της Γιάννας Γιαννουλοπούλου*
Η καταστροφική και θανατηφόρος πλημμύρα των τελευταίων ημερών στη Δυτική Αττική δεν φαίνεται να εξέπληξε ουδόλως τους επιστήμονες που ασχολούνται με τις φυσικές καταστροφές και κρίσεις. Διαβάζουμε σε σχετική ανακοίνωση του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Επιστημονική Ομάδα του ΕΚΠΑ και του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών “Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων” μετέβη από νωρίς το πρωί στην πληγείσα ζώνη και έκανε αυτοψία και καταγραφή των επιπτώσεων της καταιγίδας με χρήση μη επανδρωμένου αεροσκάφους… Πρόκειται για την πλημμύρα με τα περισσότερα θύματα εδώ και 40 χρόνια στον ελλαδικό χώρο, σε μία περιοχή με σοβαρό ιστορικό πλημμυρών. Υπενθυμίζεται ότι η Μάνδρα Αττικής έχει πληγεί στο παρελθόν, τον Νοέμβριο του 1963, τον Φεβρουάριο του 1978, τον Ιανουάριο του 1996 (με δύο καταγεγραμμένες ανθρώπινες απώλειες) και τον Νοέμβριο του 1999. Η Νέα Πέραμος Αττικής επλήγη επίσης τον Φεβρουάριο του 1998 και τον Νοέμβριο του 1999» (έμφαση δική μου). Αυτού του τύπου η επιστημονική έρευνα διεξάγεται στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος που ανήκει στην Σχολή Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ανήκει, δηλαδή, στις πολλές εκείνες Σχολές, για τις οποίες προσφάτως ο υπουργός Παιδείας αποφάνθηκε ότι δεν χρειάζονται κεντρικά οργανωμένες εξετάσεις, αλλά οι νέοι φοιτητές θα εισάγονται σε αυτές με το βαθμό απολυτηρίου. Δήλωσε, μάλιστα, σε συνεντεύξεις του ο υπουργός ότι μόνο για τις Ιατρικές και τις Πολυτεχνικές Σχολές θα διοργανώνονται κεντρικά οργανωμένες εξετάσεις. Και συμπλήρωσε ότι για επιστημονικά αντικείμενα στα οποία υπάρχει αυξημένη ζήτηση (π.χ. Ιστορία), θα δημιουργούνται νέα Τμήματα. Δεν διευκρίνισε εάν το μόνο κριτήριο δημιουργίας νέων Τμημάτων θα είναι η «ζήτηση», γιατί τότε πιθανόν να έπρεπε να κλείσουν ορισμένα Τμήματα. (Ποιος ξέρει αν το Τμήμα Γεωλογίας θα «τη γλίτωνε»; Δεν έχει μεγάλη «ζήτηση» ούτε πολύ ψηλές βάσεις εισαγωγής).
Αυτές οι πολιτικές και οιονεί επιστημονικές προθέσεις θα μπορούσαν να προκαλούν θυμηδία, εάν οι μέρες δεν ήταν σφραγισμένες από τον θάνατο τόσων ανθρώπων. Μπροστά σε τόσο πένθος, τόση θλίψη και τόση απόγνωση, χρειάζεται, ωστόσο, να ενεργοποιήσουμε τη λογική μας, να συγκροτήσουμε τη σκέψη μας και να στηριχτούμε στις επιστημονικές γνώσεις. Θα επιχειρήσω με τα εργαλεία της γλωσσολογικής ανάλυσης να ερμηνεύσω πώς οι αντικειμενικά υπεύθυνοι για την καταστροφή στη Δυτική Αττική (η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών και η ηγεσία της Περιφέρειας Αττικής) προσπαθούν να βγουν αλώβητοι, να αποσείσουν τις ευθύνες τους, «να την γλιτώσουν» κατά το κοινώς λεγόμενο.
Βήμα 1ο: Μεταβιβάζουν τις ευθύνες στους κατώτερους (δημάρχους, πυροσβέστες κ.λπ.). Βήμα 2ο: Δηλώνουν ότι θα βοηθήσουν την δικαστική έρευνα για την απόδοση ευθυνών, ακόμη κι αν η έρευνα αποδώσει ευθύνες και στους ίδιους. Βήμα 3ο: Καταγγέλλουν την κλιματική αλλαγή, την οικολογική καταστροφή και τον καπιταλισμό εν γένει. Με το συγκεκριμένο βήμα και την σχετική ρητορική επιχειρούν μια διαδικασία «ταύτισης» με τον πληττόμενο πληθυσμό. Χρησιμοποιούν αυτό που ονομάζουμε «εγκλειστικό» α’ πληθυντικό: όλοι μας φταίμε, άλλος λίγο, άλλος πολύ.
Η πρακτική αυτή είναι συστατική της κυβέρνησης της Αριστεράς. Οι κυβερνητικοί θέλουν να δείχνουν ότι είναι «κάποιοι σαν και μας». Τους γνωρίζουμε, κατεβαίνουν καμιά φορά ακόμη στις διαδηλώσεις, γράφουν σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα με ύφος οικείο, με ύφος «παλιόφιλου» και όχι υπουργού. Ο υπουργός Παιδείας απαντά στον πρύτανη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, όχι όπως θα απαντούσε ένας υπουργός προς έναν πρύτανη, αλλά όπως ο αρχισυνδικαλιστής της μιας παράταξης στον αρχισυνδικαλιστή της άλλης. Σε γενικές γραμμές ο λόγος και η ρητορική των κυβερνητικών θέλει να θυμίζει την αντίστοιχη κοινωνική διάλεκτο («κοινωνιόλεκτο») της Αριστεράς, ακριβώς ως διαδικασία ταύτισης με την υπόλοιπη Αριστερά και τους ανθρώπους που δοκιμάζονται. Σε αυτή τη διαδικασία άλλωστε στήριξαν οι κυβερνητικοί την τριετή παραμονή τους στους παντοειδείς θώκους. Ούτε το μνημόνιο ήθελαν, ούτε τον εξανδραποδισμό της χώρας. Υποχρεώθηκαν από τα πράγματα. Ταιριάζει εδώ η περιγραφή που κάνει ο ηγέτης του ΚΚΕ στα χρόνια της Κατοχής, Γιάννης Ιωαννίδης, προσπαθώντας να δικαιολογήσει την υπογραφή της Συμφωνίας του Λιβάνου: «Να μπεις μέσα σε τέτοιους κύκλους εσύ που ήσουνα κουρελιάρης και έτρωγες ψωμί και κρεμμύδι και βρωμούσες… Να πας τώρα εκεί και να σε πάρουν εκείνοι, με όλες τις ευγένειες και τα αυτά, με τα “τι θέλετε” και “τι κάνετε” κ.λπ. και με τις ουρές από πίσω τα γκαρσόνια να σε περιποιούνται. Πρέπει να έχεις πολύ “αυτό” για να μη σε επηρεάσουν όλα αυτά τα πράγματα». (Γ. Ιωαννίδης, Αναμνήσεις, Αθήνα: Θεμέλιο, 1979, σελ. 229).
Όμως, όση δύναμη και να διαθέτει η ρητορική δεν μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα. Όση μετάθεση ευθυνών και να επιχειρήσουν οι υπεύθυνοι δείχνοντας με το δάχτυλο τους «κατώτερούς» τους, η καταστροφή και ο θάνατος έχουν την υπογραφή τους. Βοηθά σε αυτό η μελέτη της ετυμολογίας της λέξης «ευθύνη». Η αρχαιοελληνική λέξη ήταν «εύθυνα» και σήμαινε «δημόσιος έλεγχος των πράξεων των αρχόντων». Προερχόταν από το ρήμα «ευθύνω», με τη σημασία «ισιώνω, οδηγώ, διοικώ». Η λέξη «ευθύνη» είναι ελληνιστική και η σύγχρονη σημασία της έχει προκύψει, εκτός από σημασιολογικό δανεισμό από τα γαλλικά, από την αρχαιοελληνική έκφραση «υπέχω ευθύνας», δηλαδή «δίνω απάντηση, παρέχω εξηγήσεις». Όσο και αν μεταμφιέζονται οι σύγχρονοι άρχοντες, δεν θα αποφύγουν τις συνέπειες των πράξεών τους!
* Η Γιάννα Γιαννουλοπούλου είναι πανεπιστημιακός (ΕΚΠΑ)
