Κλονίζονται «παραδοσιακές» κοινωνικές και πολιτικές ισορροπίες.
Του Κώστα Ανδριανόπουλου.
Τα μεσοστρώματα θίγονται πολύμορφα από την κρίση. Για την ακρίβεια, βρίσκονται στο επίκεντρό της. Η οικονομική συστολή τούς περιορίζει οικονομικά και φυσικά. Οι αποδοχές τους, καθόλου ευκαταφρόνητο μέρος του κοινωνικού πλούτου, γίνονται αντικείμενο λεηλασίας του πανίσχυρου αστικού κορμού, που έχει τη δυνατότητα να επωφελείται. Είναι, όμως, και για άλλους λόγους στο επίκεντρο.
Το διεθνές, πανευρωπαϊκό κυρίως σχέδιο ενάντια στα λαϊκά στρώματα είναι τέτοιας έκτασης και βάθους, που η υλοποίησή του απαιτεί την αποδιάρθρωση, τη διάλυση ολόκληρης της κοινωνίας. Η σαρωτική αποδιάρθρωση της κοινωνικής οργάνωσης είναι αναγκαία, αφενός για να προσεγγίσουμε το μελλοντικό κοινωνικό πρότυπο και αφετέρου για τον αφοπλισμό της διαμαρτυρίας και των αντιστάσεων. Οι αντιδράσεις στις δυτικές κοινωνίες είναι συνυφασμένες με την υπάρχουσα κοινωνική αρχιτεκτονική. Η αιφνίδια κατεδάφιση της κοινωνικής οργάνωσης οδηγεί σε αγωνιστική παραλυσία, τουλάχιστον σε μία πρώτη φάση.
Ο ρόλος των μεσοστρωμάτων, και μάλιστα των επιστημονικών, είναι κομβικός για την κοινωνική συνοχή. Με την εκτεταμένη παρουσία, την πολυμορφία, την ανθεκτικότητα στις αλλαγές, είτε ως μικρομεσαία επιχείρηση είτε ως αυτοαπασχολούμενοι, διαμορφώνουν τον κοινωνικό τόπο, δομούν την κοινωνική ζωή. Έχουν προεξέχοντα ρόλο στη διαμόρφωση της ελληνικής ταυτότητας (με τα θετικά και τα πολλά αρνητικά της), στις διεργασίες αυτοαναγνώρισης, στα όρια των συλλογικών αντοχών. Συντελούν, ώστε οι επώδυνες εξελίξεις να απορροφούνται, ο κοινωνικός ιστός να αντέχει. Έχουν το δικό τους κρίσιμο ρόλο σαν αντίσταση και, στη συνέχεια, σαν ανάταξη έναντι της μεθοδευόμενης κοινωνικής παρακμής.Η διάλυση των μεσοστρωμάτων πλάι στην κατεδάφιση του κράτους (όχι μόνο των κοινωνικών υποδομών, αλλά κάθε είδους υπόστασης του κρατικού μηχανισμού) είναι μείζον πολιτικό όπλο που χρησιμοποιεί μεθοδικά ο Παπανδρέου.
Η απαλοιφή της μεσαίας τάξης και η επιστροφή στο μεταπολεμικό πρότυπο, με τεράστιο πλούτο για ελάχιστους και συλλογική φτώχεια, είναι στα πλάνα του ΠΑΣΟΚ. Έστω κι αν υπάρχουν λόγοι να πιστεύει κανείς ότι κάτι τέτοιο είναι απραγματοποίητο (π.χ. η έκρηξη της πανεπιστημιακής μόρφωσης, που μεσολάβησε, διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις για μεσοστρώματα που δύσκολα θα προλεταριοποιηθούν).
Μόνο η αρχή
Τα επιστημονικά μεσοστρώματα όχι μόνο βάλλονται αλλά σχεδιάζεται και η κονιορτοποίησή τους. Τα νομοσχέδια που βλέπουν τη δημοσιότητα είναι μόνο η αρχή. Υπάρχει «σεισμική» ακολουθία. Η κυβέρνηση ενεργοποίησε την ομοβροντία της παραπλάνησης. Καλύτερες υπηρεσίες, φθηνότερες τιμές, ποιότητα, αύξηση του ΑΕΠ, εξυπηρέτηση, κατάργηση φέουδων κ.λπ. Παράλληλα, στους γνωστούς δημόσιους και παραδημόσιους μηχανισμούς ανατέθηκε η διεκπεραίωση της συνακόλουθης ψευδολογίας, τερατολογίας, διαπόμπευσης.
Η κυβερνητική προπαγάνδα πιάνει τόπο. Όμως, η κοινή γνώμη, που θα κρίνει την έκβαση των εξελίξεων, δεν έχει τοποθετηθεί ακόμη. Ο ισολογισμός δεν έκλεισε. Ο πολίτης, ο καταναλωτής υποψιάζεται ότι μάλλον δεν έχει να κερδίσει από τις μεταβολές. Αν προκύψουν επιχειρηματικές αλυσίδες, οι τιμές παραδόξως δεν θα πέσουν (αν, μάλιστα, πρόκειται για παροχή υπηρεσιών είναι ακόμη πιο σίγουρο). Η ποιότητα αλλού θα βελτιωθεί, αλλού θα αναιρεθεί, το ΑΕΠ δεν θα αυξηθεί, τα δημόσια έσοδα δεν θα ωφεληθούν.
Από την άλλη, τα μεσοστρώματα συνδέθηκαν με τον καταναλωτισμό, την έκπτωση στην ουσία της ζωής.
Είναι υπεραμειβόμενα, κερδοσκοπικά, πλούτισαν αναντίστοιχα με την προσφορά τους. Δεν γίνεται να συνεχίζουμε έτσι. Στην ετυμηγορία της κοινής γνώμης υπάρχει ένα ακόμα ανοιχτό ζήτημα: αν θα τοποθετηθεί με αίσθημα φθόνου, μέσα από σύμπλεγμα κατωτερότητας, έτσι όπως το επιδιώκει, το καλλιεργεί η κυβέρνηση. Μέσα από την αναμέτρηση κυβέρνησης-μεσοστρωμάτων θα κριθεί και η περιβόητη πολιτική της τάξης εναντίον τάξης – όλοι, δηλαδή, εναντίων όλων. Θα φανεί αν θα επικρατήσει ο αυτοματοποιημένος κοινωνικός κανιβαλισμός.
Τα κόμματα μικρό ρόλο έχουν σ’ αυτή τη σύγκρουση. Η Αριστερά, ανεπαρκής έτσι κι αλλιώς, βλέπει να ακυρώνονται ακόμα πιο πολύ τα αναλυτικά της στερεότυπα. Δεν θέλει να ταυτιστεί με τα μεσοστρώματα -στα θεωρητικά της πρότυπα δεν τα εκπροσωπεί, άλλωστε-, μα σαν συμμάχους που τους βλέπει πρέπει να συμπαρασταθεί αλλά χωρίς να προσχωρήσει στο συντεχνιασμό τους, από την άλλη όμως στελεχώνεται από μεσοστρώματα, που πιέζουν εσωτερικά και την ίδια. Κομφούζιο.
Αναζητείται… αντίδραση
Το επόμενο ερώτημα είναι πώς θα συμπεριφερθούν οι θιγόμενοι. Τα τελευταία χρόνια, πρωταγωνίστησαν στη μετανεοτεριστική πολιτική συμπεριφορά – δηλαδή, είμαι ευκατάστατος και μου δίνεται η δυνατότητα να υποστηρίζω ό,τι θέλω. Τώρα πλέον εξαναγκάζονται να στοιχηθούν. Οι πολιτικές τους απόψεις θα κληθούν να υπηρετήσουν την επιβεβλημένη από τα πράγματα αγωνιστική συμπεριφορά. Σ’ αυτή τη διαδικασία, η Αριστερά δεν μπορεί να τους βοηθήσει. Εξ αντικειμένου, λοιπόν, θα εισέλθουν κι αυτοί στο κενό της αντιπροσώπευσης.
Θα προκύψουν αγώνες αξιόλογοι από το χώρο τους; Κανείς δεν ξέρει. Είναι και διαφορετικοί (δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, μηχανικοί, φαρμακοποιοί κ.λπ.). Τα πράγματα στο εσωτερικό τους είναι αντιφατικά. Κλάδοι απαίδευτοι σε αγώνες, από τη μια, ριζοσπαστικοποιούνται ταχύτατα, όμως, όπως όλη η ελληνική κοινωνία. Έχουν ακόμη οικονομικά περιθώρια. Μπορεί να αισθάνονται ότι η καταστροφή τους έρχεται, βλέπουν όμως και γύρω τους. Βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τους πολλούς. Καθηλώνονται. Προς το παρόν, στηρίζονται σε δύο όπλα: Στο Μέτωπο Εννέα Επιστημονικών Φορέων, που αντέταξαν απέναντι στον Παπανδρέου. Μέτωπο υψηλού κύρους και απήχησης, πλην όμως χαμηλού προσανατολισμού. Επίσης, στην υπόγεια αλληλεγγύη που τους παρέχουν κυβερνητικοί βουλευτές στα πλαίσια μίας πελατειακής πολιτικής νοοτροπίας, η οποία έτσι κι αλλιώς δεν έχει μεγάλα περιθώρια.
Βέβαια, αν κρίνει κανείς από την απρόσμενη, σφοδρή αντίδραση των φορτηγατζήδων, η ζωή μπορεί να ξαφνιάζει ευχάριστα σε κάτι τέτοιες περιπτώσεις.
