Οι δασμοί «προς όλες τις κατευθύνσεις» που ανακοίνωσε ο Τραμπ την Τετάρτη, χαρακτηρίζοντάς τη μάλιστα, «ημέρα απελευθέρωσης και ανεξαρτησίας της Αμερικής» (!), είναι ηχηρό «σημάδι των καιρών». Ο ίδιος ο χειρισμός και το ερμηνευτικό πλαίσιο που ανακοινώνεται από πλευράς αμερικανικής ηγεσίας, οι αντιδράσεις των άλλων πλευρών του διεθνούς συστήματος, όλα μαζί μιλάνε για το μέγεθος της κρίσης – κρίσης ηγεμονίας των ΗΠΑ και της Δύσης συνολικά. Πιο συγκεκριμένα αποκαλύπτουν τα αδιέξοδα και τη χρεωκοπία του συστήματος της υπό δυτική ηγεμονία παγκοσμιοποίησης. Σ’ ένα πρώτο επίπεδο, η επιβολή από πλευράς ΗΠΑ γενικευμένων δασμών σε «φίλους και αντιπάλους» τροποποιεί δραστικά το τοπίο του παγκόσμιου εμπορίου. Ακόμη και αν μέναμε μόνο σ’ αυτό το επίπεδο (αγνοώντας προς στιγμή τις επαγόμενες συνέπειες που αναμένονται πολύ ευρύτερες), συμπυκνώνεται μια διαδικασία τερματισμού «του κύκλου της παγκοσμιοποίησης». Μια σειρά θεσμών και ρυθμίσεων του συστήματος της παγκοσμιοποίησης –εκ των πραγμάτων ο ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) είναι ο πρώτος στη λίστα αλλά όχι μοναδικός τέτοιος υποψήφιος– θα μπουν σε τροχιά πλήρους αμφισβήτησης, ίσως και εξαφάνισης.
Τι επιδιώκεται με τους δασμούς
Όπως διακηρύσσεται επίσημα, η επιβολή δασμών στοχεύει: 1) στην αντιμετώπιση των μεγάλων εμπορικών ελλειμμάτων των ΗΠΑ με τρίτες χώρες – κρίσιμους διεθνείς παίκτες. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται τόσο αντίπαλοι (Κίνα και άλλες ανερχόμενες δυνάμεις της Ασίας και του παγκόσμιου Νότου), όσο και σχεδόν όλοι οι σύμμαχοι (Ευρώπη, Ιαπωνία, Καναδάς, Αυστραλία). 2) στην επαναπροσέλκυση κεφαλαίων στις ΗΠΑ για την αναζωογόνηση κρίσιμων κλάδων της εγχώριας μεταποίησης 3) (απ’ ό,τι φαίνεται) στην συγκέντρωση δημόσιων εσόδων για τη χρηματοδότηση φοροελαφρύνσεων ‒εταιρικών αλλά και προς τμήματα των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων‒ κρίσιμο ζήτημα για τη στερέωση της πολιτικής στήριξης του Τραμπ.
Βέβαια το όλο εγχείρημα πατάει σε πολύ προβληματικές προϋποθέσεις. Σε πρώτο πλάνο έχει να αντιμετωπίσει την αναμενόμενη αύξηση των τιμών, την άνοδο του πληθωρισμού και την επιβάρυνση του κόστους ζωής. Σ’ ένα δεύτερο, δομικά πιο κρίσιμο επίπεδο, η γενικευμένη καταφυγή στους δασμούς που προκρίνεται ως το όπλο «δια πάσαν νόσον», φαίνεται να αγνοεί το ότι η ίδια η αμερικανική – δυτική ηγεμονία έχει δημιουργήσει σαν βάση στήριξής της, ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα όπου τον κρίσιμο ρόλο τον παίζει η κίνηση κεφαλαίων και ειδικότερα μέσα σε συνθήκες αυξημένης χρηματιστικοποίησης. Οι σημερινές ΗΠΑ με το τεράστιο δημόσιο χρέος και τα αντίστοιχα δίδυμα ελλείμματά τους (δημοσιονομικά και εμπορικά – τρεχουσών εξωτερικών συναλλαγών) πιέζονται από τις δυσθεώρητες ανάγκες χρηματοδότησής των παραπάνω από εξωτερικούς πιστωτές (απ’ όλο τον πλανήτη και από μεγάλους παίκτες με την Κίνα σε πρώτο πλάνο). Έτσι είναι εύλογα τα ερωτήματα, σχετικά με το κατά πόσον η επιβολή δασμών και μάλιστα σε τέτοια κλίμακα δεν θα διακινδύνευε να διαταράξει την εξασφάλιση της χρηματοδότησης ελλειμμάτων και χρέους αλλά και της γενικότερης αναγκαίας για την οικονομική μεγέθυνση των ΗΠΑ, εισροής ξένων κεφαλαίων. Τέτοιες διαταράξεις (και είναι πολλοί και σύνθετοι οι μηχανισμοί που μπορούν να τις προκαλέσουν για να τους θίξουμε εδώ) θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν ντόμινο εξελίξεων, ικανών να κλονίσουν τόσο τις ίδιες τις ΗΠΑ, την ηγεμονική θέση τους κόσμο και την εσωτερική συνοχή τους, όσο και την πορεία του διεθνούς συστήματος.
Η μετακίνηση της κεφαλαιακής συσσώρευσης προς Ανατολάς
Η εικόνα «απελευθέρωσης της Αμερικής» που επιχειρεί να μεταδώσει το σύστημα εξουσίας Τραμπ, ο απόλυτος κυνισμός αυτού του πλήρως ανεστραμμένου ειδώλου της πραγματικότητας, μπορεί να γίνει μια χρήσιμη αφετηρία για να σκεφτούμε: Η ίδια η πορεία που διέγραψε η ηγεμονία των ΗΠΑ-Δύσης τις τελευταίες δεκαετίες (ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του ‘90 και την εμφάνιση της σύντομης περιόδου «ενός μονοπολικού κόσμου υπό τις ΗΠΑ») οδήγησε στη μετακίνηση των κέντρων καπιταλιστικής συσσώρευσης προς Ανατολάς, με άξονα την Κίνα. Η Αμερική που σε μια σειρά επιπέδων έχει στηριχθεί στην αφαίμαξη όλου του πλανήτη –το ανισότιμο εμπόριο είναι μια πλευρά, η μοναδικά προνομιακή συνθήκη που απολάμβανε (και τώρα έχει αρχίσει να απειλείται) του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος είναι μια άλλη συναφής και απόλυτα κρίσιμη – αισθάνεται δέσμια των ίδιων των όρων του παιχνιδίου που επέβαλε και θέλει τώρα να τους καταργήσει. Δηλώνει την απογυμνωμένη, απροσχημάτιστη επιδίωξή της να επιβάλει τη θέλησή της δια της ισχύος της. Και η ουσία του ζητήματος είναι ότι οι συσχετισμοί δυνάμεων είναι πλέον τέτοιοι που κάνουν πολύ αμφίβολη την απρόσκοπτη δυνατότητα μιας τέτοιας επιβολής. Αυτή η συνθήκη γεννά τις κρίσιμες αντιφάσεις που διατρέχουν την μεταιχμιακή εποχή μας. Προσπάθειες κλεισίματος κάποιων μετώπων πολεμικής σύγκρουσης που δεν μπορούν πλέον να υποστηριχθούν οικονομικά από τις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα απανωτά τραμπικά, ιμπεριαλιστικά γιουρούσια σε λογική «και ό,τι αρπάξουμε»: Σε σπάνιες γαίες και άλλες στρατηγικές πρώτες ύλες, σε κατάληψη στρατηγικών σημείων του πλανήτη (Γροιλανδία, Παναμάς, Καναδάς). Ως προς αυτά, μάλλον δεν πρέπει να είναι τυχαίο ότι η Ρωσία έχει εξαιρεθεί για την ώρα από το κύμα επιβολής δασμών. Με τα σημερινά τουλάχιστον δεδομένα είναι μεγάλες οι αμερικανικές ορέξεις για εισαγωγή απ’ αυτήν (με διεκδίκηση μάλιστα αποκλεισμού άλλων ανταγωνιστών) φτηνών πρώτων υλών, βασικών για στρατηγικούς βιομηχανικούς κλάδους. Παρόν σε όλα τα παραπάνω το σύνολο των χαρακτηριστικών της όξυνσης των ιμπεριαλιστικών συγκρούσεων που διέγνωσε ο Λένιν στον «Ιμπεριαλισμό», όπως εκδηλώνονται και ρέπουν προς τον πόλεμο, στο πλαίσιο των επιδιώξεων «επίλυσης» μιας τεράστιας συστημικής, διαρθρωτικής κρίσης.
Σε αντίθεση με τα «ιδεολογικά αφηγήματα» που κυριαρχούν, η σημερινή πραγματικότητα απογυμνώνει, τόσο τους «κανόνες» και την «ηθική» του διεθνούς συστήματος της παγκοσμιοποίησης, όσο και τις επιχειρούμενες προσπάθειες να παρουσιαστεί η αρπακτική, τυπικά γιάνκικη ιμπεριαλιστική λογική Τραμπ (οι δασμοί είναι μια μόνο πολυπροβαλλόμενη πλευρά της) ως τάχα κάποιο «σχέδιο προάσπισης της εθνικής-κρατικής κυριαρχίας», ικανό μάλιστα να συστρατεύσει και να εμπνεύσει όλους τους λαούς και χώρες (!).
Η «Ευρώπη» αδύναμος κρίκος υπό την πίεση (και) των δασμών
Άλλο Κίνα και άλλο Ευρώπη. Η επιβολή δασμών (ακόμα και οι διαφοροποιήσεις τους ανά χώρα της ηπείρου) έχουν τον δικό τους αντίκτυπο στις πολλαπλές ρηγματώσεις της «Ευρώπης». Εδώ οι δασμοί θα εντατικοποιήσουν το στοιχείο της συγκεντροποίησης μέσω πολλαπλών εξαγορών ολόκληρων βιομηχανικών κλάδων (αυτοκινητοβιομηχανία, χημική βιομηχανία, αγροτοδιατροφικά) και της υποβάθμισης στην ιεραρχία του διεθνούς συστήματος, των βασικών ιμπεριαλιστικών ευρωπαϊκών κέντρων (Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία). Η πολεμική οικονομία γίνεται το έδαφος για τις τέτοιες αναδιαρθρώσεις μεγάλης κλίμακας μέσα σ’ ένα τοπίο «μετά την παγκοσμιοποίηση» που συμπαρασύρει και τις βάσεις του ευρωενωσιακού οικοδομήματος που ταύτισε τις προοπτικές του μαζί της. Και πάλι η ερμηνεία απαιτεί μια «επάνοδο στον Λένιν». Και για τις τάχα «φιλειρηνικές απομονωτιστικές τάσεις» των ΗΠΑ του Τραμπ, και για το «κόμμα του πολέμου» που ταμπουρώνεται απέναντί του στην Ευρώπη και για τα επίπεδα συλλειτουργίας των δύο αυτών που κυοφορούν νέες και απροσδιόριστες για την ώρα καταστάσεις.
***
Μια απόπειρα μιας πρώτης και προσωρινής συνόψισης:
- Η επιβολή δασμών φαίνεται ανεπαρκής βάση για την αντιμετώπιση του δομικού αδυνατίσματος των ΗΠΑ. Η Κίνα και άλλες δυνάμεις έχουν σήμερα τη δυνατότητα (σαν πιστωτές τους) να αντιδράσουν με αρκετούς τρόπους που δεν περιορίζονται σε δασμολογικά αντίμετρα. Η τέτοια πολιτική των ΗΠΑ καταλήγει να ωθεί προς την αποσύμπλεξη από τη Δύση – ιδιαίτερα προς την αποδολαριοποίηση. Χωρίς να αποκλείονται παράλληλα και οι πιο υβριδικές αντισυσπειρώσεις με τη συμμετοχή ακόμα και οργανικών τμημάτων της Δύσης (Καναδάς, τμήματα της Ευρώπης, Λ. Αμερική). Με το θέμα των δασμών έρχονται στην επιφάνεια μεγάλες αντιφάσεις που αφορούν τις στρατηγικές επιδιώξεις των ΗΠΑ. Ποιες εν τέλει μπορεί να είναι οι δυνατότητες και τα περιεχόμενα της διατήρησης της αμερικανικής – δυτικής ηγεμονίας;
- Οι δασμοί, μέρος της σημερινής φάσης τεράστιων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, προστίθενται στο τεράστιο κόστος αυτών των αναδιαρθρώσεων για τις πλατιές λαϊκές μάζες όλου του πλανήτη. Ειδικότερα για τις καπιταλιστικές μητροπόλεις, η προσοχή μας πρέπει να εστιάσει στους κλονισμούς της κοινωνικής συναίνεσης που η κατάσταση αυτή συνεπάγεται.
