του Φοίβου Οικονομίδη*
Ο Άγγελος Σικελιανός είχε απαγγείλει το 1943,στην κηδεία του μεγάλου Έλληνα ποιητή Κωστή Παλαμά, μεσούσης της ξενικής κατοχής, ένα ποίημα που δημιούργησε σε μια βραδιά. Ο Σικελιανός έγραψε συμβολικά ότι πάνω στο φέρετρο του Παλαμά ακουμπούσε η Ελλάδα. Μιμούμενοι τα λόγια του Σικελιανού μπορούμε να πούμε ότι πάνω στο φέρετρο του Μανώλη Γλέζου ακουμπάει συμβολικά η ιστορία της Εθνικής Αντίστασης για την ελληνική ανεξαρτησία καθώς εκείνο το βράδυ της 30ης προς την 31η Μαΐου του 1941, ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας κατέβασαν τη γερμανική σβάστικα από την Ακρόπολη. Επρόκειτο για μια ριψοκίνδυνη ενέργεια που ανέδειξε τον Γλέζο και τον Σάντα μεταξύ των πρωτοπόρων του αντιστασιακού αγώνα των ευρωπαϊκών λαών απέναντι στη γερμανική κατοχή.
Η ενέργεια αυτή καθόρισε στον ένα ή τον άλλο βαθμό όλη τη ζωή του Μανώλη Γλέζου και συνέβαλε δίκαια να κερδίσει την αγάπη και την εκτίμηση των συμπατριωτών του όχι μόνο των συντρόφων του, αλλά πολύ συχνά και των ιδεολογικών του αντιπάλων έστω και αν δεν το έδειχναν πάντα φανερά.
Τον Μάρτιο του 1948, στην καρδιά του εμφυλίου πολέμου, ο Μανώλης Γλέζος και ο Λεωνίδας Κύρκος μαζί με άλλους συντρόφους τους προσπάθησαν μ’ ένα καΐκι διά θαλάσσης να διαφύγουν στο εξωτερικό και οι περισσότεροι στη συνέχεια να προσχωρήσουν στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, αλλά συνελήφθησαν. Δεν άργησαν να περάσουν από το έκτακτο στρατοδικείο της Αθήνας και τέσσερις από αυτούς να καταδικαστούν σε θάνατο, ανάμεσά τους ο Γλέζος και ο Κύρκος. Στην ελληνική κυβέρνηση της εποχής γεννήθηκε ένα σοβαρό δίλημμα αναλογιζόμενη προφανώς και το διεθνή αντίκτυπο από την εκτέλεση ενός συμβόλου του αντιστασιακού αγώνα κατά της χιτλερικής Γερμανίας. Ο Μαρκεζίνης εισηγήθηκε την αναβολή εκτέλεσης της ποινής και ο αρχιστράτηγος Παπάγος συμφώνησε. Αυτό συνέβη σε μια εποχή όπου οι αποφάσεις των εκτάκτων στρατοδικείων εκτελούνταν άμεσα όπως και μετά το τέλος του εμφυλίου, όπου οι διεθνείς αντιδράσεις δεν λαμβάνονταν υπ’ όψη όπως π.χ. στην περίπτωση Μπελογιάννη.
Βέβαια, η ιδεολογική ένταξη του Γλέζου στην Αριστερά δεν τον άφησε ανεπηρέαστο και του στοίχισε 16 χρόνια στη φυλακή και την εξορία. Το 1958, συνελήφθη κατηγορούμενος για κατασκοπία (υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης) και καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση. Αποφυλακίσθηκε το 1962. Είχε προηγηθεί διεθνής κινητοποίηση υπέρ της απελευθέρωσης του όπου είχε συμμετάσχει μεταξύ άλλων και ο Αλμπέρ Καμί. Αν και ήταν αποφασισμένος να πάρει μέρος στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας είναι περισσότερο εκφραστής της νέας περιόδου που εγκαινίασε επίσημα η Σοβιετική Ένωση, του αγώνα υπέρ της ειρήνης που προωθήθηκε ενεργά με την ίδρυση της ΕΔΑ το 1951 και την ενεργή συμμετοχή του Γλέζου στις πορείες ειρήνης στην Ελλάδα ή την Αγγλία. Οι ηγετικοί κύκλοι της Σοβιετικής Ένωσης τον έβλεπαν θετικά λόγω του αντιστασιακού παρελθόντος του και το 1963 τον τίμησαν με το βραβείο Λένιν. Ο Χρουστσόφ είχε δηλώσει δημόσια «ν’ ακούτε τη γνώμη του Γλέζου, μπορεί να προσφέρει πολλά προς όφελος της Ελλάδας». Στη Μόσχα, εκδόθηκε και γραμματόσημο που έφερε τη φωτογραφία του. Τα λόγια του Χρουστσόφ για τον Γλέζο φάνηκε ότι ενόχλησαν ορισμένα ηγετικά στελέχη στο χώρο της ΕΔΑ που πίστευαν ότι ο Μανώλης ήταν ένας ήρωας και έντιμος άνθρωπος, όμως αμφισβητούσαν τις ηγετικές του ικανότητες. Οι τιμές που του απέδωσαν οι Σοβιετικοί δεν τον εμπόδισαν να καταδικάσει το 1968 την εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία και η σοβιετική προτίμηση να λήξει.
Κατά τη μεταπολίτευση, ο Γλέζος πίστευε ότι θα έπρεπε να επαναλειτουργήσει η ΕΔΑ, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία του αριστερού κόσμου προτίμησε κατά κύριο λόγο το ΚΚΕ ή το ΚΚΕ εσ. Εκλέχτηκε δυο φορές βουλευτής συνεργαζόμενος με το ΠΑΣΟΚ, το 1981 και το 1985.
Το μυστικό του Μανώλη ήταν η συνεχής δραστηριότητα, ιδιαίτερα με πολιτιστικά θέματα, την ίδρυση βιβλιοθηκών, τις ομιλίες του σε δημοτικά σχολεία για την εθνική αντίσταση, την ενασχόλησή του με την ποίηση κ.ά. Κάποια στιγμή ασχολήθηκε συστηματικά και με την τοπική αυτοδιοίκηση όταν εξελέγη δήμαρχος στην Απείρανθο της Νάξου, τόπο της καταγωγής του. Όπως έλεγε ο ίδιος, στην Απείρανθο του δόθηκε η ευκαιρία να εφαρμόσει αρχές της άμεσης δημοκρατίας στις οποίες πίστευε. Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης που έπληξε την Ελλάδα, ο Γλέζος δραστηριοποιήθηκε και πάλι έντονα με την πολιτική. Το 2014 εκλέχτηκε ευρωβουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ ερχόμενος πρώτος σε σταυρούς προτίμησης από τους βουλευτές όλων των κομμάτων. Ως πρόεδρος μέχρι το θάνατό του, του Εθνικού Συμβουλίου διεκδίκησης των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα από την περίοδο του πολέμου, βοήθησε αποφασιστικά την ελληνική εξωτερική πολιτική ως αντίβαρο στις συνεχείς γερμανικές πιέσεις.
Ένα πιθανό παράπονο που θα μπορούσε να έχει από τα μεγάλα κόμματα της Αριστεράς, αν και ποτέ δεν το εξέφρασε δημόσια, είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν τον πρότειναν για υποψήφιο πρόεδρο της Δημοκρατίας. Και όμως ήταν ο πλέον κατάλληλος γιατί το κατέβασμα της σβάστικας από την Ακρόπολη δεν ήταν υπόθεση ενός κόμματος, αλλά αφορούσε την Ελλάδα και το λαό της.
* Ο Φοίβος Οικονομίδης είναι συγγραφέας και ιστορικός
