της Σοφίας Κολοτούρου
Ο Φρανσουά Βιγιόν είναι ένας από τους πιο γνωστούς ποιητές της Γαλλίας
Ας ξεκινήσω με μια προσωπική παραδοχή: παρά τη μεγάλη αγάπη που τρέφω στη γαλλική ποίηση, το γλωσσικό μου επίπεδο στα γαλλικά είναι ανεπαρκές και καταφεύγω κι εγώ στις μεταφράσεις, αν και κατά τον Φροστ: «Ποίηση είναι αυτό που χάνεται κατά τη μετάφραση». Ωστόσο, ορισμένες μεταφράσεις κατορθώνουν να σταθούν, επάξια, στην ελληνική γλώσσα και αξίζουν την προσοχή μας. Σε αυτές ανήκει και η μετάφραση που θα δούμε στη συνέχεια και αφορά τα ποιήματα του Φρανσουά Βιγιόν.
Ο Φρανσουά Βιγιόν είναι ένας από τους πιο γνωστούς ποιητές της Γαλλίας. Γεννήθηκε στο Παρίσι κατά τον Μεσαίωνα (1431).
Μια από τις πιο γνωστές του μπαλάντες, η Μπαλάντα Των Κυριών Του Παλιού Καιρού μεταφράστηκε στη γλώσσα μας από τον Κώστα Καρυωτάκη, ο οποίος μετέφρασε και το ποίημα οι Σκιές της Comtesse Mathieu de Noailles, όπου η ποιήτρια προσφωνεί τον Βιγιόν ως «σκιά μου φίλη».
Με την ποίηση του Βιγιόν ασχολήθηκε στο παρελθόν και ο Βάρναλης. Το μεγαλύτερο μέρος των ποιημάτων του Βιγιόν, όμως, μετέφρασε ο Σπύρος Σκιαδαρέσης για λογαριασμό του Γαλλικού Ινστιτούτου, το 1947 (η μετάφραση αυτή επανεκδόθηκε προ δεκαετίας από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη).
Πριν από λίγο καιρό, η μεταφράστρια Μαρία Υψηλάντη αποφάσισε να αναμετρηθεί, εκ νέου, με το ανάστημα του Βιγιόν, αλλά και των Ελλήνων μεταφραστών του, παραδίδοντάς μας μια δίγλωσση έκδοση από τις εκδόσεις Στιγμή, με τον τίτλο: Φρανσουά Βιγιόν, Μπαλλάντες και άλλα ποιήματα. Η μετάφραση έχει διατηρήσει την ομοιοκαταληξία και τη μορφή (π.χ. μπαλάντα, οκτάστιχο) του πρωτοτύπου, έχει δε επιτύχει να αποδώσει ακόμα και τις ακροστιχίδες με το όνομα του ποιητή, τις οποίες ο ίδιος συνήθιζε να βάζει στα ποιήματά του.
Ο Φρανσουά Βιγιόν θεωρείται ως ο πρώτος στον οποίο δόθηκε το προσωνύμιο «καταραμένος ποιητής», καθώς έζησε κυνηγημένος για μεγάλα χρονικά διαστήματα και με σοβαρά μπλεξίματα με τον νόμο. Μπλέχτηκε σε ληστεία και φόνο, ενώ κάποια στιγμή συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά τελικά η ποινή του μετατράπηκε σε 10ετή εξορία και στη συνέχεια τα ίχνη του χάνονται από το ιστορικό προσκήνιο. Μετά το 1463 δεν έχουμε, πλέον, καμία πληροφορία για τη ζωή και την τύχη του. Ενδιαμέσως, όμως, έζησε και ένα χρονικό διάστημα υπό την προστασία του Καρόλου, Δούκα της Ορλεάνης, που ήταν ποιητής και ο ίδιος και εκτίμησε το ποιητικό του ταλέντο. Μάλιστα, στο βιβλίο περιλαμβάνονται και μεταφρασμένα ποιήματα του Δούκα της Ορλεάνης.
Όπως ήταν φυσικό, οι αντιθέσεις της ζωής του Βιγιόν του προσέφεραν άφθονο πρωτογενές υλικό για να συνθέσει ποίηση. Στην εποχή του κυριαρχούσε η ποιητική παράδοση των τροβαδούρων του Μεσαίωνα, την οποία ακολουθεί με ένα δικό του τρόπο. Αν και στιχουργικά πατάει γερά στη φόρμα (κυρίως των οκταστίχων και της μπαλάντας), εν τούτοις η ποίησή του είναι απροσδόκητα ωμή, ειρωνική και σαρκαστική και όχι κυρίως αισθαντική και λυρική όπως συνηθίζονταν ως τότε. Οι αντιφάσεις του ψυχισμού του, που αναζητεί το ωραίο και το ιδεώδες σε έναν ουτοπικό λυρικό κόσμο και της σκληρής, κατατρεγμένης ζωής του, βρίσκουν διέξοδο στο χαρτί – ακριβώς όπως συνέβη και με τον Καρυωτάκη.
Αγγίζουν, όμως, όλα ετούτα τον σύγχρονο άνθρωπο; Ασφαλώς! Γιατί, ακριβώς όπως ο Βιγιόν και ο Καρυωτάκης, έτσι και μερικοί από εμάς που ζούμε στην Ελλάδα το έτος 2010, βιώνουμε την ίδια αντίφαση ψυχισμού που βίωσαν και οι άνθρωποι του Μεσαίωνα και του Μεσοπολέμου.
Από τη μια έχουμε στο μυαλό μας το ιδεώδες ενός κόσμου στον οποίο θα θέλαμε να ζήσουμε, ενός ιδανικού κόσμου των γραμμάτων, των τεχνών, της ειρήνης και της ευημερίας, μιας πολιτείας ισονομίας και δημιουργίας και από την άλλη πλευρά αντικρίζουμε τη ζοφερή καθημερινότητά μας: την Ελλάδα που εξακολουθεί να μας πληγώνει. Σε ένα τέτοιο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό, ο Βιγιόν παραμένει πεισματικά επίκαιρος μέσα στους αιώνες.
“Κι εγώ υποτακτικός τους θα λογιέμαι
σε λόγια κι έργα. Δεν θα σταματήσει
να τους τιμά η καρδιά μου,
ούτε θ’ αρνιέμαι ό,τι κι αν λένε.
Τρέλα έχει χτυπήσει
όποιον βρεθεί να τους κακολογήσει,
γιατί στο κήρυγμα, ή εδώ κι εκεί
– να πω που; Τίποτα δεν θα ωφελήσει -,
τούτοι οι ανθρώποι είναι εκδικητικοί.”
