Τη γνώρισα πρώτα ως μεταφράστρια και επιμελήτρια και κατόπιν ως ποιήτρια. Η Ευτυχία Παναγιώτου μας χάρισε, την περασμένη χρονιά, μια εξαιρετική έκδοση, τα Ερωτικά Ποιήματα της Άνν Σέξτον (εκδόσεις Μελάνι) και τώρα μας εκπλήσσει ευχάριστα με μια ποιητική συλλογή. Ακόμη μια φορά ανακαλύπτω πως γράφεται ακόμη πολύ καλή ποίηση, που ανοίγει παράθυρα και μας βάζει σε σκέψεις. Όσοι πιστεύουν ότι όλα έχουν ειπωθεί, αξίζει να βυθιστούν στις σελίδες της Μαύρης Μωραλίνας.
Κι ας μας λέει η ποιήτρια πως «η μνήμη είναι τυφλή/ κάποιος της άδειασε την όραση» ή πως η γλώσσα είναι μια «μπαμπέσα πλάνη»: «θα τη βρεις κατά πρόσωπο ή δεν τη βρίσκεις ποτέ/ οι λέξεις υπάρχουν, υποφέρονται/ αν με τ’ όνειρο πας να εξημερώσεις την τίγρη».
Η κουβέντα μαζί της μπορεί να διαβαστεί και ως συνέχεια ή εισαγωγή στα ποιήματά της…
Μαύρη Μωραλίνα. Παράξενος τίτλος. Θα μπορούσες να μας πεις πώς τον σκέφτηκες; Ποια είναι η Μαύρη Μωραλίνα;
Η Μαύρη Μωραλίνα είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, ενδεχομένως μακρινή συγγενής τής «κυρά Ροδαλίνας», μιας ποιητικής περσόνας που επινόησε η Ελένη Βακαλό. Είναι μια νεαρή νέγρα η οποία αποφασίζει ξαφνικά να βρει, μέσα από τα βάθη της Ιστορίας, το πραγματικό της πρόσωπο, εκείνο που θα υπερβεί τη δοτή της μοίρα, την αποικιοκρατία. Η εμπειρία της από τον ολοκληρωτισμό τη μωραίνει. Κι αυτή ακριβώς η τρέλα του πόνου, του προσωπικού μα και του πολιτικού συνάμα, δίνει τέλος στο πένθος της. Αρχίζει να ζει και να γράφει, σχεδόν με έκσταση, μια ουτοπία. Μια πολύ σύγχρονη ουτοπία.
Το Σαν ουτοπία είναι από τα ποιήματα που με άγγιξαν περισσότερο. Είναι ο έρωτας ουτοπία σήμερα; Τι μπορεί πια να πει η ποίηση για τον έρωτα;
Πολύ φοβάμαι πως η ποίηση ύμνησε και συνεχώς υμνεί με τον τρόπο της τον έρωτα (ακόμη και ως απουσία), αλλά ο ίδιος έρωτας, τουλάχιστον στην άχαρη καθημερινότητα που ζούμε, σπάνια επιτυγχάνει να τραγουδήσει την ποίηση… Ας πούμε πως όταν δυο σώματα γίνονται στ’ αλήθεια ένα, ο έρωτάς τους αποκτά ιερή ιδανικότητα που αρμόζει σε ουτοπία, «σαν ουτοπία» ο έρωτας, υπάρχει. Τα ερωτικά ποιήματα μπορούν όχι τόσο να μιλήσουν, όσο να αναπαραστήσουν, με την ενορατική και σαρκική τους δύναμη, το δυσεύρετο έρωτα. Ομολογώ πως το συγκεκριμένο ποίημα τοποθετήθηκε περίπου στο τέλος του βιβλίου ως απόπειρα να υπογραμμιστεί μια τέτοια θετική πλευρά της ζωής, ως απάντηση στη θλίψη της εποχής και την παραίτηση. Ίσως «όταν γράφεις κάτι γίνεται».
Μοιάζει να σε τραβά η σκοτεινή πλευρά, οι αυτόχειρες, όπως η Francesca Woodman. Τι είναι αυτό που σε αγγίζει και θέλεις να μοιραστείς;
Στο βιβλίο παρελαύνουν όντως πολλοί αυτόχειρες, όλοι τους καλλιτέχνες. Τους τιμώ γιατί έζησαν στο μεταίχμιο ζωής και θανάτου, έχοντας απόλυτη συναίσθηση της φθαρτότητάς τους. Γιατί να εθελοτυφλούμε μπρος στο θάνατο; Τι φοβόμαστε; Η ζωή δεν είναι μερικές φορές πιο τρομακτική όταν δεν τη ζεις; Τους τιμώ, γιατί η διαφορετικότητά τους, «η εμπειρία τού να είσαι μαύρος σ’ αυτό τον κόσμο», όπως έλεγε η Ανν Σέξτον, μετουσιώθηκε σε τέχνη, υπήρξε μια υψηλή κοινωνικοαισθητική αντίσταση στην πλήξη και το συντηρητισμό. Πρόκειται για τέχνη πλούσια και πολύτιμη, πιο έμψυχη κι από των ζωντανών. Η Αμερικανίδα Francesca Woodman αποτελεί, ενδεχομένως, το ανεστραμμένο είδωλο της Αφρικανής Μωραλίνας. Η φωτογραφία του εξωφύλλου τής ανήκει. Και κάποια ποιήματα επίσης. Ήταν ένας ελάχιστος φόρος τιμής στην «τρέλα».
Μια ακόμη «ιδανική αυτόχειρας» είναι η Ανν Σέξτον. Πριν από ένα χρόνο κυκλοφόρησε μια θαυμάσια έκδοση σε δική σου μετάφραση και επιμέλεια… Τι σημαίνει για σένα αυτό το βιβλίο;
«Τότε λοιπόν αδέσποτο θ’ αφήσω / να βουίζει το Τραγούδι απάνωθέ μου», είχε γράψει, μια που μου τον θυμίσατε, ο Κώστας Καρυωτάκης. Σημαίνει, πέρα από αγάπη και θαυμασμό, μεγάλη ευθύνη. Ευθύνη γι’ αυτό το θαυμάσιο Τραγούδι, που της χάρισε πάνω από δεκαεπτά χρόνια ζωής. Πώς μπορείς να μεταφέρεις τον ήχο της φωνής της στα ελληνικά, δίχως να τον προδώσεις; Παραμένει ακόμα ζητούμενο.
Πόσο σε έχει επηρεάσει η Ανν Σέξτον;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω… Για ένα διάστημα πάντως, όταν μετέφραζα τα ποιήματά της, με είχε κυριολεκτικά στοιχειώσει.
Με ποιον τρόπο μπορεί να μας μιλά η ποίηση σήμερα; Πιστεύεις πως μπορεί να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες;
Παρ’ ότι γράφεται και εκδίδεται πολλή ποίηση στις μέρες μας, κινδυνεύει, ειδικά σε περιόδους οικονομικής και πολιτικής παρακμής, να αποτελέσει, και όχι μόνο να θεωρηθεί, κύμβαλον αλαλάζον. Ανήκω σε μια γενιά η οποία πιστεύει πως η ποίηση είναι και πραγματικότητα, όχι απλώς κάποιο αφηρημένο όραμα της νεότητας. Έχει αρχίσει, μέσα από ποικίλες ανεξάρτητες πρωτοβουλίες, να κυκλοφορεί στους δρόμους προσπαθώντας να παρασύρει ανθρώπους στο θαύμα της. Τέτοιες πρωτοβουλίες, όπως ήταν η Μέρα Δρόμου τον Οκτώβριο, οφείλονται και στο Διαδίκτυο, η αμεσότητα του οποίου επιτρέπει τη διαμόρφωση και συσπείρωση καλλιτεχνικών ομάδων όλων των ηλικιών, μέσω των οποίων επιδιώκεται ένα γόνιμο πάντρεμα των τεχνών. Κι έχει αποτέλεσμα, όσο παραμένει στην έκφρασή του συλλογικό. Πρόσφατα, σε συνεργασία με την καλλιτεχνική ομάδα barouak και με μουσική που ταξίδεψε σ’ εμάς από την Αμερική, γραμμένη πάνω σε στίχους της Μαύρης Μωραλίνας, φτιάξαμε το πρώτο μας βιντεοποίημα. Ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία, κυρίως απελευθερωτική. Κυκλοφορεί τώρα σαν αδέσποτο τραγούδι στο youtube. Η ποίηση αξιοποιεί τα οπτικοακουστικά Μέσα και τη διαδικτυακή επικοινωνία, γιατί έχει ανάγκη από εξωστρέφεια. Παραμένει, ωστόσο, θέλω να πιστεύω, ποίηση.
