Του Σπύρου Παναγιώτου
Τριγωνικός διπλωματικός πυρετός Ρωσίας – Ισραήλ – Τουρκίας
Πυκνές και ραγδαίες ήταν οι εξελίξεις της τελευταίας περιόδου με έντονες διπλωματικές διεργασίες και επαφές μεταξύ Ρωσίας-Ισραήλ και Τουρκίας που επαναδιαμορφώνουν τις μεταξύ τους σχέσεις και παράλληλα δημιουργούν νέα δεδομένα, αν τα όσα σήμερα συμφωνούνται αντέξουν στη δοκιμασία του χρόνου, στην ήδη ανατιναγμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Τρεις είναι οι σημαντικότερες εξελίξεις που διαμορφώνουν το νέο τοπίο και αναζητούν ερμηνεία.
Η σύναψη μιας μεγάλης στρατιωτικής και οικονομικής συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Ισραήλ, η εξομάλυνση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας και η διπλωματική προσέγγιση Ρωσίας-Τουρκίας, μετά την επιστολή Ερντογάν που εξέφρασε «τη βαθιά του θλίψη» για την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου, στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας.
Η Ρωσία κρίσιμος κρίκος των εξελίξεων
Το ουσιαστικό ερώτημα είναι το τι υπαγορεύει αυτή τη συμπεριφορά ανάμεσα στις τρεις χώρες και κυρίως ανάμεσα σε Ισραήλ-Τουρκία και Ρωσία-Τουρκία που ως το πρόσφατο παρελθόν είχαν διακόψει τις διπλωματικές τους σχέσεις και αντάλλαζαν βαριές εκφράσεις.
Η Ρωσία είναι μια μεγάλη οικονομική και κυρίως στρατιωτική δύναμη που συνεχίζει να δέχεται σοβαρές οικονομικές πιέσεις, κυρίως λόγω της πτώσης των τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου δευτερευόντως από το εμπάργκο των ΗΠΑ και Ε.Ε. με πρόσχημα την oυκρανική κρίση. Η άμεση και αποφασιστική εμπλοκή της στη Συρία επιβεβαίωσε και αναβάθμισε τη διεθνή της παρουσία και την κατέστησε βασικό κρίκο στην επίλυση του γρίφου της Συρίας, μετά τη διαφαινόμενη ήττα του ISIS. Περιόρισε σημαντικά τις στρατηγικές επιδιώξεις της Τουρκίας στην περιοχή, εκμεταλλευόμενη στο έπακρο την κατάρριψη του μαχητικού της αεροπλάνου, τον Νοέμβρη του 2016, ανέπτυξε ιδιαίτερες σχέσεις με το Ιράν και έστειλε μήνυμα πιστού συμμάχου. Κι όλα αυτά, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, στις ηγεμονίες της Μ. Ανατολής και διαφήμισε τις δυνατότητες των οπλικών της συστημάτων, επιτυγχάνοντας υψηλής αξίας πωλήσεις σε Ιράν και Κινά. Καθόλου ευκαταφρόνητος απολογισμός.
Την ίδια στιγμή η Ρωσία υφίσταται μια οδυνηρή περικύκλωση από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, τόσο στη Μαύρη Θάλασσα όσο και στη Βαλτική, ενώ μια επικίνδυνη για την ασφάλειά της «αντιπυραυλική ομπρέλα» σχεδιάζεται να αναπτυχθεί σε Πολωνία και Ρουμανία. Οι χώρες της πρώην ανατολικής συμμαχίας προσχωρούν η μια μετά την άλλη στη ΝΑΤΟϊκή συμμαχία και ένας ασφυκτικός κλοιός περιτριγυρίζει τη χώρα.
Οι πρόσφατες μεγάλες οικονομικές και στρατιωτικές συμφωνίες με την Κίνα όπως και η πρόταση για δημιουργία μιας παγκόσμιας αντί-ΝΑΤΟ συσπείρωσης, αποτέλεσαν την πρώτη γραμμή διεξόδου της πολιτικής Πούτιν. Δεν ήταν οι μοναδικές κινήσεις. Η ρώσικη πολιτική είναι έτοιμη να αξιοποιήσει και να εκμεταλλευθεί με κυνισμό κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται. Ας το δούμε συνοπτικά.
Ομαλοποίηση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας
Η Τουρκία, το τελευταίο διάστημα, έχει υποστεί σοβαρές, στρατηγικής σημασίας, ήττες στη Συρία και έχει διαταράξει σημαντικά τις σχέσεις με τις περισσότερες γειτονικές της χώρες. Η προσπάθεια αποτροπής δημιουργίας ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στα σύνορα με τη Συρία και η στοχοποίηση του Άσαντ δεν είναι αποδεκτά από τη Ρωσία και, υπό τη σημερινή συγκυρία, ούτε από τις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, η εκβιαστική πολιτική της Τουρκίας στο διαχείριση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη την έχει οδηγήσει σε μια διεθνή απομόνωση. Η διεθνής απομόνωση και τα τεράστια εσωτερικά προβλήματα της χώρας οδήγησαν τον Τούρκο πρόεδρο να προχωρήσει σε μια αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ και τη Ρωσία για να ανατρέψει το δυσμενές κλίμα. Στρατηγικό μέλημα της πολιτικής Ερντογάν είναι να κλείσει όλα τα μέτωπα και να ασχοληθεί αποκλειστικά με το ενδεχόμενο δημιουργίας κουρδικού κράτους στην Συρία και τα ανοικτά εσωτερικά προβλήματα. Να συνυπολογιστεί ότι οι πιέσεις που ασκούσε ο αμερικανικός παράγοντας για αυτή την επαναπροσέγγιση ήταν καθοριστικός. Οι δύο πλευρές προχώρησαν σε αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων, αφού πρώτα η Τουρκία απαίτησε και πήρε συγγνώμη και αποζημίωση για τα θύματα της ισραηλινής επίθεσης στο πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» που είχε προσπαθήσει να σπάσει τον αποκλεισμό της Γάζα. Το τίμημα της συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών μοιάζει σοβαρό και για τις δύο πλευρές. Προβλέπεται η αναγνώριση από την τουρκική πλευρά η συνέχιση του ναυτικού αποκλεισμού της Γάζας, ενώ το Ισραήλ θα επιτρέψει στην Τουρκία να εμπλακεί σε ανθρωπιστικά σχέδια στη Γάζα στον τομέα της αφαλάτωσης και του ηλεκτρισμού. Η Τουρκία δεσμεύτηκε να αποτρέψει οποιαδήποτε τρομοκρατική δραστηριότητα εναντίον του Ισραήλ και να βοηθήσει το Ισραήλ να μπει σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς στο οποίο είναι μέλος ειδικά στο ΝΑΤΟ. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η πρόταση-δέσμευση του Ισραηλινού πρωθυπουργού ώστε η μεταφορά του ισραηλινού φυσικού αερίου, στην πραγματικότητα παλαιστινιακού, προς την Ευρώπη θα γίνει σε εγκαταστάσεις στο έδαφος της Τουρκίας. Είναι μια πρόταση που ανάμεσα σε άλλα τινάζει στο αέρα της συμφωνίες της ελληνικής κυβέρνησης για τριμερή συνεργασία με Ισραήλ Κύπρο και Αίγυπτο.
Επαναπροσέγγιση Ρωσίας-Τουρκίας
Στο έδαφος της ομαλοποίησης των σχέσεων Ισραήλ και Τουρκίας άνοιξε ο δρόμος για την επαναπροσέγγιση Ρωσίας-Ισραήλ.
Ήταν, τώρα, η πλευρά της Τουρκίας που έπρεπε να ζητήσει ταπεινωτική συγγνώμη, υπαγορευμένη, πέρα από τη διπλωματική της απομόνωση, και από τη σημαντική οικονομική ζημιά πολλών δισεκατομμυρίων που είχαν επιφέρει οι κυρώσεις της Ρωσίας στον τουρισμό, συνολικά στις εμπορικές σχέσεις και στην ματαίωση μεγάλων έργων στα παράλια της Τουρκίας. Η ρωσική διπλωματία με εξαιρετικό κυνισμό, όπως αρμόζει σε μια μεγάλη δύναμη, ξέχασε γρήγορα τις «πολεμικές» ανακοινώσεις των δύο πλευρών.
Το τίμημα της συμφωνίας των δύο πλευρών, αυτές τις πρώτες στιγμές, διαφαίνεται σοβαρό. Η ρωσική κυβέρνηση θα εξετάσει, άμεσα, την άρση όλων των κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας, ενώ οι δύο χώρες θα συνεργαστούν στα θέματα αντιμετώπισης της τρομοκρατίας και, σύμφωνα με τον Ρώσο ΥΠΕΞ Σ. Λαβρόφ, «θα αναζητήσουν τρόπους επίλυσης της συριακής κρίσης». Το πιο σημαντικό είναι η αναθέρμανση των σχεδίων για τη δημιουργία του Νότιου Διαδρόμου (Turkish Stream) μεταφοράς φυσικού αερίου, στρατηγικής σημασίας σχέδιο της ρωσικής πολιτικής για τον έλεγχο των κοιτασμάτων της Α. Μεσογείου και την συνέχιση της τροφοδοσίας της Ε.Ε. με φυσικό αέριο.
Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων έχει ακόμα τεθεί η στρατιωτική συνεργασία Ισραήλ-Τουρκίας-Ρωσίας η συνεργασία στον τομέα των πληροφοριών για την ασφάλεια, η κατάθεση αιτήματος της Τουρκίας για ένταξη στη Συνεργασία της Σαγκάης, ενώ σύμφωνα με ισραηλινές πηγές η Ρωσία έχει αναλάβει την κατασκευή του αγωγού που θα μεταφέρει το ισραηλινό φυσικό αέριο στην Τουρκία.
Στο σημείο αυτό χρειάζονται δύο παρατηρήσεις: Πρώτον, η επαναπροσέγγιση Ρωσίας, Τουρκίας, Ισραήλ είναι κομμάτι ενός ευρύτερου σχεδίου και όχι μεμονωμένες πρωτοβουλίες. Δεύτερον, στο ρευστό τοπίο της Μ. Ανατολής και των συνολικότερων γεωπολιτικών αναταράξεων η σημασία κάθε σχεδίου κρίνεται σε βάθος χρόνου. Ιδιαίτερα όταν οι τρεις χώρες δεν λειτουργούν από μόνες.
Αντιδράσεις από την πλευρά των ΗΠΑ και της Ε.Ε.
Η αμερικανική πλευρά χαιρέτησε με ενθουσιασμό της αποκατάσταση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας. Ήταν, άλλωστε, δικό τους σχέδιο.
Έτσι, ο Μ. Νετανιάχου ευχαρίστησε τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Τ. Μπάιντεν για την «ενθάρρυνση» στις συνομιλίες αποκατάστασης των σχέσεων με την Τουρκία», ενώ ο Κέρι καλωσόρισε τη συμφωνία λέγοντας: «Είμαστε ευχαριστημένοι στην κυβέρνηση. Αυτό είναι ένα βήμα που θέλαμε να το δούμε να συμβαίνει».
Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ αντέδρασαν έντονα στην προσέγγιση Ρωσίας- Τουρκίας. Η υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Νούλαντ, δήλωσε «έκπληκτη από τη συμπεριφορά του Τούρκου προέδρου Ερντογάν» και συνέχισε πιο απειλητικά. «Ως εταίρος του ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν μας απογοητεύει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προτρέπουν την Τουρκία να παραμείνει πιστή στις δημοκρατικές αρχές για τις οποίες αγωνιζόμαστε στη Συρία. Σε οποιαδήποτε άλλη θέση εμείς και οι εταίροι μας στο ΝΑΤΟ, θα τη θεωρήσουμε απαράδεκτη».
Από την πλευρά της η Ε.Ε. ανέβαλε επ’ αόριστον την εξέταση της χορήγησης visa στην Τουρκία με δηλώσεις του Ν. Τουσκ: «Η σημερινή κατάσταση είναι τέτοια που είμαστε αναγκασμένοι να αναβάλουμε την απόφαση αυτή μέχρις ότου έρθουν καλύτερες μέρες».
Οι εξελίξεις αυτές, παρά την ρευστότητα τους, θα επηρεάσουν βαθύτατα τις ισορροπίες της περιοχής και θα επιδράσουν αναμφισβήτητα και την Ελλάδα. Δυστυχώς, για άλλη μια φορά, η ελληνική κυβέρνηση και συνολικά ο συστημικός πολιτικός κόσμος παρακολουθεί τις εξελίξεις χωρίς σχέδιο και προσανατολισμό, προσδοκώντας απλά οι εξελίξεις να μην είναι οδυνηρές για τη χώρα. Κυρίως να μην τις φορτωθεί η πτέρυγα που κυβερνά.
