Μερικές σκέψεις με αφορμή την Ουρανόπετρα του Γιάννη Καλπούζου. Του Κώστα Στοφόρου
Ο Γιάννης Καλπούζος έχει κάνει μια σειρά από λάθη: Γράφει πραγματικά ιστορικά μυθιστορήματα-βιβλία όπου η έρευνα παίζει σημαντικό ρόλο. Αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, περιγράφει με ένα μοναδικό τρόπο γεγονότα -με αξιοποίηση των πηγών- ώστε να έχεις την αίσθηση ότι διαβάζεις ένα ρεπορτάζ από αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων.
Η δουλειά και η έρευνά του δεν σταματούν εκεί. Σε κάθε βιβλίο χρησιμοποιεί ένα διαφορετικό γλωσσικό ιδίωμα. Εντυπωσιακή η γλώσσα της αφήγησης τόσο στο Άγιοι και δαίμονες εις ταν Πόλιν, όσο και στην πιο πρόσφατη Ουρανόπετρα όπου αξιοποιείται -όπως γράφει σε σημείωσή του ο ίδιος- το «άρωμα της γλώσσας».
Πέρα από αυτά τα σημαντικά προσόντα, και οι μύθοι που οικοδομεί στα βιβλία του, με ανθρώπους που τους παρασύρει το κύμα της Ιστορίας, είναι στέρεοι και η πλοκή του συναρπαστική…
Το μεγαλύτερο σφάλμα είναι όμως ότι αυτή η δύσκολη -εκ πρώτης όψεως λογοτεχνία- συναντά την αποδοχή των αναγνωστών με αποτέλεσμα τα βιβλία του να έχουν ενταχθεί στην κατηγορία των «Ευπώλητων».
Θα μου πείτε πως όλα αυτά είναι επιτυχίες και όχι «λάθη» – όπως τα χαρακτήρισα στην αρχή. Εξηγούμαι, λοιπόν: Για τη λογοτεχνική μας κριτική, που είναι έτοιμη να υμνήσει κάθε πειραματικό πρωτόλειο, κάθε βιβλίο καταξιωμένου μέλους του σιναφιού ακόμη κι αν είναι αδύνατον να διαβαστεί, που βραβεύει με βάση διάφορους αδιευκρίνιστους παράγοντες, το να πουλάς πάνω από δέκα χιλιάδες αντίτυπα είναι όνειδος!
Κατατάσσεσαι ευθύς αμέσως στους συγγραφείς που γράφουν βιβλία για νοικοκυρές, για παραλίες και άλλα τέτοια. Σου αφιερώνουν λίγες αράδες ή επιλέγουν τη σιωπή.
Από τη μεριά τους και οι εκδοτικοί οίκοι υποδαυλίζουν το φθόνο του σιναφιού με διαφημιστικές εκστρατείες και υπερβολές στην προώθηση των συγγραφέων που θα φέρουν χρήμα στα ταμεία…
Το κακό είναι ότι την κριτική στην Ελλάδα (και ατυχώς ούτε ο υπογράφων ξεφεύγει από τον κανόνα) την ασκούν κατά βάση συγγραφείς οι οποίοι κρίνουν ομοτέχνούς τους. Κι έτσι είναι έτοιμοι για διθυράμβους όταν δεν νιώθουν ανταγωνιστικά, αλλά κυριεύονται από αμηχανία μπροστά σε ένα καλό βιβλίο που ταυτόχρονα… «πουλάει».
Κι όμως, θα χρειαζόμασταν μια πραγματική ανάλυση-κριτική.
Ο Γιάννης Καλπούζος με την Ουρανόπετρα, ξεκινώντας από την εποχή της Ενετοκρατίας, μας φέρνει στην Κύπρο στα τέλη του 19ου – αρχές του 20ού αιώνα. Μας μεταφέρει με πειστικότητα το κλίμα και την ατμόσφαιρα μιας ολόκληρης εποχής και πέρα από την αναγνωστική απόλαυση αναδεικνύει άγνωστα γεγονότα. Εκεί, όμως, που μας παραδίδει ένα πραγματικό ιστορικό μάθημα είναι στην περιγραφή της εκστρατείας του 1897 και της Μάχης του Μπιζανίου, όπου μετείχε ο ήρωάς του. Οι άνθρωποι δεν είναι αριθμοί, αλλά ξεχωριστές προσωπικότητες. Τα γεγονότα ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια μας και οι μάχες έχουν κάτι το ελάχιστα ηρωικό: Ένα πραγματικό σφαγείο. Άλλοι κάνουν ασκήσεις επί χάρτου και άλλοι πολεμάνε…
Όμως και στο ζήτημα της Κύπρου το μυθιστόρημα μας διευκολύνει να κατανοήσουμε τις ρίζες των σημερινών προβλημάτων και αδιεξόδων.
Μια κριτική ανάλυση θα μας βοηθούσε όχι μόνο να διαβάσουμε καλύτερα το βιβλίο, αλλά και να προσεγγίσουμε ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τη σύγχρονη Ιστορία μας. Επίσης, θα άνοιγε δρόμους και για άλλους ανθρώπους της γραφής.
Θεωρώ ότι τα βιβλία του Γιάννη Καλπούζου θα επιζήσουν στο χρόνο και στο μέλλον θα εκτιμηθούν περισσότερο. Και μόνο η γλώσσα που διασώζει, ο τρόπος γραφής του θα αρκούσαν γι’ αυτό…
Κάποτε, σε μια συνέντευξή του ο Αλέν ντε Μποτόν, μου είπε μιλώντας για το θέμα της εργασίας στη λογοτεχνία: «…Σπανίως στα μυθιστορήματα οι άνθρωποι εργάζονται. Συνέχεια ερωτεύονται! Μπορεί π.χ. να έχουν διαφωνίες με την οικογένειά τους, αλλά ποτέ δεν πηγαίνουν στο γραφείο. Αυτό με ενοχλούσε. Ότι η εργασία δεν υπάρχει ως λογοτεχνικό θέμα…».
Ο Γιάννης Καλπούζος, αντιθέτως, δίνει μεγάλο βάρος στον κόσμο του μόχθου και της εργασίας σε όλα του τα μυθιστορήματα. Οι άνθρωποι είναι εκεί. Αληθινοί. Θα περιμέναμε από την κριτική να μπορέσει να τους αναγνωρίσει και να μοιραστεί μαζί μας τα συμπεράσματά της.
Ματαίως;
