Ανταπόκριση από τη Βαρκελώνη
Γιάννης Φιλίππου
Η Καταλανική κοινωνία αλλάζει όλο και πιο βαθιά μέρα με τη μέρα. Εδώ και μήνες, οι σχέσεις της φιλοανεξαρτησιακής κυβέρνησης με τις αρχές του Ισπανικού Κράτους (τη συντηρητική κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος και το Συνταγματικό Δικαστήριο) καθώς και με τα μεγάλα ΜΜΕ οξύνονταν όλο και περισσότερο, όσο πλησίαζε η ημερομηνία του δημοψηφίσματος, η 1η Οκτώβρη. Η Μαδρίτη ανέφερε σε όλους τους τόνους πως ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίηση είναι αντισυνταγματικό, και όσο περνούσαν οι μέρες και το Καταλανικό κοινοβούλιο δούλευε για τη διεξαγωγή του, τόσο οι απειλές πλήθαιναν.
Πέρα από την καταλανική πολιτική ηγεσία όμως, το ανεξαρτησιακό αίσθημα εκφράστηκε ιδιαίτερα μαζικά και από χιλιάδες πολίτες σε δύο περιπτώσεις. Αρχικά με τις χιλιάδες Εsteladas (σημαίες τις καταλανικής ανεξαρτησίας) στη Βαρκελώνη, όπου μισό εκατομμύριο άνθρωποι, με αφορμή την παρουσία του βασιλιά της Ισπανίας, διαδήλωσαν ενάντια στην τρομοκρατία μετά το φονικό χτύπημα στα μέσα Αυγούστου.
Η πιο ξεκάθαρη όμως περίπτωση ήταν η παρουσία ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στους δρόμους της Βαρκελώνης την 11η Σεπτεμβρίου, εθνική γιορτή της Καταλονίας (επέτειος της άλωσης της Βαρκελώνης από τα γαλλο-καστιγιανικά στρατεύματα το 1714 και ένταξης της Καταλονίας στο Ισπανικό Βασίλειο). Σ’ αυτή τη συγκέντρωση, και σε ιδιαίτερα γιορτινό κλίμα, το τεράστιο πλήθος σχημάτισε έναν σταυρό στη μέση του οποίου υπήρχε ένα γιγαντιαίο πανό με την εικόνα μιας κάλπης και τη φράση «Το Δημοψήφισμα είναι Δημοκρατία». Αυτό έδειχνε ξεκάθαρα πως ένα σημαντικότατο κομμάτι της καταλανικής κοινωνίας αδιαφορούσε πλήρως για τις απειλές της ισπανικής ηγεσίας.
Το σημείο καμπής
Το κλίμα στην Καταλονία άλλαξε τελείως το πρωί της 20ης Σεπτέμβρη, όταν άντρες της Ισπανικής εθνοφρουράς εισέβαλαν σε 12 κυβερνητικά κτήρια αλλά και στα γραφεία του CUP, του κόμματος της Καταλανικής πατριωτικής Αριστεράς, συλλαμβάνοντας 14 στελέχη της τοπικής κυβέρνησης με στόχο να σταματήσουν την προετοιμασία του δημοψηφίσματος Από εκείνη τη μέρα η Βαρκελώνη ήταν διαφορετική.
Χιλιάδες κόσμου κατέβηκαν στους δρόμους διαδηλώνοντας έξω από τα κατειλημμένα από την αστυνομία κτήρια, και οργάνωσαν ολονύκτιες συγκεντρώσεις έξω από τους χώρους κράτησης των συλληφθέντων.
Από τότε, και κάθε βράδυ, στις 22 00, σε ολόκληρη την Καταλονία, ο κόσμος βγαίνει στα μπαλκόνια και στις πόρτες και χτυπά κατσαρολικά σε μια συμβολική ένδειξη διαμαρτυρίας απέναντι στην ισπανική κυβέρνηση. Ελικόπτερα της αστυνομίας πετούν καθημερινά πάνω από την καταλανική πρωτεύουσα, εντείνοντας το κλίμα απέχθειας ολοένα και περισσότερου κόσμου απέναντι στην αφαίρεση του δικαιώματος της ψήφου. Καθημερινά κυκλοφορούσαν νέα για επιδρομές της ισπανικής αστυνομίας, σε ολόκληρη την Καταλονία, σε αναζήτηση εκλογικού υλικού (κάλπες και ψηφοδέλτια) αλλά και για κατασχέσεις προπαγανδιστικών υλικών για το δημοψήφισμα. Το ιστορικό κτήριο του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης τέθηκε υπό κατάληψη από φοιτητές και εργαζόμενους μέχρι και τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, ενώ ένα κρουαζιερόπλοιο με αρκετές χιλιάδες αστυνομικούς κατέφτασε στο λιμάνι της πόλης περιμένοντας εντολές. Όλα αυτά άλλαξαν μέσα σε λίγες μέρες τον παλμό της κοινωνίας.
Η ανάγκη να προστατευτεί το δικαίωμα στην ψήφο, άρχισε να συσπειρώνει ολοένα και περισσότερο κόσμο, ανεξάρτητα αν τάσσονταν υπέρ ή κατά της ανεξαρτησίας, και κινητοποίησε πολλά αναποφάσιστα κομμάτια της κοινωνίας. Σταδιακά, λοιπόν, η καμπάνια υπέρ του «Ναι» ξεπεράστηκε και ενσωματώθηκε σε ένα παλλαϊκό κίνημα για δημοκρατία, το οποίο υποστηριζόταν κάθε μέρα από ολοένα και πλατύτερες κοινωνικές ομάδες και συλλογικότητες. Λαϊκές επιτροπές για την προστασία του δημοψηφίσματος ξεπήδησαν σε κάθε γειτονιά, στο πνεύμα που άφησε πίσω του το κίνημα 15Μ (οι Ισπανοί Αγανακτισμένοι), ενώ κάθε μέρα ολοένα και περισσότερα εργατικά σωματεία έπαιρναν αποφάσεις για την υποστήριξη και περιφρούρηση της διαδικασίας. Ο στόχος ήταν να νομιμοποιηθεί η «παράνομη» διαδικασία από τον ίδιο τον λαό, ενώ η καταλανική κυβέρνηση είχε θέσει ως ελάχιστη απαραίτητη συμμετοχή το ένα εκατομμύριο από το εκλογικό σώμα των 5,3 εκατομμυρίων πολιτών.
Καθώς έγινε γνωστή η πρόθεση της Ισπανικής αστυνομίας για κλείσιμο των εκλογικών κέντρων από το Σάββατο 30 Σεπτέμβρη, πολλοί σύλλογοι γονέων οργάνωσαν δράσεις εντός των σχολικών κτηρίων όπως συλλογική κουζίνα, μουσικές βραδιές και υπαίθριες προβολές ταινιών. Ήδη από το απόγευμα της Παρασκευής, μετά το τέλος των μαθημάτων, αρκετοί γονείς και παιδιά έμειναν στα σχολεία που επρόκειτο να γίνουν εκλογικά κέντρα, και στη συνέχεια συνέρρεε όλο και περισσότερος κόσμος με στόχο τα σχολεία να μείνουν γεμάτα μέχρι και την Κυριακή, ημέρα της ψήφου. Το κάλεσμα για μαζική παρουσία στα εκλογικά τμήματα ήταν από τις 5 το πρωί ενώ η διαδικασία αναμενόταν να ξεκινήσει στις 9 και να τελειώσει στις 8 το βράδυ.
Η μέρα του δημοψηφίσματος
Από νωρίς το πρωί σχεδόν όλα τα σχολεία ήταν γεμάτα κόσμο κάθε ηλικίας και επαγγέλματος, με τους ηλικιωμένους να προηγούνται στη διαδικασία όταν αυτή ξεκίνησε. Ο κόσμος περίμενε υπομονετικά τη σειρά του και όταν οι σκηνές βίαιης αστυνομικής καταστολής και κλοπής των καλπών έγιναν γνωστές, τα πρόσωπα πείσμωσαν και η αποφασιστικότητα του κόσμου για συμμετοχή στη διαδικασία μεγάλωσε, όπως φάνηκε και από την προσέλευση. Τα ισπανικά μέσα άργησαν πολύ να μεταδώσουν αυτές τις εικόνες, σε αντίθεση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που παρείχαν συνεχή ενημέρωση. Στη συντριπτική πλειοψηφία των σχολείων δεν υπήρξε κανένα κρούσμα βίας, ενώ οι εθελοντές συνεχώς καλούσαν τον κόσμο σε ετοιμότητα και μαζική ειρηνική αντίσταση σε περίπτωση εφόδου. Ήταν πολύς ο κόσμος που ενώ αμφιταλαντευόταν στο ζήτημα της ψήφου, όταν το ισπανικό κράτος επέλεξε να καταφύγει στη βία για να αποτρέψει το δημοψήφισμα, έγειρε τελικά υπέρ του «Ναι». Η διαδικασία κύλησε ομαλά, χωρίς αστυνομικές επεμβάσεις στη συντριπτική πλειοψηφία των σχολείων και η λήξη της ήταν, όπως άλλωστε αναμενόταν, ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της κυβέρνησης, αλλά και της ανεξάρτητης διεθνούς ομάδας εκλογικών εμπειρογνωμόνων, καταμετρήθηκαν 2,2 εκατομμύρια ψήφοι με το 90% να είναι υπέρ την ανεξαρτησίας, ενώ περίπου 750 χιλιάδες ψήφοι κατασχέθηκαν από τις ισπανικές αρχές. Το ίδιο βράδυ είχαμε διαγγέλματα τόσο από τον πρωθυπουργό της Ισπανίας, Μαριάνο Ραχόι όσο και από τον Καταλανό Πρόεδρο, Κάρλες Πουτζδεμόν, σε εκ διαμέτρου αντίθετη λογική. Από τη μία ο Ισπανός πρωθυπουργός έκανε λόγο για νίκη της δημοκρατίας (!) και για ένα δημοψήφισμα που δεν έγινε, και από την άλλη, ο Καταλανός πρόεδρος μίλησε για την ανάγκη η ευρωπαϊκή κοινότητα να ακούσει τον καταλανικό λαό, που απέδειξε περίτρανα πως θέλει και μπορεί να εκφραστεί παρά την προσπάθεια φίμωσης, και να μεσολαβήσει στις συνομιλίες με την Ισπανία.
Η απεργία της 3η Οκτώβρη
Σε αντίδραση απέναντι στην αστυνομική βία τα συνδικάτα της Καταλονίας κάλεσαν, την Τρίτη 3 Οκτώβρη, γενική απεργία, ενώ μαζικά μηνύματα στα μέσα δικτύωσης καλούσαν τον κόσμο στον δρόμο και σε αποχή από τη δουλειά. Σχεδόν όλες οι εργατικές και αγροτικές ενώσεις στήριξαν την απεργία, ενώ ήταν πολλές και οι περιπτώσεις που η ίδια η διεύθυνση επιχειρήσεων αποφάσισε να τις κρατήσει κλειστές σε ένδειξη διαμαρτυρίας.
Ήταν αναμφισβήτητα, η πιο επιτυχημένη απεργία στην ιστορία της Καταλονίας. Ολόκληρες πόλεις παρέλυσαν, ενώ η συμμετοχή της νεολαίας στις συγκεντρώσεις ήταν συντριπτική. Από τις πρώτες πρωινές ώρες εκατοντάδες χιλιάδες μαθητές και φοιτητές πήραν τους δρόμους της Βαρκελώνης καλώντας τους κατοίκους των γειτονιών στο κέντρο. Ιδιαίτερα αισθητή ήταν η απουσία της ισπανικής αστυνομίας, πέρα από τα σιδερόφρακτα πλέον κτήρια και τα συνηθισμένα ελικόπτερα που έκαναν την εμφάνιση τους πάνω από τις χιλιάδες κόσμου στους δρόμους εισπράττοντας το θυμωμένο σύνθημα «Έξω οι δυνάμεις κατοχής».
Ανάμεσα στις εκατοντάδες χιλιάδες καταλανικές σημαίες υπήρχαν και αρκετές ισπανικές, άλλα και σημαίες της ισπανικής δημοκρατίας 1931-1936, με αυτούς που τις κρατούσαν να δηλώνουν ότι διαδήλωναν ενάντια στην αστυνομική βία και την κατάπτυστη επιλογή της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει έτσι, τους Καταλανούς που προσήλθαν στις κάλπες. Πολλά ήταν τα πανό με αναφορές στον Φρανκισμό που φαίνεται να ανασταίνεται όλο και περισσότερο από τη δεξιά ισπανική κυβέρνηση.
Κάτι που αξίζει να αναφερθεί είναι ο απόλυτα ειρηνικός, μη βίαιος χαρακτήρας του Καταλανικού κινήματος όλο αυτό το διάστημα, που συσπειρώνει έτσι τεράστια κομμάτια της κοινωνίας και κάνει τη βίαιη καταστολή να εκπυρσοκροτεί στα χέρια της κυβέρνησης, στρέφοντας ενάντια της τις εντυπώσεις.
Οι τελευταίες εξελίξεις
Στις μέρες που ακολούθησαν, τα απανωτά διαγγέλματα στελεχών της Ισπανικής κυβέρνησης συνέχισαν να κουνάνε το δάκτυλο στους Καταλανούς και την πολιτική τους ηγεσία, η οποία ετοιμάζεται τις επόμενες ημέρες να ανακηρύξει την ανεξαρτησία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δήλωσε την εμπιστοσύνη της στην κυβέρνηση του Ραχόι να διεξάγει διάλογο και να βρει μια λύση, σεβόμενη τη νομιμότητα χωρίς να καταφύγει σε βία, αδειάζοντας έτσι μερίδα Καταλανών πολιτικών που ευελπιστούσαν σε διαμεσολάβηση της.
Όπως ήταν φυσικό, μερίδες της καταλανικής αστικής τάξης πήραν θέση ενάντια στην ανεξαρτησία με δύο από τις μεγαλύτερες ισπανικές τράπεζες, την Caixa Bank και την Banc de Sabadell να εξετάζουν τη μεταφορά τους εκτός Καταλονίας.
Και οι δύο πλευρές, Ισπανική Κυβέρνηση και καταλανική κοινωνία, απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από τη δυνατότητα εύρεσης πλαισίου διαλόγου. Από τη μία η ισπανική κυβέρνηση φαίνεται να σκληραίνει τη στάση της προσπαθώντας αποτυχημένα να επιβληθεί μέσω νόμων και καταστολής. Από την άλλη η καταλανική κοινωνία φαίνεται να ριζοσπαστικοποιείται με γοργούς ρυθμούς, καθώς αποξενώνεται και αποστασιοποιείται όλο και περισσότερο από ένα κράτος που εδώ και χρόνια δεν δείχνει διατεθειμένο να ανοίξει διάλογο για τα προβλήματα της και να της δώσει τις ελευθερίες που απαιτεί. Οι Καταλανοί πολιτικοί έχουν ρισκάρει πολλά και γνωρίζουν ότι μπορεί ανά πάσα στιγμή να φυλακιστούν για την στάση τους, ενώ αν η Καταλονία δεν κερδίσει κάτι απ’ όλα αυτά θα έχει σίγουρα να χάσει πάρα πολλά από ένα συντηρητικό συγκεντρωτικό κράτος μου αποπνέει όλο και πιο έντονα τη δυσοσμία του φρανκικού παρελθόντος από το οποίο ποτέ δεν απαλλάχθηκε εις βάθος. Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο είναι πως η καταλανική κοινωνία βράζει και οργανώνεται . Ιδιαίτερα οι νέες γενιές είναι αγανακτισμένες και το συνεχώς και μεγαλύτερο χάσμα που τις χωρίζει από το ισπανικό κράτος θα δημιουργεί συνεχώς προϋποθέσεις για νέες κοινωνικές εκρήξεις.
Καταλονία
Πρωτεύουσα: Βαρκελώνη
Πρόεδρος: Κάρλες Πουτζδεμόν (CDC)
Έδρες: Βουλή: 47, Γερουσία: 16
Επίσημες γλώσσες: καταλανικά, ισπανικά, αρανικά
Έκταση: 32.114 τ.χ.
Πληθυσμός: 7.477.131 πολίτες
Το έδαφος της Καταλονίας καλύπτει 32.114 τ.χ. στο βορειοανατολικό άκρο της Ισπανίας και συνορεύει βόρεια με τη Γαλλία και την Ανδόρρα. Περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών του πρώην Πριγκιπάτου της Καταλονίας, το βόρειο τμήμα του οποίου ανήκει από το 1659 στη Γαλλία.
Διοικητικά χωρίζεται σε τέσσερις επαρχίες που έχουν ως πρωτεύουσες τις τέσσερις μεγαλύτερές της πόλεις: Βαρκελώνης, Λιέιδα, Ταραγόνα και Ζιρόνα. Ως Αυτοδιοίκητη Περιφέρεια (ως τώρα) έχει ιδιαίτερη αυτονομία σε θέματα εκπαίδευσης, πολιτισμού και οικονομικής διαχείρισης. Έχει δικό της κοινοβούλιο και περιφερειακή κυβέρνηση.
Η Καταλονία παράγει το 19% του συνολικού ΑΕΠ της Ισπανίας. Έχει 28.600 ευρώ κατά κεφαλήν εισόδημα (έναντι 24.000 της Ισπανίας) με 13,2% ανεργία (17.2% σε εθνικό επίπεδο). Το χρέος της αντιστοιχεί σε 35,4% του ΑΕΠ (τρίτη σε σειρά στην Ισπανία).
