σημείο της Ελλάδος από τα Ζαγοροχώρια έως την Μεσσηνία, θα γινόντουσαν τόποι για να αναπτυχθούν προκλητικές τουριστικές μονάδες πολυτελείας, που ταυτοχρόνως όμως τις παρουσιάζουν ως φιλικές προς το περιβάλλον, «πράσινες», εναλλακτικές κ.λπ.; Με σκοπό ένα τουρισμό για λίγους, ενώ για τους πολλούς θα παρέχεται μόνο η θέση των γκαρσονιών, αυτό δηλαδή που φοβόμασταν από την δεκαετία του ‘80. Εργαζομένων της τουριστικής βιομηχανικής μονοκαλλιέργειας, φθηνά ή και ολίγιστα πληρωμένων και αναξιοπρεπώς διαβιούντων. Για να μην χάσουμε τους ξένους που θα ζούνε για λίγες μέρες το όνειρό τους στο γαλάζιο του τόπου μας…
Όλα τα προηγούμενα θεωρούνται σπουδαία, αναγκαία, αδιαμφισβήτητα, ο μόνος δρόμος για να προχωρήσουμε μπροστά. Συμπληρώνονται και από τον υπέροχο ψηφιακό κόσμο που απαιτεί κεραίες να ορθώνονται παντού, σε βουνά, λόφους, μέσα στις πόλεις: με στόχο την δυνατότητα πρόσβασης στο ίντερνετ. Τα σώματα μας ζουν σε συνθήκες μόνιμης ακτινοβόλησης, το ίδιο και των ευαίσθητων παιδιών μας, για τα οποία δήθεν έχουμε και μεγάλη έγνοια. Αλλά και κάθε πλάσμα –ζώο ή φυτό– κολυμπάει στην ηλεκτρομαγνητική ρύπανση, που το μέλλον θα δείξει τελικά τα δυσάρεστα αποτελέσματά της (6).
Έχουμε τόσο αποθρασυνθεί, που αυτό που στα δημοτικά τραγούδια λεγότανε «καλότυχα που είναι τα βουνά που δε γερνούν κ.λπ.» πλέον κατορθώσαμε να το εξαφανίσουμε. Τι μας μένει; Αλήθεια υπάρχουν ακόμη εσχατιές που μπορούμε να απλωθούμε και στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης να έχουμε και τη συνείδησή μας ήσυχη αλλά και να θεωρούμε ότι αυτό που κάνουμε είναι αναγκαίο και ωφέλιμο για τον τόπο μας;
Πλέον έχουμε τις θάλασσές μας για να απλωθούμε είτε με πλωτά φωτοβολταϊκά είτε με πλωτά ή αγκυρωμένα αιολικά – αναλόγως του βάθους της θαλάσσης. Θα μετατρέψουμε την Ελλάδα σε ένα απέραντο «μη» τόπο, που θα παράγει ενέργεια ή θα προσφέρει τουριστικές απολαύσεις στους επισκέπτες του καλοκαιριού. Και οι ντόπιοι θα ζούνε τη μιζέρια του χειμώνα τους, την αδυναμία να επισκεφθούν τα μέρη τους γιατί δεν θα τους το επιτρέπουν τα οικονομικά τους, την αδυναμία να ζεστάνουν το σπίτι τους ή να περπατήσουν σε ένα βουνό και να το χαρούνε, να απολαύσουν το τοπίο, να πάνε σε ένα δάσος και να σταθούν κάτω από ένα δέντρο και να ακούσουν το θρόισμα του…
Όλα τα προηγούμενα τα θεωρούμε συμβατά με την έννομη τάξη μας, τα θεωρούμε συμβατά με το Σύνταγμά μας (πόση ειρωνεία κρύβεται στο άρθρο 24), με την προστασία του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε ότι ακόμη και οι κατά επάγγελμα αρμόδιοι, δέχονται -για παράδειγμα- να κόβετε το δάσος για να μπαίνουν στη θέση του α/γ. Το ΣτΕ ανάμεσα στην αναδάσωση των καμένων και την εγκατάσταση βΑΠΕ προκρίνει το δεύτερο (βλ. απόφ. 2499/2012). Προτιμούμε την κατάργηση της γεωργικής γης και παραγωγής υπέρ των φωτοβολταϊκών… Και πόσες άλλες διαστροφές δεν δεχόμαστε προς χάριν της ακρίδας της «πράσινης ανάπτυξης». Για παράδειγμα ΑΣΠΗΕ μέσα στην καρδιά του μοναδικού ελατοδάσους του Αιγαίου (βλ. εικόνα 3), ενός από τα τελευταία στο πολύπαθο νησί της Εύβοιας (7)…
ΔΙΕΡΩΤΑΤΑΙ κανείς πως είναι δυνατόν ένας άνθρωπος με καθαρή συνείδηση και σκέψη να μπορεί να δεχτεί αυτό τον απόλυτο παραλογισμό. Λοιπόν μπορείς να το δεχτείς όταν ζεις σε συνθήκες απόλυτης προπαγάνδας, όταν το νέο σύμβολο της πίστεως είναι δηλώσεις του τύπου «είμαστε υπέρ των ΑΠΕ, πιστεύουμε στις ΑΠΕ». Όταν κάθε πολιτικός, κάθε δημοσιογράφος, κάθε κανάλι και κάθε εικονογράφηση θα κάνουν αναφορά ή θα σου παρουσιάσουν την εικόνα μιας κινούμενης α/γ σα να είναι μία μαργαρίτα σε ένα λιβάδι. Θυμάται κανείς τα χιλιαστικά έντυπα με τις ευτυχισμένες οικογένειες που ζούνε στον επίγειο παράδεισο. Σε όλα αυτά ας προστεθεί ότι η πράσινη ανάπτυξη είναι και ένα μεγάλο άλλοθι και παυσίπονο για τον αφυπνισμένο, δικαιωματιστή, πολιτικά ορθό καταναλωτή του σήμερα (8).
Υπό αυτές τις συνθήκες οδηγηθήκαμε σε αυτή την κατάσταση που αποσκοπεί στο να υπνώσει, να αδρανοποιήσει και εν τέλει να νεκρώσει την συνείδηση, την λογική και την ηθική τάξη στην ψυχή των ανθρώπων. Πρόκειται για μία χυδαία κατάσταση των ύστερων αστικών δημοκρατιών και του ακραία νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, που ούτε τους στοιχειώδεις δικούς του κανόνες δεν ακολουθεί.
Ευχές είναι δύσκολο να κάνουμε. Επειδή όμως οι άνθρωποι καλούνται να κτίζουν το μέλλον τους και την ελπίδα τους, αυτό που μπορούμε να ευχηθούμε είναι να καταργηθεί ο όρος «πράσινη» ανάπτυξη.
Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να εξορίσουμε από τον καθημερινό μας λόγο το παραμύθι της “πράσινης” ανάπτυξης και να πούμε ένα μεγάλο ΟΧΙ στην απάτη που έχει οικοδομηθεί. Πρέπει να παύσουμε να ανεχόμαστε την χυδαιότητα που έχει παρεμβάλει αυτός ο προπαγανδιστικός όρος στην ζωή, την αντίληψη και τον τόπο μας!
* Δικηγόρος, Επιμ/θείς στο ΕΚΠΑ στη Βιώσιμη Ανάπτυξη & το Περ/λον, Imperial College Clean Power Prof. Cert.
Παραπομπές
1) Απόσπασμα από άρθρο του Λευτέρη Κουσούλη, με τον τίτλο “Η πολιτική ετυμολογία του χυδαίου”, δημοσιευμένο στην εφημερίδα Το Βήμα, στις 9/6/2018.
2) βλ. ενδεικτικά στο περιοδικό ΤΙΜΕ, 30 Οκτ. 1989, το άρθρο “A New Item On the Agenda”
3) Για το θέμα ενδεικτικά: www.facebook.com/nisides/posts/pfbid062rZ6Qq7mQBCQ7zxZzkBnCYQWfG3M4Lt8bkpRtHdViWSm7X414vp2gyW2vWMPirtl
4) Μία μέση α/γ 3,3 MW απαιτεί περίπου 700 τόννους μετάλλου, άνω των 1000 τσιμέντου, σπάνιες γαίες 50-100 κιλά κ.ά.
5) www.erimitis.gr/
6) www.neakriti.gr/article/kriti/1660890/ependusi-ston-paligremno-bros-gremos-kai-piso-espa/
7) Εδώ τονίζεται η πρωτοβουλία της Εταιρείας Περιβάλλοντος Κύμης, για την δημιουργία Περιοχών Άνευ Ακτινοβολίας (ΠΑΑ), κατά το πρότυπο των ΠΑΔ, βλ. σχετ. Kati, Vassiliki & Kassara, Christina & Psaralexi, Maria & Tzortzakaki, Olga & Petridou, Maria & Papaioannou, Haritakis & Galani, Antonia. (2020). Οι Περιοχές Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ) ως εργαλείο περιβαλλοντικού σχεδιασμού στην Ελλάδα.
8) Πρόσφατα στην παρουσίαση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών για την Εύβοια, στην καρδιά των περιοχών Natura GR242001129, εξαιρέθηκαν ουσιαστικά από την προστασία οι περιοχές μελλοντικής ανάπτυξης ΑΣΠΗΕ της Ελλάκτωρ Α.Ε.
