Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
Για πολλοστή φορά το ζήτημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (μ.ε.δ.) των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων βρίσκεται στην επικαιρότητα καθώς φαίνεται ότι δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των δανειστών και της κυβέρνησης. Όμως, η αντιμετώπιση του προβλήματος του συνολικού ιδιωτικού χρέους (μ.ε.δ. και καθυστερημένες οφειλές σε εφορίες και ασφαλιστικά ταμεία) συνδέεται άμεσα και αμφίδρομα με την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, όπως δείχνουν τόσο η θεωρία όσο και τα εμπειρικά δεδομένα.
Η αύξηση των μ.ε.δ. εμφανίζει σημαντικό βαθμό συσχέτισης με τη μεταβολή του ΑΕΠ, του διαθεσίμου εισοδήματος, της ανεργίας και των επιτοκίων αλλά και με τις προσδοκίες των δανειοληπτών. Επιπλέον, επηρεάζεται από τις εσωτερικές διαδικασίες των τραπεζών όπως είναι οι διαδικασίες πιστοληπτικής αξιολόγησης, διαχείρισης κινδύνου και οι κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ενώ έχουν επισημανθεί και αναλυθεί οι μακροοικονομικοί παράγοντες που οδήγησαν στην αύξηση των μ.ε.δ. (ύφεση, ανεργία, δραματική μείωση εισοδημάτων), δεν έχουν αναλυθεί σε βάθος οι ευθύνες των ίδιων των τραπεζών για την εμφάνιση σημαντικών επισφαλειών στα δανειακά χαρτοφυλάκιά τους. Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η μεταβολή του ενεργητικού των τεσσάρων συστημικών τραπεζών, μετά την είσοδο της χώρας στην ευρωζώνη (2002) και πριν την επιδείνωση των μακροοικονομικών μεγεθών (2010) και η αντίστοιχη μεταβολή του ΑΕΠ ώστε να γίνουν οι απαραίτητες συγκρίσεις. Προκύπτει ότι ενώ το ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε την περίοδο 2002-2010 κατά 68,6%, το ενεργητικό των τεσσάρων τραπεζών αυξήθηκε κατά 170%, κυρίως ως αποτέλεσμα της αύξησης του δανειακού χαρτοφυλακίου τους. Πράγματι, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα 2, την περίοδο 2002-2010, το συνολικό δανειακό χαρτοφυλάκιο αυξήθηκε κατά 230% και ως ποσοστό του ΑΕΠ από 45,1% (2002) σε 101,2% (2010). Αυτή η πιστωτική επέκταση, σε συνδυασμό με τα ληστρικά επιτόκια δανεισμού, είχε ως αποτέλεσμα, οι τέσσερις «συστημικές» τράπεζες να παρουσιάσουν καθαρά κέρδη 11,4 δισ. ευρώ μόνο την περίοδο 2004-2009.
Διεθνώς, έχουν εφαρμοστεί δύο μέθοδοι αντιμετώπισης των μ.ε.δ.: 1. Η δημιουργία ενός κεντρικού φορέα διαχείρισής τους, υπό τον μερικό ή απόλυτο έλεγχο του κράτους και 2. η ενεργός διαχείριση των χαρτοφυλακίων από τις τράπεζες (που περιλαμβάνει και την πώλησή τους σε εξειδικευμένες εταιρίες («κοράκια»). Η πρώτη μέθοδος έχει εφαρμοστεί σε σημαντικό αριθμό χωρών (ενδεικτικά: ΗΠΑ/1989, Σουηδία/1992, Τουρκία/2001, Ιρλανδία/2009, Ισπανία/2012) ενώ η δεύτερη μέθοδος εφαρμόστηκε στις αγορές της Γερμανίας και του Ην. Βασιλείου (2009).
Με βάση τη διεθνή εμπειρία, η καλύτερη πρόταση για την επίλυση του προβλήματος των μ.ε.δ. στη χώρα μας, είναι η δημιουργία ενός κρατικού φορέα που θα τα «αγοράσει» από τις τράπεζες (στην καθαρή, μετά την αφαίρεση των προβλέψεων, τιμή τους) και στη συνέχεια θα προτείνει μέτρα ρύθμισης ή/ και διαγραφής στους δανειολήπτες με κριτήρια την προστασία της ακίνητης περιουσίας των νοικοκυριών και την κοινωνική αξιοποίηση των επιχειρήσεων.
