Συνέντευξη της Γιάννας Γιαννουλοπούλου, αναπληρώτριας καθηγήτριας στη Φιλοσοφική Αθηνών στον Χρήστο Πραμαντιώτη
Για το Σχέδιο Αθηνά ως τμήμα ευρύτερων αλλαγών που επιχειρούνται στο χώρο της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μιλήσαμε με την Γιάννα Γιαννουλοπούλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας στην Φιλοσοφική Σχολή Αθήνας, στο τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Η συζήτηση, που έγινε σχεδόν ταυτόχρονα με τη μερική υπαναχώρηση του Υπουργείου Παιδείας όσον αφορά τη συγχώνευση των ξενόγλωσσων τμημάτων της Σχολής, επεκτάθηκε στον αναβρασμό που επικρατεί στην ανώτατη εκπαίδευση με αφορμή το Σχέδιο Αθηνά, αλλά και στις αδυναμίες των μέχρι σήμερα κινητοποιήσεων και αντιδράσεων.
Κυρία Γιαννουλοπούλου, τελικά με τις «αλλαγές της τελευταίας στιγμής» στο Σχέδιο Αθηνά τα ξενόγλωσσα τμήματα στη Φιλοσοφική της Αθήνας δεν συγχωνεύονται και το Πρόγραμμα Ψυχολογίας γίνεται ξεχωριστό Τμήμα. Πριν από αυτά όμως, είχαν ξεσηκωθεί πολύ ισχυρές αντιδράσεις από Καθηγητές και φοιτητές.
Είναι αλήθεια ότι από τις 31 Ιανουαρίου που δημοσιεύτηκε η πρώτη μορφή του Σχεδίου Αθηνά, στη Φιλοσοφική Σχολή Αθήνας ο σύλλογος των μελών ΔΕΠ και οι φοιτητές στη συνέχεια συγκρότησαν μια ιδιαίτερα οργανωμένη αντίδραση και αντίσταση. Θα πρέπει να δούμε τις λεπτομέρειες των τροποποιήσεων που φέρνει τώρα το Υπουργείο Παιδείας και να εκτιμήσουμε εκ νέου την κατάσταση. Εκ πρώτης όψεως θα το χαρακτήριζα μια μικρή νίκη, αποτέλεσμα του ενωτικού αγώνα που δίνουμε εδώ και εβδομάδες, διδάσκοντες και φοιτητές. Οι συγχωνεύσεις στα ξενόγλωσσα τμήματα δεν είχαν καμία επιστημονική βάση, έπλητταν επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων. Όμως οι ενστάσεις μας αφορούσαν και μια ακόμη σημαντική πλευρά του Σχεδίου Αθηνά, που είναι η δραστική μείωση των εισακτέων στη Φιλοσοφική Αθήνας και σε όλες τις υπόλοιπες σχολές ανθρωπιστικών σπουδών. Για παράδειγμα, πέρυσι σε όλα τα τμήματα της Φιλοσοφικής της Αθήνας εισήχθησαν 1.950 περίπου φοιτητές και φέτος το Σχέδιο προβλέπει 1.000. Μια μείωση δηλαδή της τάξης περίπου του 50%.
Ναι, αλλά το σχέδιο της κυβέρνησης είναι ο εξορθολογισμός στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Εσείς γιατί διαφωνείτε;
Η διακήρυξη του Υπουργείου είναι ότι με το Σχέδιο Αθηνά θέλει να προχωρήσει στον εξορθολογισμό της ανώτατης εκπαίδευσης και στη χωροταξική της αναδιάρθρωση. Δηλαδή, ήθελε οπωσδήποτε να καταργήσει το λαϊκίστικο σχήμα «κάθε πόλη και ΤΕΙ». Η πραγματικότητα είναι ότι αυτό δεν το κάνει. Δηλαδή, δεν έχουμε μια συγκέντρωση των περιφερειακών μεμονωμένων τμημάτων σε μεγαλύτερες μονάδες. Πολύ λίγα είναι τελικά τα μεμονωμένα τμήματα που κλείνουν πανελλαδικά, μένουν αρκετές πόλεις με τρία, τέσσερα ή πέντε τμήματα, επομένως δεν στοχεύει ούτε καν σε αυτόν τον εξορθολογισμό που ευαγγελίζεται. Όσον αφορά τη δική μας περίπτωση, της Φιλοσοφικής, το Υπουργείο με όλες τις εκδοχές του Σχεδίου που έφερε, έκανε σαφείς τις προθέσεις του και πιστεύω ότι είναι στρατηγική επιλογή να υποβαθμιστούν οι ανθρωπιστικές σπουδές, διότι δεν προσφέρουν κέρδος – αυτό μεταφράστηκε στο ότι η μείωση των φοιτητών για τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, από ό,τι είπαν οι ίδιοι οι ιθύνοντες του υπουργείου, θα είναι της τάξης του 30% πανελλαδικά. Επομένως δεν θέλουν να συντηρούν αυτές τις σχολές οι οποίες για να είμαστε ακριβείς δεν είναι καθόλου κοστοβόρες, δεν έχουν ανάγκη από πολλά εργαστήρια, ακριβές υποδομές κλπ. Παρόλα αυτά δεν θέλουν να τις συντηρούν διότι δεν αποφέρουν κέρδος. Η αρχική απόπειρα δε να συγχωνεύσουν τα ξενόγλωσσα Τμήματα εκκινεί από την ίδια αρχή στη βάση της οποίας θέλουν να κλείσουν και τα διάφορα ΤΕΙ πανελλαδικά: τα αντικείμενα τόσο των ξενόγλωσσων τμημάτων όσο και πολλών από τα ΤΕΙ, είναι τα αντικείμενα στα οποία μπορεί και επιδιώκει να παρέμβει η αγορά. Η κοινωνία σήμερα έχει ανάγκη την εκμάθηση ξένων γλωσσών ή την ανάπτυξη της οινολογίας ή την ανάπτυξη των γραφιστικών τεχνών κ.ά. Αυτού του τύπου λοιπόν αντικείμενα που θεραπεύονταν από ΑΕΙ ή ΤΕΙ, θέλουν να τα περάσουν στα χέρια των ιδιωτών επιχειρηματιών.
Επομένως περιγράφετε το Σχέδιο Αθηνά ως ένα μόνο στοιχείο ευρύτερων αλλαγών.
Νομίζω ότι με το Σχέδιο Αθηνά φαίνεται πολύ παραστατικά, τι σημαίνει μνημόνιο στην ανώτατη εκπαίδευση. Όλοι οι νόμοι που προηγήθηκαν τα τελευταία δυόμισι-τρία χρόνια, προετοίμασαν το κλίμα. Στόχευσαν στην αλλαγή του μοντέλου διοίκησης των πανεπιστημίων, ακριβώς γιατί η αλλαγή του μοντέλου διοίκησης τούς ήταν απολύτως απαραίτητη για να εφαρμοστεί το μνημόνιο στην ανώτατη εκπαίδευση. Και μνημόνιο στην ανώτατη εκπαίδευση σημαίνει μείωση των φοιτητών, μείωση των εργαζομένων όλων των κατηγοριών (διδασκόντων, διοικητικών κλπ.), μείωση συνολικά της βαθμίδας της ανώτατης εκπαίδευσης κατά 30%. Περαιτέρω, αυτό επιτελεί και μια σαφέστατη ιδεολογική λειτουργία που λέει ότι σε μια χώρα αποικία χρέους όπως είναι η Ελλάδα, δεν υπάρχει ανάγκη για αυτόνομη Τριτοβάθμια εκπαίδευση η οποία θα κάνει πρωτογενή έρευνα και δεν χρειάζεται φυσικά να παράγει επιστημονικό δυναμικό το οποίο, εάν έχει περάσει από ένα δημοκρατικό πανεπιστήμιο έχει δυνατότητες κριτικής σκέψης, έχει δυνατότητες άλλου ιδεολογικού ρόλου στην κοινωνία. Αυτόν τον ρόλο που είχε ως ένα βαθμό το επιστημονικό δυναμικό της χώρας και οι φοιτητές βεβαίως, θέλουν να τον καταργήσουν.
Και γι’ αυτό βλέπουμε τόσο μεγάλες αντιδράσεις. Αλήθεια, υπάρχει κανείς που υποστηρίζει τελικά το Σχέδιο Αθηνά;
Υποστηρικτές δεν είναι εύκολο να βρει κανείς. Ακόμα και εκείνα τα τμήματα της πανεπιστημιακής ελίτ που είχαν συμφωνήσει με τους προηγούμενους νόμους, το νόμο Διαμαντοπούλου και το νόμο Αρβανιτόπουλου και είχαν στηρίξει ακόμα και τη συγκρότηση των Συμβουλίων Διοίκησης, δηλαδή την ολιγαρχική δομή που έχει επιβληθεί στα πανεπιστήμια, ακόμα και τέτοια τμήματα αντιδρούν στο Σχέδιο Αθηνά. Σε αυτή τη φάση του – γιατί πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν θα τελειώσει εδώ το Σχέδιο Αθηνά, θα ακολουθήσουν και άλλα ανάλογα Σχέδια Αθηνά. Πρέπει παρ’ όλα αυτά να πω ότι αν και οι αντιδράσεις υπήρξαν πολύ μεγάλες, εν τούτοις δεν θα έλεγα ότι έχουν συνολικοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να συγκροτήσουν ένα νικηφόρο φοιτητικό ή και γενικότερα πανεπιστημιακό κίνημα. Δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε την αντίδραση που θα αντιστοιχούσε στο μέγεθος της επίθεσης.
Θα έλεγα όμως επίσης ότι, με εξαίρεση τις μικρές πόλεις, στα μεγάλα αστικά κέντρα το θέμα αυτό δεν έχει απασχολήσει την κοινωνία. Δεν έχετε βγει τόσο όσο θα έπρεπε έξω από τα πανεπιστήμιά σας…
Ναι, η αλήθεια είναι ότι αυτή τη στιγμή πολλοί κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων λένε «άνοιξαν τα ΤΕΙ χωρίς προγραμματισμό, για να εξυπηρετηθούν τοπικά συμφέροντα, βουλευτές». Επομένως θεωρούν εξορθολογισμό και νοικοκύρεμα το Σχέδιο Αθηνά. Εδώ όμως έρχονται οι δικές μας αδυναμίες. Δεν έχουμε βρει και χρησιμοποιήσει τις πιο ορθές πρακτικές απεύθυνσης στην ελληνική κοινωνία, κι έτσι παραμένουν μόνα τους τα Μέσα Ενημέρωσης να διαμορφώνουν τη συνείδηση και να παίζουν σημαντικό ρόλο στρέφοντας τον έναν εναντίον του άλλου στη λογική του κοινωνικού αυτοματισμού. Έχουμε κάνει πολλές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, αλλά δεν είναι αυτό αρκετό. Ισχύει το γεγονός ότι δεν ακουγόμαστε στην ελληνική κοινωνία όσο θα έπρεπε, κι αυτό και λόγω δικών μας αδυναμιών, αλλά νομίζω και λόγω και μιας συνειδητής επιλογής να αποκρύπτεται οτιδήποτε τέτοιο από τους μηχανισμούς διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
Πρακτικά, μέχρι πού εκτιμάτε ότι μπορεί να φτάσει αυτός ο αναβρασμός που παρατηρείται στην ανώτατη εκπαίδευση και από τι εξαρτάται αυτό;
Νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που εργάζονται στα πανεπιστημιακά ιδρύματα συνειδητοποιούν αυτές τις ημέρες ότι το μέγεθος της επίθεσης στα πανεπιστήμια είναι τέτοιο που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από τα πανεπιστήμια. Αυτό που περισσότερο από όλα χρειάζεται είναι να γίνει βαθιά συνείδηση πως ό,τι συμβαίνει στα πανεπιστήμια είναι τμήμα της επίθεσης που δέχεται η ελληνική κοινωνία με τα μνημόνια, και επομένως εάν εμείς οφείλουμε να κάνουμε κάτι ως διανοούμενοι, μορφωμένοι άνθρωποι, είναι ακριβώς να προσφέρουμε αυτή τη γνώση που συνδέει τα διαφορετικά επίπεδα.
Γιατί μόνο έτσι θα μπορούμε να είμαστε νικηφόροι. Αυτό βεβαίως είναι δύσκολο να γίνει γιατί και οι συνδικαλιστικές δυνάμεις και οι πολιτικές δυνάμεις που υπάρχουν στο χώρο των πανεπιστημίων έχουν τα όρια και τα προβλήματα που έχουν συνολικά οι πολιτικές και συνδικαλιστικές δυνάμεις στην ελληνική κοινωνία. Βρίσκονται ζαλισμένοι από την επίθεση, από την απώλεια ενός ρόλου που είχαν μέχρι τώρα, εάν μιλήσουμε για τους πανεπιστημιακούς, και δεν έχουν καταφέρει ακόμα να διατυπώσουν ένα πολιτικό πρόταγμα που να μπορέσει να δώσει διέξοδο και στα πανεπιστήμια, αλλά βεβαίως κυρίως στη χώρα. Αυτό οι φοιτητές το εκδηλώνουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο: τα τρία χρόνια του μνημονίου δεν έχουν την παρουσία που θα αναμέναμε από τη νεολαία στην ελληνική κοινωνία. Αυτό συμβαίνει γιατί αντανακλαστικά καταλαβαίνουν ότι είναι αδιέξοδη οποιαδήποτε μάχη, οποιοσδήποτε αγώνας δεν προσφέρει μια προοπτική. Και επομένως θα λέγαμε «κάθονται στ’ αυγά τους». Όχι ότι είναι εξ ορισμού συντηρητικοί, περισσότερο η νεολαία σήμερα είναι απογοητευμένη, σαστισμένη, δεν βρίσκει πουθενά προοπτική και άρα δεν μετέχει ούτε και σε αγώνες που δεν βλέπει να δίνουν διέξοδο. Επομένως, συμπερασματικά αυτό που χρειάζεται, αν και δεν είναι ούτε εύκολο ούτε αυτόματο, γιατί προϋποθέτει πολύ μεγάλες αλλαγές συνείδησης αλλά και πολιτικές πρωτοβουλίες, είναι να εκφραστεί ένα θεμελιακό πρόγραμμα πρότασης για τη διέξοδο της χώρας, της ελληνικής κοινωνίας και επομένως και του πανεπιστημίου.
Στις κινητοποιήσεις για το Σχέδιο Αθηνά, βλέπουμε πολύ νέα παιδιά, χωρίς εμπειρία πολιτικής, αλλά με μια διάθεση να αγωνιστούν, να κερδίσουν πράγματα. Υπάρχει δηλαδή μια νέα γενιά που έρχεται, που έχει κυρίως απελπισία και αίσθηση αδιεξόδου, που σε μεγάλο βαθμό θα ήθελε να εγκαταλείψει τη χώρα –τα παιδιά σήμερα θέλουν να τελειώσουν γρήγορα τη Σχολή, και εάν είναι δυνατόν να φύγουν και από τη χώρα– και το ερώτημα για όποιους ενδιαφέρονται να δώσουν μια άλλη προοπτική, θα ήταν εάν μπορέσουν να βρουν έναν κώδικα επικοινωνίας με αυτούς τους ανθρώπους. Κατά τη γνώμη μου δεν είναι δεδομένο, μπορεί να μη γίνει από τις υπάρχουσες φοιτητικές παρατάξεις, μπορεί να γίνει από κάποιες άλλες, αλλά είναι κρίσιμο. Είναι κρίσιμο γιατί όσο η κρίση θα εντείνεται, όσο η απομόρφωση συνεχίζεται –γιατί στην ουσία υπάρχει και αυτή η διάσταση στο Σχέδιο Αθηνά, η εκτεταμένη απομόρφωση– θα έχουμε ένα εύφλεκτο υλικό εξαιρετικά διαθέσιμο σε όλων των ειδών τις ακροδεξιές ρητορικές…
