ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Σταμάτη Μαυροειδή
Η Έλσα Λιαροπούλου είναι φιλόλογος. Έχει δημοσιεύσει τις συλλογές διηγημάτων Οι Άλλες (1994), Πλην Ενός (1998), και το μυθιστόρημα Ο σύλλογος (2001). Με τον Γιάννη Πατίλη έχει επιμεληθεί την συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Άγγελου Σημηριώτη (Πνευματικό Κέντρο Δήμου Νέας Ιωνίας Αττικής, 1995). Άρθρα, κριτικές και σχόλιά της έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και διευθύντρια του Ποιητικού Εργαστηρίου στο Ίδρυμα «Τάκης Σινόπουλος – Σπουδαστήριο Νεοελληνικής Ποίησης».
Η συμμετοχή της στον ριζοσπαστικό Φεμινισμό – ενσώματη και συγγραφική – παραμένει συνεχής. Παρότι όπως λέει η ίδια οι συνθήκες σήμερα για ένα μαζικό φεμινιστικό κίνημα είναι δυσχερείς, εντούτοις οι γυναικείες προσεγγίσεις στο θεωρητικό κυρίως πεδίο παραμένουν συγκινητικά επίμονες.
Η σημερινή συζήτηση ας θεωρηθεί εισαγωγή ενός εκτεταμένου αφιερώματος που υποσχόμαστε ότι θα ακολουθήσει και θα αφορά το χθες και το σήμερα του Φεμινιστικού Κινήματος. Ξεκινώντας λοιπόν την κουβέντα θα ήθελα να μου πείτε τι έχει διασωθεί στη μνήμη και τη συνείδησή σας από το απελευθερωτικό γυναικείο κύμα της δεκαετίας του ‘60;
Το δευτερο κύμα φεμινισμού, που αναπτύσσεται μέσα στη δεκαετία του ‘60, έχει ως πρόταγμα την οικονομική ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, τη σεξουαλική απελευθέρωση, την νομιμοποίηση των αμβλώσεων, την ένταξη των λεσβιών στο κίνημα, την δημιουργία ζωντανών συνεργατικών κοινοτήτων. Συνδέθηκε κυρίως με τον ριζοσπαστικό φεμινισμό ο οποίος έχει τις ρίζες του στη σκέψη της Λούξεμπουργκ και της Κολλοντάι. Κορυφώθηκε μέσα στο πολυφωνικό πλαίσιο του Μάη του ‘68, τράφηκε από την τόλμη και τους προκλητικούς οραματισμούς του. Από αυτή την περίοδο κρατάω ζωντανή την συμφιλίωση με το σώμα, την απενοχοποίηση της επιθυμίας, την πολυχρωμία, το κέφι, την χαρά, το σύνθημα «το ατομικό είναι πολιτικό» και βέβαια την ευρεία απήχηση του κινήματος.
Απ’ όλα αυτά τι έχει απομείνει σήμερα;
Πρέπει να επισημάνω ότι στη διάρκεια της δεκαετίας του ‘90 εμφανίζεται το τρίτο κύμα φεμινισμού το οποίο εξετάζει την πολλαπλότητα των έμφυλων ρόλων, τη ρευστότητα της σεξουαλικότητας, του έμφυλου σώματος. Φεμινίστριες όπως η Μπάτλερ και η Μπραϊντότι, με κείμενα που έχουν τεράστια απήχηση, αναρωτιούνται αν το φύλο είναι κοινωνική κατασκευή και σε ποιο βαθμό. Βέβαια απουσιάζει η μαζικότητα, η συσπείρωση, ο ενθουσιασμός, η ελπίδα. Άραγε αυτή την δυναμική τη συναντάμε σε κάποια άλλα κινήματα;
Ποιες είναι οι αιτίες της αποσυσπείρωσης;
Ήδη ξεκίνησα να λέω ότι το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο έχει δημιουργήσει σχεδόν απαγορευτικές συνθήκες για οποιαδήποτε μορφή μαζικής, αποτελεσματικής αντίδρασης. Ο νεοσυντηρητισμός, η επιστροφή στην παράδοση και τα εθνικά κράτη ως αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση, η αποδυνάμωση του αριστερού λόγου, ενισχύουν την μονοφωνικότητα της πατριαρχίας και την εμμονή σε ρόλους απαρέγκλιτα καθορισμένους. Υπάρχει ωστόσο και μια εγγενής αδυναμία στο φεμινιστικό κίνημα: ο κατακερματισμός του, η δυσκολία του να βρει κοινή βάση επικοινωνίας. Ο γυναικείος προβληματισμός γίνεται με τον τρόπο του Μαρξ, του Φρόυντ, του Φουκώ, του Ντεριντά, του Λακάν. Αν μάλιστα συνειδητοποιήσουμε ότι και η γλώσσα που χρησιμοποιεί για να εκφραστεί είναι δανεική, έχει φτιαχτεί από άνδρες, θα κατανοήσουμε την δυσκολία δημιουργίας στον φεμινιστικό προβληματισμό κοινής συνισταμένης η οποία από τη μια θα επιτρέπει – καλύτερα θα ευνοεί – την πολυφωνικότητα και το διαφορετικό, κι από την άλλη θα δημιουργεί ένα κοινό τόπο συνεννόησης.
Σε μια πρόσφατη εισήγησή σας αναφέρατε ότι το εποικοδόμημα της γυναικείας καταπίεσης είναι απόρθητο. Εννοείτε ότι οι εξουσιαστικές αντιλήψεις σε βάρος της γυναίκας είναι τόσο αμετακίνητες και παγιωμένες ή μήπως ότι (και) οι γυναικείες προσεγγίσεις και προτάσεις παραμένουν εξίσου ελλειπτικές;
Οι συνθήκες σήμερα για ένα μαζικό κίνημα είναι εξαιρετικά δυσχερείς περισσότερο δε για τόσο πολύπλοκα ζητήματα όπως η γυναικεία χειραφέτηση. Ας μην ξεχνάμε ότι ο καπιταλισμός δεν δημιούργησε την καταπίεση της γυναίκας, την κληρονόμησε, κι όσο πίσω και αν πάμε θα την δούμε σχεδόν σε κάθε κοινωνική συγκρότηση. Η πατριαρχία πάει χέρι- χέρι με τη μορφή και τον προσανατολισμό που έχει ο πολιτισμός. Από την δημιουργία του ευνοεί τον πόλεμο, τον ανταγωνισμό, την ανισότητα, τη χειραγώγηση της φύσης, το κέρδος, την χωρίς ενδοιασμούς απόκτηση της εξουσίας. Οι γυναικείες προσεγγίσεις εκ των πραγμάτων είναι ελλειπτικές αλλά είναι επίσης ελπιδοφόρα και συγκινητικά επίμονες.
Η θέση της γυναίκας σήμερα είναι ευτυχέστερη από εκείνη πριν από 30 χρόνια;
Σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας παρατηρώ μια συντηρητικοποίηση. Ακόμη κι όταν ο λόγος είναι προοδευτικός δεν εμπεριέχει το γυναικείο ζήτημα, το ενσωματώνει στον γενικότερο προβληματισμό. Ο αντιεξουσιαστικός και αντικαπιταλιστικός λόγος σήμερα θεωρεί πολυτέλεια την ύπαρξη επιμέρους κινημάτων. Όλα πρέπει να βρίσκονται υπό κοινό έλεγχο και με κοινό στόχο. Το πολιτιστικό εποικοδόμημα αυτή την δύσκολη στιγμή πρέπει να υπηρετήσει την αντίσταση στα γεωπολιτικά και οικονομικά σχέδια του καπιταλισμού. Σε μια τόσο μονοεστιακή προσέγγιση δεν μπορεί να είναι καλή η μοίρα της γυναίκας
Η άποψή σας για το σύγχρονο κίνημα φεμινισμού, τις τάσεις, τις δράσεις και τα κριτήριά του;
Σας μίλησα ήδη για το το τρίτο κύμα φεμινισμού. Ο θεωρητικός του λόγος έχει ενδιαφέρον, απογοητευτική είναι ωστόσο η απήχησή του στο γυναικείο πληθυσμό. Άλλωστε ο φεμινισμός σήμερα έχει υιοθετήσει μινιμαλιστικό λόγο. Παραφυάδες του όπως ο μετααποικιακός φεμινισμός και ο τρανσφεμινισμός του δίνουν κάποια ώθηση, πολύ μικρή ωστόσο, μιας και δεν μπορούν να δώσουν σφαιρική και μαζική προοπτική. Το μόνο ελπιδοφόρο είναι ότι εμμένει, σε πείσμα της εικονικής εποχής, να ασχολείται με το σώμα.
Τι είναι για σας φεμινισμός κ. Λιαροπούλου;
Συναισθηματικά βρίσκομαι κοντά στον φεμινισμό του ‘60, γιατί κατάφερε να υλοποιήσει σε μεγάλο βαθμό το αίτημα της επιθυμίας. Έκανε πράξη την χαρά, την συμφιλίωση με το σώμα, την παραδοχή του, μετέτρεψε την καθημερινότητα, έστω για λίγο, σε ένα καρναβάλι, που όπως, λέει ο Μπαχτίν, φέρνει στο προσκήνιο ένα σώμα που ακυρώνει τις κοινωνικές επιταγές. Το σώμα όμως η γυναίκα «πρέπει να το εγγράψει στην τάξη του λόγου και της έκφρασης» , σύμφωνα με την Ανδριάνα Ριτς. Πρέπει δηλαδή το γυναικείο κίνημα να οδηγήσει την γυναίκα να επιδιώξει την ανακατασκευή της μέσα από τη γλώσσα, να ανασυστήσει την ύπαρξή της, να αναγνωρίσει την ελευθερία της πολυσημίας. Εντάσσω επίσης τον φεμινισμό μέσα σε ένα ευρύ μέτωπο αντίστασης, πολυφωνικής όμως, που να αντέχει το διαφορετικό, που να μην στραγγαλίζει, κουκουλώνει και ισοπεδώνει στο όνομα της αναγκαιότητας και ενός αιώνιου αντιπάλου που τελικά δεν επιτρέπει να εφαρμοστεί το φεμινιστικό σύνθημα του ‘60 « το ατομικό είναι πολιτικό».
