Αναγκαία η αποπαγίδευση του λαϊκού παράγοντα από τη μηχανική του εγκλωβισμού
Σύμφωνα με την Αμερικανίδα φιλόσοφο Μάρθα Νούσμπαουμ, η «εργαλειοποίηση» είναι η διεργασία με την οποία μια αφηρημένη έννοια, όπως ο άνθρωπος ή ο λαός, αντιμετωπίζεται σαν να είναι ένα συγκεκριμένο πράγμα ή φυσικό αντικείμενο, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψη η προσωπικότητα ή η ικανότητά του να αισθάνεται, να αντιλαμβάνεται και να έχει υποκειμενικές εμπειρίες. Η «εργαλειακή» αντίληψη ως συνέπεια της διαδικασίας ενοχοποίησης είναι υπαρκτή, υποστηρίζει η Νούσμπαουμ, εάν ισχύουν κάποιοι από τους ακόλουθους επτά παράγοντες:
- Όργανο – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται ως «όργανο-εργαλείο» για τους σκοπούς κάποιου «ιδιοκτήτη».
- Άρνηση της Αυτονομίας – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται σαν να του λείπει η ικανότητα να ενεργεί ή η αυτοδιάθεση.
- Αδράνεια – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται σαν να του λείπει η κοινωνική δομή.
- Ιδιοκτησιακό καθεστώς – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται σαν να ανήκει σε κάποιον άλλο.
- Υποκατάσταση – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται ως κάτι ανταλλάξιμο.
- Καταστρεπτέο – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται ως κάτι που επιτρέπεται να υποστεί βλάβη ή να καταστραφεί.
- Άρνηση της υποκειμενικότητας – Εάν ο άνθρωπος, η ομάδα ή ο λαός αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο που δεν έχει ανάγκη να ενδιαφερθεί κάποιος για τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του.
Μα, αλήθεια, υπάρχει κάποιος από τους παράγοντες αυτούς που να μην είναι σε ισχύ στη μνημονιακή πραγματικότητα;
Μήπως κάπου εδώ βρίσκεται και το «κουμπί» του Μνημονίου και η θεμελιώδης του επιδίωξη, πριν ακόμη και από την οικονομική εξάρτηση, την πληρωμή των δανειστών ή όποια άλλη αποικιοκρατική επιδίωξη κλπ.; Να καταστεί, δηλαδή, εφικτή μέσω της ενοχοποίησης η «πειραματική» διαμόρφωση ενός ολόκληρου λαού σε ιδιόκτητο εργαλείο των δυνάμεων της παγκοσμιοποίησης, δίχως καμιά δυνατότητα αυτενέργειας και αυτοδιάθεσης, μέσα σ’ ένα τέλμα αυτοτιμωρητικής αδράνειας και όπου η εκποίηση, η ανταλλαγή ή ακόμη και η καταστροφή του θα είναι κάτι σχεδόν φυσιολογικό.
Πρόκειται κυριολεκτικά για μια «μηχανή» μετασχηματισμού του ανθρώπου, αλλά και ολόκληρου του λαού, σε Αντικείμενο! Η ολοσχερής αφαίρεση της υποκειμενικότητας. Ο υπαρξιακός ακρωτηριασμός.
Απέναντι στην πραγματικότητα αυτήν, η λύση που προτείνει η ψυχολογία είναι η επικέντρωση στην κατανόηση του τι συμβαίνει και στο ποιοι είναι οι ενοχοποιητές-επικριτές αλλά και οι ανεπίγνωστοι ή όχι συνοδοιπόροι τους, αφού μόνον η βαθιά αναγνώριση και επίγνωση της κατάστασης μπορεί να διακόψει τη διαδικασία.
Με την έννοια αυτήν, αληθής στόχος ενός λαϊκού κινήματος Θα ήταν η σταδιακή αποπαγίδευση-απενοχοποίηση πλατιών λαϊκών στρωμάτων απ’ αυτήν ακριβώς τη μηχανική τού εγκλωβισμού στην επικριτική ενοχοποίηση. Η παραδειγματική τιμωρία των πραγματικών ενόχων θα συντελούσε, επίσης, στην αθώωση και στην αποκατάσταση της αυτενέργειας τον λαού. Άλλωστε, αυτή η αθωωτική αυτενέργεια είναι κρίσιμη προϋπόθεση στην πορεία παραγωγικής και δημιουργικής ανασυγκρότησης του τόπου. Όπως ένας ενοχικός άνθρωπος, έτσι και ένας ενοχικός λαός, μόνο φόβο, θυμό και βία μπορεί να «παράγει». Γι’ αυτό και στις παρούσες συνθήκες είναι πολύ πιο πιθανός ένας εμφύλιος πόλεμος ή μια «πορτοκαλί επανάσταση» παρά μια γνήσια λαϊκή εξέγερση, γιατί, με τόση προβολή συναισθημάτων οργής και θυμού στον «ένοχο» εαυτό μας και στον επίσης «ένοχο» απέναντι Άλλο, έχουμε φτιάξει για τα καλά το σχετικό εκρηκτικό κοκτέιλ. Και σ’ αυτήν την περίπτωση οι μόνοι που θα τη βγάλουν καθαρή είναι οι πραγματικοί ένοχοι.
Χρειαζόμαστε προς τούτο επειγόντως μια πλημμυρίδα αθωότητας. Μια αθώωση που θα αποτελέσει πολιτικό πρόταγμα. Μια νέα μεγάλη αθωωτική ιδέα! Χρειαζόμαστε, επίσης, επειγόντως και πρώτιστα μια άρση της Επικριτικής πλημμυρίδας όλων εναντίον όλων, έτσι που να χρειάζεται κάθε φορά, πριν ανοίξουμε το στόμα μας ή πριν πιάσουμε το πληκτρολόγιο μας για να επικρίνουμε, να αναρωτηθούμε, εμείς πόσο νερό κουβαλήσαμε σήμερα στον μύλο της αντιδραστικής ενοχοποίησης και της εργαλειοποίησης του λαού και του τόπου μας.
* Ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης είναι σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – ψυχοθεραπευτής
