Μια νίκη των αντιαποικιοκρατών και των αντιιμπεριαλιστών που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της Βολιβίας
Του Ερρίκου Φινάλη
Θριαμβευτική νίκη σημείωσε το στρατόπεδο του Έβο Μοράλες στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της περασμένης Κυριακής. Η επανεκλογή, για τρίτη φορά, του ιθαγενούς Έβο Μοράλες στην προεδρία και του Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα στην αντιπροεδρία του Πολυεθνικού Κράτους της Βολιβίας χαιρετίστηκε από τους λαούς και τους ηγέτες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και από την Αριστερά όλου του κόσμου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το κίνημα του Μοράλες κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία σε 8 από τις 9 επαρχίες της χώρας. Για πρώτη φορά μάλιστα κέρδισε και τη Σάντα Κρουζ, που αποτελούσε μέχρι τώρα προπύργιο της λευκής ολιγαρχίας, προσπαθώντας ακόμη και να αποσχιστεί βίαια από τη Βολιβία το 2007-2008. Η αντιπολίτευση, διασπασμένη και δίχως κουράγιο, δεν κατάφερε να αμφισβητήσει την ηγεμονία του Μοράλες, παρά την αναμενόμενη «κούραση» του εκλογικού σώματος μετά από δύο προεδρικές θητείες.
Οι λαοί της Βολιβίας ψήφισαν «μετρώντας» την εντυπωσιακή μείωση της φτώχειας, τη σχεδόν ολοκληρωτική εξάλειψη του κοινωνικού και φυλετικού αποκλεισμού, θύματα του οποίου ήταν επί αιώνες κυρίως οι ιθαγενείς, την ανάπτυξη της οικονομίας και την εθνικοποίηση των βασικών τομέων της, αλλά και τη λειτουργία νέων δημοκρατικών θεσμών που ευνοούν την πρωταγωνιστική συμμετοχή των κοινωνικών κινημάτων και του λαϊκού παράγοντα. Τελευταίο, αλλά όχι σε σημασία: σπουδαίο ρόλο έπαιξε η περήφανη στάση της βολιβιάνικης κυβέρνησης απέναντι στις ΗΠΑ και άλλες ξένες δυνάμεις, η οποία ενίσχυσε στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία την αίσθηση της εθνικής αξιοπρέπειας.
Η εποχή των βραχύβιων προοδευτικών κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική, που ανατρέπονταν από αμερικανοκίνητα στρατιωτικά πραξικοπήματα ή από αντιδραστικές συσπειρώσεις με την υποστήριξη των ντόπιων ολιγαρχών, γίνεται ακόμη πιο απόμακρη μετά την περασμένη Κυριακή. Το υβρίδιο κοινωνικών κινημάτων, ιθαγενικών οργανώσεων και αριστερών δυνάμεων που συναρθρώνεται σε πλειοψηφικό και οργανωμένο λαϊκό ρεύμα βγαίνει ακόμη ισχυρότερο και επιδρά σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Επινίκιες δηλώσεις
Το βράδυ των εκλογών, μετά τα πρώτα αποτελέσματα που επιβεβαίωναν τη νίκη του, ο Έβο Μοράλες απευθύνθηκε σε δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτών του που πανηγύριζαν έξω από το προεδρικό μέγαρο στη Λα Παζ φωνάζοντας το σύνθημα «Πατρίδα ναι – αποικία όχι». Αφιέρωσε τη νίκη στον Φιντέλ Κάστρο και τον Ούγκο Τσάβες, τονίζοντας την ηπειρωτική διάστασή της: «Νίκησε η ενότητα και η κυριαρχία του βολιβιάνικου λαού. Αυτός ο θρίαμβος ανήκει στους λαούς της Λατινικής Αμερικής και του κόσμου ολόκληρου που αγωνίζονται ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό». Με τον αντιπρόεδρο Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα στο πλευρό του, ο Έβο υπογράμμισε ότι «δυναμώνει η δημοκρατική και πολιτιστική επανάσταση, και η ενότητα που έχουμε πετύχει μας ωθεί να συνεχίσουμε τη διαδικασία οικονομικής, πολιτικής και τεχνολογικής απελευθέρωσης της Βολιβίας». Ο Λινέρα από την πλευρά του επισήμανε ένα σημαντικό στοιχείο, αναφερόμενος στην επικράτηση του λαϊκού στρατοπέδου και στη Σάντα Κρουζ: «Ηττήθηκε μια και καλή το συντηρητικό πολιτικό σχέδιο, σύμβολο του οποίου ήταν η επιδίωξη απόσχισης των ανατολικών επαρχιών. Η νίκη μας οφείλεται στο γεγονός ότι η δεξιά αντιπολίτευση δεν μπόρεσε να παρουσιάσει ένα εναλλακτικό σχέδιο κόντρα στο δικό μας, που προωθεί την πληθυντική οικονομία κάτω από την καθοδήγηση του κράτους, με ιθαγενική κυβέρνηση και αναδιανομή του πλούτου».
Χαρακτηρίζοντας το εκλογικό αποτέλεσμα «νίκη των αντιαποικιοκρατών και των αντιιμπεριαλιστών», ο Μοράλες δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στη λεγόμενη «Συμμαχία του Ειρηνικού», την οποία προσπαθούν να επιβάλουν οι ΗΠΑ σε μια σειρά χώρες της περιοχής. Συγκεκριμένα, κατήγγειλε ότι αυτή προωθεί την ιδιωτικοποίηση των βασικών υπηρεσιών, «ενώ εμείς λέμε ότι οι βασικές υπηρεσίες είναι ανθρώπινο δικαίωμα – κι αυτή είναι η άποψη που κέρδισε στις εκλογές. Η εθνικοποίηση επικράτησε της ιδιωτικοποίησης». Τέλος, μίλησε και πάλι για τη σπουδαιότητα της οργάνωσης του λαού και της ενεργητικής συμμετοχής του στη διακυβέρνηση: «Μόνο οι εργάτες, οι ιθαγενείς, οι αγρότες και οι υπόλοιποι κοινωνικοί τομείς, δηλαδή μόνο ο ενωμένος και οργανωμένος λαός, μπορεί να επιβάλλει στην πράξη το δικαίωμα των λαών να αποφασίζουν δημοκρατικά για το μέλλον τους. Έτσι διασφαλίζουμε ότι η πολιτική ασκείται για να υπηρετεί το λαό κι όχι προς όφελος των κυβερνώντων». Τέλος, κάλεσε το λαό και τους συμμάχους της Βολιβίας να συμβάλουν στη «διεθνοποίηση της πολιτικής μας», αναφερόμενος στο παράδειγμα της επίσημης πρότασης που έχει υποβάλει η χώρα του στον ΟΗΕ, να θεωρηθεί το νερό βασικό και αναπαλλοτρίωτο λαϊκό αγαθό.
Ενθουσιώδεις αντιδράσεις στη Λατινική Αμερική και όχι μόνο
Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο, από τους πρώτους ηγέτες που έσπευσαν να χαιρετίσουν το εκλογικό αποτέλεσμα στη Βολιβία, χαρακτηρίζοντάς το ως «νίκη της νοτιοαμερικάνικης πατρίδας», δήλωσε: «Νίκησε η επιμονή, η αφοσίωση στο λαό, η καθημερινή δουλειά. Νίκησε η πατρογονική ιθαγενική σοφία που, σαν κυβερνητική μέθοδος, υλοποιεί την υπακοή στο λαό». Δεν δίστασε μάλιστα να δηλώσει ότι «αν ο Έβο βάλει υποψηφιότητα για πρόεδρος της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, θα εκλεγεί με 80%». Από την πλευρά του ο πρόεδρος του Ισημερινού Ραφαέλ Κορέα επισήμανε ότι η νίκη του Μοράλες επιβεβαιώνει «τις μεγάλες αλλαγές στο παγκόσμιο γεωπολιτικό πανόραμα» και «την εποχή αλλαγών που βιώνει η περιοχή μας». Θύμισε ακόμη ότι «ο θρίαμβος του ιθαγενούς προέδρου συμπίπτει με την “ανακάλυψη της Αμερικής από τους ισπανούς”, επέτειος που για εμάς τους λατινοαμερικάνους είναι Ημέρα της Ιθαγενικής Αντίστασης στην Αποικιοκρατία». Το αποτέλεσμα των εκλογών στη Βολιβία, συνέχισε, «αποτελεί μια ακόμη έκφραση της απόφασης των λαών μας να προχωρήσουν προς την εδραίωση μιας κοινωνίας δικαιοσύνης και ισότητας, αλλά και να σφραγίσουν την αναδιαμόρφωση του παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη».
Στο ίδιο κλίμα κινούνταν και οι δηλώσεις άλλων λατινοαμερικάνων ηγετών, υπογραμμίζοντας τη συνέχιση της διαδικασίας αλλαγής συσχετισμών σε ολόκληρη την περιοχή. Είναι κοινή αντίληψη ότι η νίκη του βολιβιάνικου λαού έχει σημασία που ξεπερνά κατά πολύ τα σύνορα της Βολιβίας. Ο πρόεδρος της Ουρουγουάης Χοσέ Μούχικα είπε ότι «ζούμε εποχή νικηφόρων επαναστάσεων και εξεγέρσεων στη Βολιβία και σε όλη τη Λατινική Αμερική», και ο πρόεδρος του Σαλβαδόρ Σάντσες Σερέν έγραψε σε μήνυμά του ότι «η δημοκρατία δυναμώνει και η Βολιβία συνεχίζει να οικοδομεί την ελπίδα για τη Λατινική Αμερική και όλο τον κόσμο». Ο κουβανός ηγέτης Ραούλ Κάστρο εξέφρασε τη χαρά του για τη «νίκη της διαδικασίας αλλαγής στη Βολιβία», ενώ η εφημερίδα Γκράνμα στο κύριο άρθρο της την επομένη των εκλογών τόνιζε: «Ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας έγραψε ιστορία με τη συντριπτική νίκη του, που διασφαλίζει τη συνέχιση της διαδικασίας μετάβασης ως το 2020. Η βολιβιάνικη κυβέρνηση όχι μόνο απέκρουσε με επιτυχία τα πραξικοπηματικά σχέδια που στηρίζονταν από την Ουάσιγκτον, αλλά σημείωσε και εντυπωσιακές οικονομικές και κοινωνικές επιτυχίες».
Διεθνής ο αντίκτυπος της νίκης
Όμως και από τον υπόλοιπο κόσμο οι άμεσες αντιδράσεις των προοδευτικών ανθρώπων και των κινημάτων ήταν ενθουσιώδης. Το πλήθος συγχαρητηρίων που έφταναν στη Βολιβία από κάθε μεριά του πλανήτη ήδη τη νύχτα της Κυριακής, δείχνει ότι είναι πολλοί όσοι αντιλαμβάνονται τη διεθνή σημασία του πειράματος μετάβασης σ’ αυτή τη χώρα και γενικότερα στη Λατινική Αμερική. Ενδεικτικό είναι το μήνυμα του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) που «συγχαίρει τους λαούς και τα κινήματα της Βολιβίας, αλλά και τις προοδευτικές δυνάμεις όπου γης, για τη νίκη του διεθνιστή Έβο Μοράλες», την οποία θεωρεί «νίκη της αντίστασης στον ιμπεριαλισμό» και «σαφή έκφραση της αποφασιστικότητας να κλιμακωθεί ο αγώνας για το σοσιαλισμό».
Ίσως όμως μεγαλύτερη σημασία από τα συγχαρητήρια των συμμάχων της βολιβιάνικης εμπειρίας έχουν οι παραδοχές των αντιπάλων της. Για παράδειγμα, την επομένη των εκλογών οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς έγραφαν: «Οι αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες έχουν κάνει τον Μοράλες έναν από τους πιο δημοφιλείς ηγέτες στον κόσμο. Αυτός και ο αντιπρόεδρός του Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα, ένας καλότροπος μαρξιστής μαθηματικός και πρώην αντάρτης, έχουν τώρα μια ακόμη ισχυρότερη εντολή να εδραιώσουν την αναδιανεμητική τους ατζέντα με το ιθαγενικό άρωμα». Φαίνεται ότι η εφημερίδα του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου, που το 2008 χειροκροτούσε την ενίσχυση της «εξεγερμένης» ολιγαρχίας με χρήματα και όπλα από τις ΗΠΑ και υποστήριζε το διαμελισμό της Βολιβίας, αναγκάζεται τώρα να παραδεχτεί ότι το δίδυμο Μοράλες-Λινέρα θα μακροημερεύσει. Με ό,τι συνεπάγεται αυτό!
Το στρατόπεδο Μοράλες και οι αντίπαλοί του
Το λαϊκό στρατόπεδο αποτελείται από ένα γαλαξία πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, με πιο γνωστό το κόμμα του Μοράλες, που ονομάζεται MAS-IPSP, δηλαδή: Κίνημα για το Σοσιαλισμό – Πολιτικό Εργαλείο για την Κυριαρχία των Λαών. Ακόμη και το δεύτερο συνθετικό του τίτλου, IPSP, αντανακλά μια αντίληψη για το κόμμα διαφορετική από αυτήν που ακόμη επικρατεί διεθνώς σε μεγάλο τμήμα της Αριστεράς. Στην πραγματικότητα, το 1997 η Συνομοσπονδία Αγροτών της Βολιβίας, στην οποία κυριαρχεί το ιθαγενικό στοιχείο, αποφάσισε να ιδρύσει ένα κόμμα για να συμμετάσχει αυτόνομα στις εκλογές. Αλλά το κόμμα αυτό, το IPSP, δεν αναγνωρίστηκε από το εκλογοδικείο. Χρησιμοποίησαν τότε τον τίτλο του MAS, μιας μικρής οργάνωσης που είχε όμως αναγνωριστεί επίσημα και μπορούσε να πάρει μέρος στις εκλογές. Έτσι ξεκίνησε ο «θρύλος» του MAS-IPSP, όπως είναι εδώ και χρόνια η επίσημη ονομασία του. Μέχρι και σήμερα, το 80% των υποψηφίων του ορίζονται από τις διάφορες κοινωνικές οργανώσεις, τα συνδικάτα και τα ιθαγενικά και αγροτικά κινήματα. Η πρώτη νίκη το 2005, με 54% στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, ανέτρεψε τα πάντα και σε συμβολικό επίπεδο, αναδεικνύοντας τον πρώτο ιθαγενή πρόεδρο στην ιστορία της Βολιβίας. Από τότε μέχρι σήμερα ακολούθησαν άλλες έξι εκλογικές αναμετρήσεις κάθε είδους (προεδρικές, βουλευτικές, τοπικές εκλογές, και ένα δημοψήφισμα για την έγκριση του νέου Συντάγματος), που όλες κερδήθηκαν από το λαϊκό στρατόπεδο. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα επίσημα αποτελέσματα, το δίδυμο Μοράλες-Λινέρα επανεκλέχτηκε με 60,9%.
Η αντιπολίτευση, αφού το πιο ακραίο τμήμα της επιχείρησε στη διάρκεια της πρώτης θητείας του Μοράλες να διαμελίσει τη χώρα, προωθώντας την απόσχιση των 4 πλουσιότερων επαρχιών της ανατολικής Βολιβίας, δεν κατάφερε ούτε σε αυτή την αναμέτρηση να αποτελέσει πραγματική απειλή. Ο βασικός της υποψήφιος, ο επικεφαλής της «Δημοκρατικής Ενότητας» τσιμεντοβιομήχανος Σαμουέλ Ντόρια, περιορίστηκε στο 24,5% παρά τη θορυβώδη υποστήριξη που του παρείχαν τα ιδιωτικά ΜΜΕ, και τη «διακριτική» ενθάρρυνση ξένων κέντρων – διακριτικότητα απαραίτητη μετά το φιάσκο του 2008, όταν αποδείχτηκε ότι οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν με 4,5 εκατομμύρια δολάρια, μέσω της ομοσπονδιακής «φιλανθρωπικής» οργάνωσης USAid, τη βολιβιάνικη αντιπολίτευση. Ήταν η τρίτη συνεχής ήττα του δυτικοθρεμμένου Ντόρια, που στο παρελθόν είχε διατελέσει υπουργός αλλά και διοικητής της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ο δεξιός Χόρχε Κιρόγκα, πολιτικός διάδοχος του στρατιωτικού δικτάτορα Μπάνσερ και πρόεδρος το 2001-2002, σήμερα επικεφαλής του «Χριστιανικού Δημοκρατικού Κόμματος», περιορίστηκε στο 9,1%. Τέλος, κάτω από 3% πήραν οι υπόλοιποι δύο υποψήφιοι: ο κεντροαριστερός Χουάν ντελ Γκρανάδο, πρώην δήμαρχος της Λα Παζ και σύμμαχος της κυβέρνησης ως το 2009, πήρε 2,8%, ενώ κάτι λιγότερο απέσπασε ο Φερνάντο Βάργκας, υποψήφιος του Πράσινου Κόμματος.
H Βολιβία με μια ματιά
Έκταση: 1.098.581 τετρ. χλμ. (Ελλάδα: 131.597 τετρ. χλμ.)
Πληθυσμός: 10.560.000 (55% ιθαγενείς, 30% μιγάδες, 15% λευκοί)
Επίσημες γλώσσες: ισπανικά, κέτσουα, αϊμάρα, γκουαρανί και 33 ακόμη ιθαγενικές γλώσσες
ΑΕΠ: 59,2 δισ. δολάρια ΗΠΑ (Πηγή: ΔΝΤ)
Ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ: 5,5% (2013)
Ιστορία: Η Βολιβία αποτελούσε μέρος της αυτοκρατορίας των Ίνκα πριν την κατάληψή της, το 16ο αιώνα, από τους Ισπανούς. Μετά από αλλεπάλληλες ιθαγενικές εξεγέρσεις που πνίγηκαν στο αίμα, έγινε ανεξάρτητη και πήρε το σημερινό της όνομα το 1825. Ακολούθησαν δεκαετίες πολέμων με τα γειτονικά κράτη, με αποτέλεσμα στα τέλη του 19ου αιώνα να έχει χάσει τη μισή επικράτειά της. Ήδη στη χώρα κυριαρχούσε μια ολιγάριθμη κάστα μεγαλογαιοκτημόνων, ιδιοκτητών ορυχείων και άλλων ολιγαρχών, στενά συνδεδεμένη με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Η πρώτη μεγάλη αλλαγή ήρθε με την άνοδο του Επαναστατικού Εθνικιστικού Κόμματος στις αρχές της δεκαετίας του 1950, που κάτω από τη λαϊκή πίεση καθιέρωσε τη γενική ψηφοφορία, εθνικοποίησε τα μεγαλύτερα ορυχεία κασσίτερου και εφάρμοσε μια μετριοπαθή αγροτική μεταρρύθμιση. Το 1964 ανατράπηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα, και ακολούθησαν πέντε δεκαετίες συνεχούς εναλλαγής δικτατορικών κυβερνήσεων με «δημοκρατικές», σχεδόν όλες καθ’ υπαγόρευση των ΗΠΑ και με αλλεπάλληλες νοθείες των εκλογικών αποτελεσμάτων. Το 1967 η απόπειρα του Τσε Γκεβάρα να οργανώσει αντάρτικο απέτυχε, ενώ ο ίδιος και οι σύντροφοί του δολοφονήθηκαν. Κεντρική φιγούρα αυτών των δεκαετιών ήταν ο πραξικοπηματίας στρατηγός Μπάνσερ, που αιματοκύλισε την αριστερά, τα συνδικάτα και τους ιθαγενείς. Από το 1999 ξεκίνησε περίοδος λαϊκών εξεγέρσεων, με πιο γνωστό τον «Πόλεμο για το Νερό». Ο πρωταγωνιστικός ρόλος των ιθαγενών και των κοινωνικών κινημάτων σταδιακά μετασχηματίστηκε σε πλειοψηφικό λαϊκό ρεύμα, που ανέτρεψε το παλιό καθεστώς και ανέδειξε πρόεδρο τον Έβο Μοράλες.
Δείτε ακόμα εδώ το άρθρο της Σοφίας Σακοράφα με αφορμή την επίσκεψή της στη Βολιβία τις μέρες των εκλογών, από το ίδιο φύλλο του Δρόμου
