Της Γιάννας Γιαννουλοπούλου*
Τις μέρες αυτές συμπληρώνονται επτά χρόνια από τις μέρες της υπογραφής του πρώτου μνημονίου υπαγωγής της χώρας στο καθεστώς δανεισμού και επιτροπείας. Η μεγάλη διαδήλωση της 5ηςΜαϊου του 2010 μοιάζει πια μακρινό παρελθόν, ενώ η εξαιρετική πυκνότητα των πολιτικών γεγονότων της τελευταίας επταετίας σίγουρα θα συνεχίσει να απασχολεί τους ιστορικούς, τωρινούς και μελλοντικούς.
Ζούμε σήμερα σε μια αντιφατική κατάσταση, στην οποία η «επέτειος» και η ανάγκη απολογισμών που δημιουργεί συνυπάρχει με την ανυπαρξία οποιασδήποτε πραγματικής κίνησης αντίστασης στην επιβαλλόμενη πολιτική φτωχοποίησης –και μάλιστα στους χώρους της εκπαίδευσης και της νεολαίας, στους οποίους παραδοσιακά η ελληνική κοινωνία της μεταπολίτευσης είχε να επιδείξει τόσο ρεύματα ριζοσπαστικής σκέψης όσο και κινήματα, ακόμη και νικηφόρα. Ίσως δεν υπάρχει καλύτερη απόδειξη της στρατηγικής αμηχανίας στην οποία βρίσκεται η ελληνική κοινωνία από αυτήν την χαρακτηριστική απουσία των νέων αλλά και των δασκάλων τους από το προσκήνιο.
Για να δώσουμε ένα μόνο παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια επεκτάθηκαν τα δίδακτρα στα μεταπτυχιακά των πανεπιστημίων με ραγδαίους ρυθμούς. Η τωρινή ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας στοχεύει να καταθέσει το αμέσως επόμενο διάστημα νομοσχέδιο, στο οποίο θα νομιμοποιείται και θα «εξορθολογίζεται» η ύπαρξη των διδάκτρων με την παράλληλη πρόβλεψη υποτροφιών για τους οικονομικά αδύνατους. Απέναντι σε αυτήν την πολιτική, η μόνη οργανωμένη αντίδραση που εμφανίζεται μέχρι στιγμής είναι από ομάδες πανεπιστημιακών που διεκδικούν πλήρη απελευθέρωση στα δίδακτρα και τις πρόσθετες αμοιβές από αυτά. Οι αντιδράσεις από την πλευρά των φοιτητών περιορίζονται σε κάποιες ανακοινώσεις φοιτητικών παρατάξεων χωρίς ιδιαίτερο αντίκρισμα στο ακροατήριό τους.
Τι έχει συμβεί λοιπόν; Είναι η κυριαρχία του ατομισμού που απέμεινε από τα χρόνια της «ευδαιμονίας»; Είναι η απώλεια κάθε ελπίδας ότι μπορεί να υπάρξει άλλος δρόμος για να διεκδικήσει η νεολαία τα δικαιώματά της; Είναι η σιωπηρή –έστω– υποστήριξη στην κυβερνητική πολιτική, ως τη λιγότερο κακή;Μήπως τα κινήματα νεολαίας, όπως τα γνωρίσαμε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά και τα ριζοσπαστικά κινήματα διανοούμενων, δεν έχουν εμφανιστεί σε περιόδους κρίσης, αλλά κυρίως σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης; Ή μήπως ο τρόπος που η σημερινή νεολαία «κοινωνικοποιείται»δεν της επιτρέπει να γενικεύει και να συνολικοποιεί τη ματιά της για την πραγματικότητα;
Το βέβαιο είναι ότι στις εποχές της γενικευμένης κρίσης, όταν διακυβεύεται η επιβίωση –ατομική, κοινωνική, εθνική–, οι αγώνες και οι απαντήσεις που δίνονται από αυτούς δεν μπορεί παρά να είναι συνολικές.
Αυτός είναι ο λόγος που στο σημερινό σημείωμα θα παραθέσω αποσπάσματα από ένα κείμενο του μεγάλου παιδαγωγού, Δημήτρη Γληνού, που δημοσιεύτηκε ανυπόγραφο και σαν ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη στην παράνομη «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» τον Ιούλη του 1942. Προφανώς οι ιστορικές περίοδοι δεν ταυτίζονται, απλώς οι επέτειοι μας ωθούν –κι αυτό δεν είναι καθόλου κακό σε μια εποχή άγχους προσαρμογής σε κάθε εκσυγχρονισμό– στις κλασικές αναφορές.
Έγραφε, λοιπόν, ο Γληνός: «Η δεύτερη μορφή της μοιρολατρείας είναι εκείνη, που ψιθυρίζει στ’ αυτί του καθενός μας, πως κάθε αντίσταση και κάθε αγώνας ενάντια στον εχθρό είναι άσκοπος και κάθε θυσία μάταιη, αφού έτσι κι αλλιώς άλλοι αγωνίζονται για να μας λυτρώσουν. Οι εγγλέζοι και οι αμερικάνοι, οι ρώσοι και οι κινέζοι, όλοι αυτοί παλεύουν τώρα και για λογαριασμό δικό μας. Εμείς αρκετά αγωνιστήκαμε και πάθαμε, ας καθήσουμε τώρα ήσυχοι. Ας σταυρώσουμε τα χέρια μας και ας περιμένουμε τη λευτεριά σα δώρο δοσμένο από τους άλλους». Και όταν αναφέρεται στους τρόπους της μαζικής πάλης, ο Γληνός επισημαίνει: «Τώρα κατανοούμε πώς ένας λαός δε μπορεί ν’ αγωνιστεί για τη λευτεριά του, αναθέτοντας το έργο αυτό σε λίγα άτομα ή σε μερικές ομάδες ή σε μερικά μπουλούκια ή σε λίγους τρομοκράτες ή σε λίγους επαγγελματίες των αγώνων. Μαζική πάλη σημαίνει πάλη ολόκληρου του λαού[…] Η πρώτη, η κατώτερη βαθμίδα της μαζικής πάλης, περιλαμβάνει τις πιο απλές μορφές που είν’ εύκολο και απαραίτητο να πάρουνε παλλαϊκό χαρακτήρα […] Μην τους κοιτάζετε, μην τους μιλάτε, μην τους δίνετε καμιά πληροφορία, αποφεύγετε να μιλάτε τη γλώσσα τους και αν την ξέρετε».
Ναι, προφανώς δεν έχουμε στρατιωτική κατοχή σήμερα –ούτε και απελευθερωτικό μέτωπο άλλωστε. Ωστόσο, απέναντί μας βρίσκεται ένα καθεστώς που συντηρεί την εξάρτηση, την επιτροπεία και την φτωχοποίηση της χώρας. Ενάντια σε αυτό το καθεστώς καλούμαστε να αγωνιστούμε και υπ’ αυτήν την έννοια τα διδάγματα του Γληνού μπορούν να είναι διαφωτιστικά!
* Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι πανεπιστημιακός (ΕΚΠΑ)
